دلائل عدم شکل‌گیری اتحاد استراتژیک میان ایران و روسیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار روابط بین الملل و عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه یاسوج

چکیده

 
طی سال­های اخیر روابط ایران و روسیه توسعه چشمگیری را تجربه کرده است به نحوی که در برخی تحلیل‌ها از حرکت روابط دو کشور به سمت اتحاد استراتژیک سخن به میان آمده است. سؤال اصلی که این پژوهش به آن می­پردازد این است که دلیل عدم ارتقای این روابط به سطح اتحاد استراتژیک با وجود توسعه در ابعاد نظامی و امنیتی چیست؟ برای این منظور از روش توصیفی­ـ تحلیلی و نظریه واقع­گرایی با تکیه بر بحث اتحادها بهره گرفته شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که روابط ایران و روسیه بیش­تر متأثّر از نیازهای اقتصادی، نظامی و سیاسی ایران بوده و عزم جدی در طرف مقابل برای ارتقاء این روابط به سطح اتحاد استراتژیک وجود نداشته است. افزون بر این، ایران هیچ­گاه در اولویت امنیتی سیاست خارجی روسیه قرار نداشته و روابط نهادینه بین دو دولت و ملت که لازمه چنین اتحادی است شکل نگرفته است. بالعکس روند روابط سیاسی دو طرف شکاف بین دو ملت و ایجاد حس بی­اعتمادی در میان ایرانیان نسبت به روس‌ها را دامن زده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Failure of the Formation of Strategic Alliance between Iran and Russia: Analyzing the Causes

نویسنده [English]

  • ali abagheri dolatabadi
member of department of political science
چکیده [English]

 
In recent years, Iran and Russia have experienced such a dramatic expansion in their relations that even in some analyses this development has been described as moving toward to a strategic alliance. The main question the present descriptive-analytical research concerns is the causes of the failure of forming a strategic alliance between Iran and Russia in spite of military and security developments in their relations. To answer this question, the theory of realism relying on alliances was used. The findings show that the relations between Iran and Russia have been mainly affected by Iran’s economic, military, and political needs and there has been no serious intention on the part of Russia to enhance ties to form a strategic alliance with Iran. Furthermore, Iran has never been a security priority in Russian foreign policy and no institutionalized relation, which is essential for such an alliance, has been established between the two governments and the two nations. On the contrary, their political relations have deepened the gap between the two nations, fueling a sense of distrust among Iranians of the Russians.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • strategic alliance
  • Iran
  • Russia
  • convergence
  • military relations
  1. ابوالحسن­شیرازی، حبیب­الله (1395). «مطالعه تطبیقی سیاست­خارجی روسیه در دوران پوتین و مدودف»، فصلنامه مطالعات روابط­بین­الملل، دوره 9، شماره33، صص 54-9.
  2. احمدی، حمید؛ خوشبین، ملیحه (1393). «مشروطیت در تهران: زمینه­ها، فرایندها و سیاست‌های روسیه»، فصلنامه علمی­ـ­ پژوهشی تاریخ اسلام و ایران، سال 24، شماره 21، صص 5-34.
  3. اردستانی، بخشایش (1390). «رژه اس ـ 300 در همسایگی ایران»، روزنامه شرق، 6/4/1390.
  4. اردستانی، حسین (1382). روز شمار جنگ؛ تکاپوی جهانی برای توقف جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
  5. اطاعت، جواد (1376). ژئوپلتیک و سیاست­خارجی ایران، تهران: نشر سفیر.
  6. امیدی، علی (1390). «چالش­های ساختاری روابط راهبردی ایران و روسیه: سلطه­ستیزی ایرانی و عمل گرایی روسی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 4، شماره 8، صص64-43.
  7. ایوانویچ، گوشر (1375). «همکاری نظامی زمینه‌ساز روابط ایران و روسیه»، فصلنامه مطالعات مرکزی و قفقاز، سال 4، شماره 12، صص 69-61.
  8. آبادیان، حسین (1385). «انگلستان و روابط ایران و شوروی: 1917-1921»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 52، صص 1-16.
  9. باقری دولت­آبادی، علی؛ شفیعی، محسن (1393). از هاشمی تا روحانی: بررسی سیاست­خارجی ایران در پرتو نظریه سازه انگاری، تهران: تیسا.
  10. باقری دولت‌آبادی، علی(1393). «رویکرد نظری به علت توسعه روابط ایران و روسیه از زمان فروپاشی اتحاد شوروی تاکنون»،فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 7، شماره 1، صص 56-37.
  11. باقری، یوسف (1396). «رویکرد روسیه نسبت به برنامه هسته‌ای ج.ا. ایران از منظر نظریه‌های سازه‌انگاری و ژئوپلتیک»، فصلنامه سیاست­خارجی، سال 31، شماره 1، صص 141-156.
  12. بهادرانی، ابراهیم (30/7/1393). «مزیت تجاری روسیه»، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 3327، کد خبری836070 ، قابل‌دسترسی در: www. http:// donya-eghtesad.com/news/836070
  13. بیگدلی، علی؛ سخندان، سهیلا (1387). «بررسی روابط ایران و روسیه در دوران میرزا آقاخان نوری»، فصلنامه علمی پژوهشی مسکویه، دوره 3، شماره 10، صص 59-80.
  14. تابناک بین‌الملل (16/3/1392). «پنج نکته‌ای که باید درباره اس-300 های روسی بدانیم»، کد خبری 324117، قابل دسترسی در : www .http:/.tabnak.ir/fa/news/324117
  15. تزنزیو، پیوکارلو (1359). رقابت روس و انگلستان در ایران و افغانستان، ترجمه عباس آذین، تهران: بنگاه‏ ترجمه و نشر کتاب.
  16. جانسیز، احمد؛ بهرامی مقدم، سجاد؛ ستوده، علی (1393). «رویارویی ایران و عربستان در بحران سوریه»، مطالعات سیاسی جهان اسلام،سال 1، شماره 1، صص92-67.
  17. جعفری، علی­اکبر، ذوالفقاری، وحید (1392). «روابط ایران و روسیه، همگرایی یا واگرایی؟»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 6، شماره 12، صص 21-40.
  18. جعفری، علی‌اکبر؛ میر­جلالی، رؤیا (1390). «مؤلفه‌های سیاست­خارجی همکاری روسیه در همکاری‌های هسته‌ای با ایران»، فصلنامه علوم سیاسی، 13سال 13، شماره 51،صص 36-1.
  19. خاوری­نژاد، سپیده (1394). «استراتژی امنیتی روسیه در خاورمیانه و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
  20. خبرگزاری مهر (21/3/1395). «اراده خلل‌ناپذیر ایران؛ روسیه و سوریه مقابله با تروریسم تکفیری است»، کد خبر 3681960، قابل‌دسترسی در: http://www.mehrnews.com/ news/3681960
  21. دهقان­نژاد، مرتضی؛ محمود­آبادی، علی­اصغر؛ آقازاده، جعفر (1390). «واکاوی آغاز دور دوم جنگ‌های ایران و روسیه»، فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، دوره 3، شماره 10، صص 37-55.
  22. دهقانی­فیروزآبادی، سید جلال؛ مرادی، منوچهر (1394). «آمریکا و روابط جمهوری­اسلامی­ایران ـ فدراسیون روسیه »، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 21، شماره 89 ، صص 91ـ 65.
  23. روزنامه شرق (16/10/1395). «روایت اسدالله عسگراولادی از بهانه‌تراشی روسیه: روس‌ها طیاره «سوخو» را به ما ندادند»، شماره 2771، http://www.sharghdaily.ir/News/111786
  24. سازمند، بهاره؛ حق­شناس، محمدرضا؛ قنبری، لقمان (1393). «چشم انداز موازنه قدرت در روابط هند - پاکستان در پرتو تحولات اخیر»، فصلنامه سیاست­خارجی،سال 6، شماره 21، صص81ـ43.
  25. سهرابی، محمد (1393). «سیاست­خارجی روسیه در خاورمیانه»، پژوهشنامه روابط­بین­الملل، دوره 7، شماره 25، صص 113-144.
  26. شفیعی، نوذر؛ محمودی، زهرا (1386). «رویکرد روسیه؛ پوتین در قبال گسترش ناتو به شرق»، مطالعاتآسیایمرکزیوقفقاز، سال 1، شماره 5، صص 150ـ119.
  27. شوری، محمود (1388). «روسیه، آمریکا و مساله ایران»، فصلنامه راهبرد، دوره 18، شماره 51، صص 59-73.
  28. عابدی، عفیفه (1388). «سیاست خاورمیانه­ای روسیه»، تهران، فصلنامه راهبرد، دوره 18، شماره51، صص 109-132.
  29. عسگرخانی، ابومحمد؛ مرادی، مریم؛ محمدعلی­پور، فریده (1381). «گسترش ناتو به شرق و پیامدهای امنیتی آن»، مجلس و راهبرد، سال 1، شماره 35 ، صص 25ـ1.
  30. عطائی، فرهاد؛ شجاعی، محمدکاظم (1389). «جایگاه روسیه در نظام­بین­الملل»، دوفصلنامه ایراس، سال 5، شماره6، صص 68-47.
  31. فارسی­رو (2015). «وزراء دفاع روسیه و ایران توافقنامه همکاری نظامی امضاء کردند»، 22/1/2015http://farsi.ru/doc/10217.html
  32. قاسمی، فرهاد (1391). اصول روابط­بین­الملل، چاپ چهارم، تهران: نشر میزان.
  33. کاظم­بیکی، محمدعلی (1395). «طرح‌های نظامی و راه‌سازی روسیه تزاری در ایران»، فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی، دوره 12، شماره 23، صص 119-150.
  34. کرمی، جهانگیر (1389). «روابط ایران و روسیه در سال 1368 تا 1388: بسترها، عوامل و محدودیت­ها»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 3، شماره 6، صص 136-111.
  35. کولایی، الهه (1383). «ایران و روسیه در دوران ریاست­جمهوری خاتمی»،فصلنامه سیاست­خارجی، دوره 19، شماره1، صص 151-121.
  36. کیانی، داوود؛ خانمحمدی، زهره (1392). «واکاوی علل حضور روسیه در بحران سوریه»، فصلنامه راهبرد، سال 22، شماره 69، صص114-87.
  37. ــــــــــــ (1386). «جهت‌گیری سیاست­خارجی روسیه در برابر ناتو»، مرکز تحقیقات استراتژیک، شماره9، صص 48-33
  38. گروسه، رنه (1353). امپراتوری صحراگردان، ترجمه عبد الحسین میکده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  39. لنزوسکی، جورج (1353). رقابت روسیه و غرب در ایران، ترجمه اسماعیل رائین، تهران: انتشارات جاویدان.
  40. متقی، ابراهیم (1385). آمریکا هژمونی­ شکننده و راهبردی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر مرکز تحقیقات.
  41. متقی، افشین؛ فرجی­نصیری، شهریار (1391). «تحلیلی ژئوپلیتیک بر سیاست یک­جانبه­گرایی ایالات‌متحده آمریکا در منطقه خاورمیانه از منظر سازه‌انگاری»، مجله دانش سیاسی و بین‌الملل، دوره 1، شماره 2، صص102-82.
  42. مجتهدزاده، پیروز؛ رشیدی نژاد، احمد (1389). «تحلیل ژئوپلیتیکی سیاست­خارجی روسیه در رابطه با برنامه اتمی ایران (2008-2000)»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 7، شماره 2، صص36-1.
  43. مرادی، اسدالله؛ شهرام­نیا، امیرمسعود (1394). «بحران سوریه و امنیت منطقه‌ای جمهوری­اسلامی­ایران»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال 4، شماره 15 ، صص 152-126.
  44. مزارعی، ایرج (1380). «برخورد منافع روسیه و ناتو در آسیای مرکزی و قفقاز»،پایان‌نامه کارشناسی ارشد روابط­بین‌الملل، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
  45. مشیرزاده، حمیرا؛ ابراهیمی، نبی­الله (1389). تحول مفاهیم روابط­بین‌الملل (مجموعه مقالات)، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  46. مصلی­نژاد، عباس (1391). «مدیریت بحران در منازعات منطقه­ای؛ مطالعه موردی جنگ­تحمیلی»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال 5، شماره 1، صص 49-65
  47. مقدم، فرشته (1384). «رویکرد سیاست­خارجی فدراسیون روسیه در خاورمیانه»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 14، شماره50، صص 184-165.
  48. ـــــــــــ (17/3/1395). «موانع و چالش‌های گسترش روابط تجاری ایران و روسیه»، پایگاه خبرگزاری صدا و سیما، کد خبری1163638، قابل‌دسترسی در:.www.iribnews.ir/fa/news/1163638
  49. ملکی، عباس (1379). «سیر تحول روابط ایران و روسیه»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 3، شماره 9، صص13-1.
  50. منوری، مهدی (1392). «حضور ناتو در منطقه قفقاز جنوبی و تأثیر آن بر امنیت ایران و روسیه»،پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
  51. مورگنتا، هانس جی (1384). سیاست میان ملت‌ها، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران، نشر وزارت امور خارجه.
  52. میرفخرائی، حسن (1392). روسیه و ناتو، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  53. نجات، علی (1393). «راهبرد­های جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی درقبال بحران سوریه»، فصلنامه سیاست خارجی، 28(4)، صص 655-631.
  54. یعقوبی، سعید (1387). سیاست­خارجی ایران در دوران سازندگی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
  55. Aras, Bulent & Ozbay Fatih (2008). “The Limits of the Russian-Iranian Strategic Alliance: Its History and Geopolitics and the Nuclear Issue”, The Korean Journal of Defense Analysis, Vol.20, No.1, https://www.researchgate.net/.../242563265_The_limits_of_the_Russian- Iranian _ strategic _alliance_Its_history_and_geopolitics_and_the_nuclear
  56. Levy, Jack and Michael Barnett (1992). “Alliance Formation, Domestics Political Economy and Third World Security”, Jerusalem Journal of International Relations, Vol.14, No.4, pp.19-37. Available at: www.citeulike.org /user/Kirsten494/article/6703182
  57. Buzan, Barry and Ole Waever (2005). Regions and Powers, Cambridge: Cambridge University Press,
  58. Cohen, ariel, Phillips, James A. (2001/4/5). ‘’Countering Russian Military Cooperation’’, Heritage Foundation,  http://www. heritage.org/research/reports/2001/04.
  59. Czechowska, Lucyna (2013). “The Concept of Strategic Partnership as an Input in the Modern Alliance Theory ”, The Copernicus Journal of Politics Studies, Vol.4, No.2, pp 37-51. https://repozytorium.umk.pl/ .../The_concept_of_strategic_partnership_as_an _input _in_the_modern_alliance_theory.pdf?...
  60. De Garmo, Denise (2016). "TheU.S.-Israeli Strategic Alliance: How the United States Is Contributing to a “Disappearing” Palestine", Open Journal of Political Science, Vol.6, pp.34-43.
  61. Freedman, Robert.O (2006) “Putin and Iran: A Changing Relationship”, The National Council for Eurasian and east European Research, 27 March 2006, pp.1-21, https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/2006_819_11_Freedman.pdf
  62. Ghez, Jeremy (2011). “Alliances in the 21st Century, Implications for the US-European Partnership”, The Rand Corporation, Available at:www.rand.org/content /dam/rand/ pubs/ occasional. ../RAND_OP340.pdf
  63. Ivanov, Belobrov I.S, A.G. Volodin S.V. Demidenko, N.I. Kozyrev; Y.V. Lankin; V.Y. Novikov, V.I. Sazhin, V.I. Yurtaev, (2014). ‘’Modern Russian–Iranian Relations: Challenges and Opportunities’’, RIAC. Moscow: Spetskniga, 64 pages. www.russiancouncil.ru/common/ upload/WP14Russia-Iran-En.pdf
  64. Kassianova, Alla (2006).” Russian Weapons Sales to Iran:  Why They Are Unlikely to Stop”, Ponars Policy Memo, 427, www.ponarseurasia.org/.../russian-weapons-sales-iran-why-they-are-unlikely- stop
  65. Katz, Mark (No Date). ‘’Russian- Iranian relation in the Putin Era ‘’, Demokratizatsiya, P.P 81-69, https://www2.gwu.edu /~ieresgwu/assets/docs/.../10-1_Katz.PDF
  66. Kozhanov, Nikolay (2012),” Russian Relations with Iran: Dialogue without commitment”, Policy Focus 120, The Washington institute for Near East Policy, Jun 2012, PP. 1-52
  67. Polonsky, Michael Jay Et al (2011). "Strategic and Tactical Alliances: Do Environmental Non-Profits Manage them Differently? Australian Marketing Journal, No. 19, pp.43-51.
  68. Sanaei, Mehdi (2007). "Problem and Prospects of Iranian- Russian Relations", Global Affairs, Vol. 5, No.3, PP 182-171, www.eng. Globalaffairs .ru/number/n_9134
  69. Smith, Karen (2009). ‘’Construciting Africa (ns) in International Relations theory: bridging a theoretical abyss”, peper presented to the annual meeting of ISA –Abreact puc-riode janiro, Brazol, Jully 22. https://www.researchgate.net/.../45635352_Constructing_Africans_in_ international_relations_theory_bridging_a_theoretical_abyss
  70. Voronova-Abrams, Marina (2010). "Russia's Uneasy Relationship with Iran", Security and Sustainability Program ,Global Green USA,  March 30, PP.1-10, https://www.english.globalarabnetwork.com/.../iran-and-russia-uneasy-all
  71. Walt, Stephan (1987). The Orgins of Alliance, I thaca: Cornell Unirersity Press.