بررسی موانع شکل‌گیری ارتش مدرن در نیمه‌ی نخست حکومت قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز.

2 دانشجوی دکتری گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

ارتش مدرن به عنوان یکی از کلیدی­ترین نهادهای دولت مدرن برای اولین در اروپا شکل گرفته و نقش مهمی در قدرتمندی و جهانگشایی قدرت­های اروپایی داشته است. هجوم دولت­های استعماری روسیه و انگلیس به ایران، مخصوصاً شکست­های سنگین از روسیه، حکومتگران و نخبگان حکوت قاجار را متوجه ساختار سنتی و ناکارآمد ارتش قاجار کرد. بر این اساس، در نیمه­ی نخست این حکومت؛ یعنی از ابتدا تا مشروطیت، اندیشه­ی اصلاحات نظامی و تشکیل ارتش مدرن دولت مردان قاجار را به تلاش­ها و اصلاحات مختلفی واداشت و آن­ها در راه رسیدن به این هدف، کوشش­های زیادی انجام دادند؛ اما این تلاش­ها برای تشکیل ارتش مدرن با موانع بسیاری روبرو گردید و در نهایت این هدف بزرگ تحقق پیدا نکرد. لذا سؤال اصلی این است که موانع شکل­گیری ارتش مدرن در این دوره تاریخی چه بود؟ پاسخ ما به این سؤال چند بُعدی است و عوامل کارگزاری و ساختاری متعددی را شامل می­گردد که در اینجا به کمک نظریه ساخت­یابی آنتونی گیدنز به آن پرداخته می­شود. طبق دیدگاه گیدنز، کارگزار و ساختار در کنار هم موجب شکل­گیری پدیده می­شوند و هیچ یک بر دیگری برتری ندارد. نتایج این بررسی نشان می­دهد مخالفت کارگزاران داخلی، کارشکنی کارگزاران خارجی، از یک­سو و ضعف و ناکارآمدی ساختار اقتصادی و ضعف ساختار نظامی از سویی دیگر، مهم­ترین موانع بودند که اصلاحات نظامی و تشکیل ارتش مدرن را در نیمه نخست حکومت قاجار علی­رغم تلاش­های ­دولتمردان اصلاح­طلب ناکام گذاشت.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Impediments to Modern Army Formation in the First Half of the Qajar Dynasty

نویسندگان [English]

  • mohamadreza alam 1
  • hamzeh hoseini 2
1
2
چکیده [English]

The modern army as one of the most essential institutions of the modern government was first formed in Europe, and played an important role in the domination and imperialism of European powers. The attacks by the colonizing states of Russia and England on Iran, and in particular Iran’s heavy defeats from Russia, made governors and elites of Qajar realize the traditional and insufficient structure of Qajar's army. Accordingly, the idea of military reformations and the formation of a modern army incited governors to try various actions and attempt at reformations in the first half of this dynasty, namely from its beginning to constitutionalism. However, these attempts were faced with many impediments and, finally, that significant goal was not achieved. The present study aimed to provide some response to the question of which obstacles impeded the formation of the modern army in this historical period? Our response to this question is multi-dimensional and comprises numerous agency-structure factors which were addressed using Anthony Giddens's structuration theory, based on which, both structures and agents contribute to the formation of phenomena and none of them outweighs the other. The findings of the study show that despite the attempts by reformist governors, the opposition of domestic agents and the obstruction on the part of foreign agents on the one hand, and the weakness and inefficiency of the military and economic structures on the other hand were the most pivotal impediments that failed the military reformations and establishment of a modern army in the first half of Qajar dynasty.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • modern army
  • military reformations
  • structure-agency impediments

مراجع

-         آبراهامیان، یرواند(1391). ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس­آوری و محسن مدیر
شانه­چی، چاپ شانزدهم، تهران: نشر مرکز.
-         آدمیت، فریدون (1354). امیرکبیر و ایران، چاپ چهارم، تهران: انتشارات خوارزمی.
-         آزادارمکی، تقی(1393). مکتب­ها و نظریه­های جامعه­شناسی، تهران: نشرعلم.
-         آوری، پیتر(1363). تاریخ معاصر ایران از تأسیس تا انقراض قاجاریه، ترجمه محمّد رفیعی مهرآبادی، تهران: انتشارت عطائی.
-         ابوالحسنی، جواد (1385). «فرآیند اصلاحات سازمان نظامی در دوره قاجار»، مجله زمانه (ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر)، سال پنجم، شماره 52، صص 55-52.
-         ادیبی سده، مهدی (1379). جامعه شناسی جنگ و نیروی نظامی، تهران: انتشارات سمت.
-         اس، پیترز، انتونی کوئینتن (1374).  فلسفه سیاسی، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: به­آور.
-         استودارت، چارلز (1394). «گزارشی درباره ارتش ایران درزمان محمّد­شاه قاجار»، ترجمه احسان­الله اشراقی،
مجله­ی بررسی­های تاریخی، سال پنجم، شماره 2، 135-123.
-         استونز، راب (1379). متفکران بزرگ جامعه­شناسی، ترجمه مهرداد میر دامادی، تهران: انتشارات مرکز.
-         اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1362). تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
-         امیراحمدی، احمد (1373). خاطرات نخستین سپهبد ایران، احمد امیراحمدی، به کوشش غلامحسین زرگری نژاد، جلد اول، تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
-         اورسل، ارنست (1353). سفرنامه اورسل، ترجمه علی­اصغر سعیدی، تهران: شرکت افست.
-         اولیویه، گیوم آنتوان (1371). سفرنامه اولیویه، ترجمه محمّدطاهر میرزا، به تصحیح غلامرضا ورهرام، تهران: انتشارات اطلاعات.
-         ایوری، پیتر(1389). جنگ و صلح در ایران دوره قاجار، ترجمه حسن افشار، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
-         پارکر، جان (1386). ساخت­یابی، ترجمه حسین قاضیان، تهران: نشر نی.
-         پاولویچ، میخائیل و ایرانسکی، تریاس(1329). انقلاب مشروطه ایران و ریشه­های اقتصادی و اجتماعی آن، ترجمه محمّدباقر هوشیار، تهران: انتشارات رودکی.
-         پوچی، جیان فرانکو (1388). نظریه­های تشکیل دولت، ترجمه قدیر نصیری، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی
-         پوچی، جیان فرانکو(1377). تکوین دولت مدرن، ترجمه بهزاد باشی، تهران: نشر آگه.
-         پولاک، یاکوب ادوارد (1361). ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
-         جلال پور، حمیدرضا؛ محمدی، جلال (1388). نظریه­های متأخر جامعه­شناسی، چاپ دوم، تهران نشر نی.
-         حائری، عبدالهادی (1367). نخستین رویارویی­های اندیشه­گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
-         دروویل، گاسپار(1389). سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتماد مقدم، تهران: انتشارات نیک فرجام.
-         رنه، هانری (1378). سفرنامه بختیاری تا خراسان، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران : نشر طاوس.
-         روش­ضمیر، مونیکا (1356). «نفوذ سیاست انگلیس دردوره قاجار و رقابت با سیاست فرانسه درایران»، مجله‌ی بررسی­های تاریخی، سال دوازدهم شماره70، صص 40-15.
-         ژوبر، آمده (1347). مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمه علیقلی اعتماد مقدم، تهران انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-         سینائی، وحید (1384).  دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران (1359 تا 1299)، تهران: انتشارات کویر.
-         ششوار، کنت ژولین دورو (1387). خاطرات سفر ایران، ترجمه مهران توکلی، تهران: نشر نی.
-         طباطبایی، جواد (1384). تأملی درباره ایران مکتب تبریز و مقدمات تجددخواهی، تبریز: نشر ستوده                                                            
-         علی بابایی، غلامرضا (1382). تاریخ ارتش ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات آشیان.
-         عیسوی، چارلز (1362). تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گسترده.
-         فلاندن، اوژن (2536). سفرنامه فلاندن، ترجمه حسین نور صادقی، تهران: انتشارات اشراقی.
-         فوران، جان (1392). مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال­های پس از انقلاب اسلامی)، ترجمه احمد تدین، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات رسا.
-         کتاب آبی: گزارشات محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس در باره انقلاب مشروطه ایران (1362). به کوشش و ویراستاری احمد بشری ، ج2، تهران: نشر نو.
-         کرزن، جرج، (1362). ایران و قضیه ایران، ج 1، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-         کرونین، استفانی (1377). ارتش و حکومت پهلوی، ترجمه غلامرضا علی بابایی، تهران: خجسته.
-         کرونین،استفانی(1394). «ورود مدرنیته به ایران، مأموریت اروپایی­ها در ایران عهد قاجار»، ترجمه مهدی کاظمی، محمّد نعمتی، فصلنامه مطالعات تاریخ نظامی، سال دوم، شماره هفتم صص 138- 93.
-         کسروی،احمد(1384). تاریخ مشروطه ایران، چاپ دوم، تهران : انتشارات نگاه
-         کلنل کاساکوفسکی(1355). خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمه عبّاسقلی جلی، چاپ دوم، تهران: انتشارات کاویان.
-         گاردان، کنت آلفردو (1363). مأموریت ژنرال گاردان، ترجمه عبّاس اقبال، چاپ دوم، تهران: انتشارات نگاه.
-         گیبرنا،ای برودن، مونتسرات، ماریا(1378). مکاتب ناسیونالیسم: ناسیونالیسم و دولت ملّت در قرن بیستم،
ترجمه­ی امیرمسعود اجتهادی، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
-         گیدنز، آنتونی (1396). ساخت جامعه، ترجمه اکبر احمدی، تهران: نشر علم
-         لمبتون (1375). ایران عصر قاجار، ترجمه سیمین فصیحی، مشهد: جاودان خرد.
-         مارش، دیوید؛ استوکر، جری (1378). روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیر محمد حاجی یوسفی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-         مفتون دنبلی، عبدالرزاق (1382). مآثرالسلطنه، تهران: انتشارات اطلاعات.
-         ملکم، سرجان (1382). تاریخ ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران: انتشارات سنایی.
-         نقیب­زاده، احمد(1379). دولت رضا شاه و نظام ایلی، ج 1، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-         واتسن، گرانت (1340). تاریخ ایران در دوره قاجار، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: انتشارات سخن.
-         وبر، مارکس (1384). اقتصاد و جامعه، ترجمه عبّاس منوچهری، مهرداد ترابی­نژاد و مصطفی عماد­زاده، تهران: انتشارات سمت.
-         ونت، الکساندر (1386). نظریه اجتماعی سیاست بین­الملل، ترجمه حمیرا منیرزاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­الملل وزارت امور خارجه.
-         هلد، دیوید (1386). شکل­گیری دولت مدرن، ترجمه عبّاس مخبر، تهران: نشر آگه.
-         یکرنگیان، حسین (1384). سیری در تاریخ ارتش ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات خجسته.
 
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار