ORIGINAL_ARTICLE
منازعات جانشینی بویهیان و تأثیر آن بر افول فرهنگ و تمدن اسلامی با تأکید بر علوم عقلی
در قرون چهارم و پنجم، حاکمیت بویهی با ماهیت خاندانی،بخش قابل توجهی از قلمرو اسلامی را زیر فرمان داشت. اگر چه در قرن چهارم، فرهنگ و تمدن اسلامی در اوج رونق و شکوفایی بود؛ ولی تحت تأثیر عوامل متعدد از قرن پنجم به بعد، روند افول و سیر نزولی به خود گرفت. تقارن زمانی این پدیده با دوران ضعف سیاسی ناشی از منازعات داخلی در حکومت بویهیان، مؤید این پندار است که بین دو پدیده، رابطه علّی- معلولی برقرار بوده است. این پژوهش با روش توصیفیـ تحلیلی، ضمن تشریح این منازعات به بررسی و تبیین تأثیر آنها در فرهنگ و تمدن اسلامی پرداخته، به این پرسش پاسخ میدهد که منازعات جانشینی بویهیان چگونه بر افول فرهنگ و تمدن اسلامی به ویژه علوم عقلی اثر گذاشت؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که منازعات جانشینی بویهیان به کاهش قدرت سیاسی امیران این سلسله منجر شد و این امر نیز به نوبه خود ضعف نهاد وزارت، قدرتیابی رقیبان سیاسی سلطان، تضعیف رونق اقتصادی، تشدید ناامنیهای اجتماعی، گسترش منازعات فرقهای و شیوع جریانهای فکری عقلستیز را در پی داشت که این عوامل موجبات رکود علوم عقلی و در نتیجه افول و انحطاط فرهنگ و تمدن اسلامی را فراهم ساختند.
https://hsow.journal.araku.ac.ir/article_36338_f01dcd5aa2b33fe8bc0496d1ddfa49a6.pdf
2019-08-23
1
24
آلبویه
منازعات جانشینی
فرهنگ و تمدن اسلامی
علوم عقلی
الهام
آقاجری
el.aghajary@gmail.com
1
دانشجوی دکتری گروه تاریخ دانشگاه لرستان
AUTHOR
محسن
رحمتی
rahmati.mo@lu.ac.ir
2
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان
LEAD_AUTHOR
جهانبخش
ثواقب
jahan_savagheb@yahoo.com
3
استاد گروه تاریخ دانشگاه لرستان
AUTHOR
آقا بزرگ تهرانی، محمدحسن (1408). الذریعة إلی تصانیف الشیعة، تهران: اسماعیلیان قم و کتابخانه اسلامیه.
1
ابن ابی اصیبعه، احمد بن قاسم (1376ق). عیون الأنباء فی طبقات الأطباء. بیروت: دارالفکر.
2
ابناثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم (1965). الکامل فی التاریخ، بیروت: دارالصادر، دار بیروت.
3
ابنجوزی، عبدالرحمان بن علی (1992). المنتظم فیتاریخ الامم و الملوک، بیروت: دارالکتب العلمیة.
4
ابنخلدون، عبدالرحمان بن خلدون (1408). تاریخ ابنخلدون، بیروت: دارالفکر.
5
ابنخلکان، شمسالدّین احمد بن محمّد (1977). وفیاتالأعیان و أنباءُ أبناءِالزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت: دارالصادر.
6
ابنشادی (1318). مجملالتواریخ و القصص، تصحیح محمد تقیبهار، تهران: کلاله خاور.
7
ابنطقطقی، محمدبنعلی(1858). الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الإسلامیة، غریفزولد: بینا.
8
ابنعبری، غریغوریوس الملطّی (1992). تاریخ مختصر الدول، بیروت: دارالشرق.
9
ابنکثیر، ابوالفداء الحافظ (1991). البدایة و النّهایة، بیروت: مکتب المعارف.
10
اخوان الصفا (بیتا). رسایل اخوان الصفا و خلان الوفاء، بیروت: نشر الدار الإسلامیة.
11
بیرونی، ابوریحان (1923). آثارالباقیة عن القرون الخالیة، تحقیق ادوارد زاخائو، لیپزیگ.
12
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1374). تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، تهران: علم.
13
جلیلیان، قهرمان (1392). «نقش آلبویه در توسعه فرهنگ شیعه»، پژوهشهای علوم انسانی، سال4، شماره21، صص119-132.
14
حموی بغدادی، شهابالدین ابوعبدالله (1995). معجمالبلدان، بیروت: دارصادر.
15
ــــــــــــــــــ (بیتا). معجمالأدباء، تحقیق عباس احسان، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
16
ذهبی، شمسالدین(1403)، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب ارنووط و دیگران، بیروت: مؤسسةالرسالة، 1403.
17
ذهبی، شمسالدین محمد بن احمد (1993). تاریخ الاسلام وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت: دارالکتب العربی.
18
رضایی، محمد و فاطمه اروجی(1397). «تأثیر ناامنی بر فرایند زوال شهر شیراز در نیمه دوم حکومت آل بویه»، پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران، سال 7، شماره 1(پیاپی 13)، صص41-52.
19
سبط بن جوزی، یوسف بن قزاوغلی (2013). مرآة الزمان فی التواریخ الأعیان، تحقیق محمد انس الحسن و کامل محمد الخراط، دمشق: دارالرسالة العالمیة.
20
سبکی عبدالوهاب بنعلی (1992). طبقات الشافعیه الکبری، تحقیق محمود محمد الطناحی و عبدالفتاح محمد الحلو، قاهره: دارالإحیاء الکتب العربیة.
21
شاکری، مریم؛ خضری، احمدرضا (1389). «مجالس و انجمنهای علمی و فرهنگی دوران آلبویه»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، سال 7، شماره2 (پیاپی26)، صص99ـ124.
22
صابی ابوالحسین هلال بن المحسن (1904). تاریخ (الجزء الثامن)، ضمیمه تحفة الأمراء فی التاریخ الوزراء، بیروت، مطبعه الآباء الیسوعیین.
23
صفا، ذبیح الله (1371). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
24
عتبی، ابونصر محمد بن عبدالجبار؛ منینی، احمد (1286ق). الفتح الوهبی علی شرح التاریخ العتبی، قاهره: بولاق.
25
غُنیمه، عبدالرحیم (1372). تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ترجمه نورالله کسایی، تهران: دانشگاه تهران.
26
فارسى، عبدالغافر بن اسماعیل (1384). المختصر من کتاب السیاق لتاریخ نیسابور، تصحیح محمد کاظم محمودى،تهران: میراث مکتوب.
27
فداییعراقی، غلامرضا (1383). حیات علمی در عهد آلبویه، تهران: دانشگاه تهران.
28
قفطی (1371). تاریخ الحکماء، ترجمه فارسی قرن یازدهم هجری به کوشش بهمن دارائی، تهران: دانشگاه تهران.
29
کرمر، جوئل. ل (1375). احیای فرهنگی در عهد آلبویه، انسانگرایی در رنسانس اسلامی، ترجمه محمدسعید حناییکاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
30
گردیزی، عبدالحی بن سعید (1363). تاریخ گردیزی، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
31
محمدی، ذکرالله و محسن پرویش(1392). «دارالعلمهای آلبویه و نقش آنان در رشد و شکوفایی علم و دانش»، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال4، شماره7، صص173-195.
32
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
33
مسعودی، علی بن حسین (1408). مروجالذهب و معادن الجوهر، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دارالفکر.
34
مسکویه الرازی، ابوعلی (1379). تجاربالأمم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
35
همدانی، محمد بن عبدالملک (1977). تکمله تاریخ طبری، ضمیمه تاریخ الطبری، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، مصر: دارالمعارف
36
Busse, Heriber (1975), “Iran under the Būyids”. The Cambridge History of Iran, vol. IV, ed. R. N. Frye, Cambridge: Cambridge University Press.
37
Bulliet, Richard. W (1973). “The Political-religious history of Nishapur in the eleventh century”, in Islamic Civilization 950-1150, Editor: D. S. Richards, Oxford: Brono Cassirer Publishers.
38
lliet, Richard. W (1972). The Patricians of Nishapur: A Study in Medieval Islamic Social History, Cambridge: Mass.
39
Peacock, A.C.S (2010). Early Seljūq History, London: Routledge.
40
ORIGINAL_ARTICLE
اندیشه دفاعی ایرانیان در مواجهه با جنگ مدرن (1243ـ 1218 ه.ق)
ایران در مواجهه با نبردهای ویرانگر روسیه تزاری در موقعیت تدافعی قرار گرفت. مسأله نوشتار پیش روی بررسی علل شکلگیری اندیشه دفاعی و ابعاد آن در روایت کنشگران فکری (مورخان، شاعران، عالمان دینی) دوره فتحعلیشاه قاجار است. دستاورد تحقیق با روش تحلیل تاریخی بیانگر آن است که یادآوری خاطرههای قوی یا کهن الگوهای سرزمینی ایران برای بسط گذشته پر افتخار تاریخی و در راستای مواجهه با وضعیت انحطاط و عبور از بحران صورت گرفته است که این امر هم هوشیاری مخاطبان را نسبت به تهدید بیرونی برانگیزند و هم نمادهای سرزمینیـ دینی را با هدف تأکید بر ضرورت دفاع از حدود و ثغور، بازتولید کنند. این سنخ از کنشهای چندوجهی، آگاهیبخشی تاریخی را به مثابه یک پراکسیس اجتماعی (برنامه عمل) در شرایط بحران، به عنوان دال مرکزی اندیشه دفاعی برجستهسازی کرد. در نتیجه، موارد متعددی از نمادهای دینیـ مذهبی در جنگ با کهنالگوها و واقعیتهای روزمره تلفیق شدند. بازنمایی نگاه اسطورهای، الگوهای تاریخی، قهرمان محوری، استناد و بهرهگیری از متون مقدس مذهبی و دینی، طرح اهداف عالی انسانی در چهره سپاهیان اسلام هر یک انعکاسدهنده بخشی از ابعاد اندیشه دفاعی بودند که منابع معرفتی به طرح و انعکاس آنان پرداختهاند.
https://hsow.journal.araku.ac.ir/article_36336_4027a20d7dfecd8fe848625c9d7711f1.pdf
2019-08-23
25
46
اندیشه دفاعی
جنگ مدرن
تاریخنگاری
دوره فتحعلیشاه قاجار
محمد امیر
احمدزاده
ahmadzadeamir20@yahoo.com
1
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی
LEAD_AUTHOR
ادیبالممالک فراهانی، میرزاصادق (بیتا). دیوان ادیب الممالک، به کوشش وحید دستگردی، بیجا.
1
ادیبی سده، مهدی (1392). جامعهشناسی جنگ و نیروهای نظامی، تهران: سمت.
2
امین، احمد (1337). پرتو اسلام، ترجمه عباس خلیلی، تهران: بینا.
3
بوتول، گاستون (1374). جامعهشناسی جنگ، ترجمه هوشنگ فرخجسته، تهران، علمی و فرهنگی.
4
بهبودی، هدایت الله (1371). ادبیات در جنگهای ایران و روس، تهران، حوزه هنری.
5
تکمیل همایون، ناصر (1392). خاستگاه تاریخی ایل قاجار، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
6
توکلی طرقی، محمد (1382). تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: نشر تاریخ ایران.
7
حائری، عبدالهادی (1367). نخستین رویاروییهای اندیشهگران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
8
خاقانی، افضلالدین (1375). دیوان اشعار، به اهتمام جلالالدین کزازی، تهران: نشر مرکز.
9
خاوری شیرازی، فضل الله (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
10
خلیلی، محسن (1390). چیستان قاجار: بازنمایی هویت در گزارشهای تاریخی، مشهد: مرندیز.
11
دنبلی، عبدالرزاق بیک (1351). مآثر سلطانیه، به کوشش غلامحسین صدری افشار، تهران: ابن سینا.
12
ــــــــــــــــــــ (1383). مآثر سلطانیه (تاریخ جنگهای اول ایران و روس) به ضمیمه تاریخ جنگهای دوره دوم از تاریخ ذوالقرنین، تصحیح غلامحسین زرگری نژاد، تهران: مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
13
رحمانیان، داریوش و حاتمی، زهرا (1396). پنج رساله سیاسی از دوره قاجاریه، تهران: نشر علم.
14
رستمالحکما، محمدهاشم آصف (1382). رستمالتواریخ، به تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
15
ــــــــــــــــــــــــــــــ (بیتا). دستورینامه فیروزی، نسخه خطی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شماره 9317.
16
ساروی، محمد تقی (1371). تاریخ محمدی، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: امیرکبیر.
17
شیرازی، وصال (1378). دیوان کامل، به تصحیح محمود طاوسی، شیراز: نوید شیراز.
18
صبای کاشانی، فتحعلیخان (1341). دیوان اشعار، به اهتمام محمدعلی نجاتی، تهران: اقبال.
19
صفا، ذبیح الله (1369). حماسهسرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
20
فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.
21
فتحعلیشاه قاجار (1370). دیوان کامل اشعار، به اهتمام حسن گل محمدی، تهران: اطلس.
22
قائم مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم (1373). منشآت، تهران: شرق.
23
ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1366). دیوان اشعار به انضمام مثنوی جلایرنامه، به کوشش بدرالدین یغمایی، تهران: شرق.
24
قائم مقام، میرزاعیسی(1380). احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تصحیح و مقدمه غلامحسین زرگری نژاد، تهران: بقعه.
25
کلاوزویتس، کارل فون (1386). در باب جنگ: کتاب اوّل ماهیت جنگ، ترجمه حسن پروان، ویراستار حسن درگاهی، تهران: دانشگاه امام حسین (ع).
26
کندلی، غفار (1374). خاقانی شیروانی؛ حیات، زمان و محیط او، ترجمه میرهدایت حصاری، تهران: نشر دانشگاهی.
27
میرکیایی، مهدی (1396). باغ پریشان (هویت ایرانی در شعر عصر قاجار)، تهران: نشر علم.
28
نشاط اصفهانی، عبدالوهاب (1379). دیوان نشاط اصفهانی، به تصحیح حسین نخعی، تهران: گلآرا.
29
نفیسی، سعید (1384). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران: اهورا.
30
هدایت، رضاقلیخان (1385). تاریخ روضه الصفای ناصری، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
31
ORIGINAL_ARTICLE
پیامدهای جنگ جهانی دوم بر وضعیت بهداشتی و ارائه خدمات درمانی در استان فارس (1320ـ1324 ه.ش)
در تیرماه سال 1320 ه.ش، انگلیس و شوروی به بهانه حضور آلمانیها در ایران، به خاک کشور تجاوز کردند. اشغال ایران عوارضی متعددی بخصوص در حوزه بهداشت و درمان داشت. استان فارس از این عوارض مصون نماند. هدف اصلی مقاله حاضر، بررسی پیامدهای جنگ جهانی دوم بر وضعیت بهداشتی و درمانی مردم استان فارس و روش تحقیق، توصیفیـ تحلیلی است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، چه تأثیری در وضعیت بهداشتی و شیوع بیماریهای عفونی در استان فارس داشته است؟ به نظر میرسد اشغال ایران و پیامدهای آن در وخیم شدن وضعیت بهداشتی و شیوع برخی از بیماریهای عفونی در استان فارس تأثیر داشته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد پس از اشغال ایران امکانات بهداشتی نایاب شد و مراکز درمانی و دارویی دچار مشکل شدند، تا جایی که در اواخر سال 1321 ه.ش بیماریهای عفونی به صورت همهگیر شیوع یافت، تعداد زیادی مبتلا شدند و برخی نیز جان خود را ازدست دادند.
https://hsow.journal.araku.ac.ir/article_36337_9448d7b52ad713b13537eef31e39fe77.pdf
2019-08-23
47
69
فارس
کمبود دارو
قحطی
جنگ جهانی دوم
بیماریهای عفونی
سلیمان
حیدری
soleymanheidari@shirazu.ac.ir
1
استادیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز
LEAD_AUTHOR
اتحادیه، منصوره (1393). زیر پوست شهر، تهران: نشر تاریخ ایران.
1
احمدزاده، توران (بیتا). بهداشت عمومی و پزشکی اجتماعی، بیجا: فراهانی.
2
تاجبخش، حسن (1385). تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران، تهران: دانشگاه تهران.
3
تبرائیان، صفاءالدین (1371). ایران در اشغال متفقین، تهران: رسا.
4
جوینی، عطاملک (1385). تاریخ جهانگشا، تصحیح محمد قزوینی، تهران: دستان.
5
حیدری، سلیمان (2017). «بررسی علل شیوع بیماری تیفوئید در ایران در سال های 1320 تا 1324»، مجله تاریخ پزشکی، سال پنجم، ش سوم، 157-170.
6
حیدری، سلیمان (2017). «بررسی علل شیوع وبا در شیراز در سال های 1236 تا 1322 قمری»، مجله تاریخ پزشکی، سال ششم، ش چهارم،207-218.
7
ــــــــــــــــ (2018). «بررسی نقش انگلیسیها در بهداشت، درمان و تأسیس بیمارستان آموزشی و درمانی مرسلین (مسلمین)»، مجله تاریخ پزشکی، سال هفتم، ش اول، 27-40.
8
دانشور، سیمین (1353). سووشون، تهران: خوارزمی.
9
سعیدینیا، حبیبالله؛ ملکی، عبدالرزاق (1395). «پیامدهای جنگ جهانی دوم بر مناطق کرانهای و پس کرانهای خلیج فارس»، فصلنامه مطالعات تاریخی جنگ، سال اول، ش اول، 73-94.
10
سیفپور فاطمی، نصرالله (1379). گزند روزگار، تهران: شیرازه.
11
طباطبایی، محمد (1385). اصول پیشگیری و مراقبت از بیماریها، تهران: قلم.
12
طیرانی، بهروز (1378). «تأثیر جنگ جهانی دوم بر وضعیت بهداشتی مردم»، گنجینه اسناد، سال نهم، ش سی و سوم و سی و چهارم، 92-107.
13
کیانیهفتلنگ، کیانوش؛ بدیعی، پرویز (1379). ایران در بحران، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
14
مجله بهداشت (1325). «آمار هفتگی مبتلایان و متوفیات از بیماریهای واگیر کشور ایران»، سال اول، شماره اول،69-149.
15
مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، شناسه سند 1322/1322/212.
16
مهاجرانی، علیاصغر (1367). «ملاحظاتی درباره افزایش تعداد و رشد جمعیت ایران در یکصد سال اخیر (1265-1365)»، نامه علوم اجتماعی، دوره جدید، شماره یکم،91-106.
17
نامه پزشکان شیراز (1323). «بیماریهای واگیری سال 1323 در شهر شیراز»، سال اول، شماره دوم، 1-40.
18
نجمآبادی، محمود (1366). تاریخ طب، در ایران پس از اسلام، تهران: دانشگاه تهران.
19
روزنامه استخر، 17 مرداد 1322، ش 739؛11 مهر 1322، ش 755؛ 2 آبان 1322، ش 761.
20
روزنامه اقیانوس، 15 آبان 1322، ش2؛ 22 آبان 1322، ش 4؛ 29 بهمن 1322، ش 20؛ 6 خرداد 1323، ش 39؛ 28 خرداد 1323، ش 43؛ 1 تیرماه 1323، ش 44.
21
روزنامه پارس، 29 شهریور 1321، ش 13؛ 7 آبان 1321، ش 27؛ 12 آذر 1321، ش 42؛ 24 فروردین 1322، ش 57؛ 28 فروردین 1322، ش 58؛ 11 اردیبهشت 1322، ش 64؛ 25 اردیبهشت 1322، ش 70؛ 16 مرداد 1322، ش 103؛ 22 شهریور 1322، ش 117؛ 3 آبان 1322، ش 121؛ 12 مهر 1322، ش 123؛ 21 مهر 1322، ش 127؛ 10 آبان 1322، ش 134؛ 6 آذر 1322، ش 144؛ 21 خرداد 1323، ش 211؛ 24 خرداد 1323، ش 212؛ 15 تیر 1323، ش 220.
22
روزنامه پیغام، 25 اردیبهشت، 1323، ش 14؛ 22 خرداد 1322، ش 21؛ 5 تیر 1323، ش 25؛ 10 مهر 1323، ش 36؛ 30 آذر 1323، ش 79؛ 1 خرداد 1323، ش 158.
23
روزنامه جهاننما، 30 مرداد 1322، ش 10؛ 16 بهمن 1322، ش 34؛ 7 اسفند 1322، ش 36.
24
روزنامه حبلالمتین، 1286، ش 64.
25
روزنامه گلستان، 21 فروردین 1322، ش 3212.
26
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسههای اسناد 2/3511/293، 53/12863/293، 2/6535/293، 15/14659/293، 178/38995/293، 52/41283/293، 10/16072/293، 98/20736/293، 1/12370/293، 72/20736/293، 98/119/293، 46/15/260، 12/168/260، 105/293/98، 22/9246/ 350، 33/54096/293، 1/1237/293، 1770/98/293، 299/2353/350، 27/54096/293، 3/3552/293، 1192/98/293.
27
Azizi M, Bahadori M, Raees-Jalali GH. " In Commemoration of Haj Mohammad Nemazee (1895 – 1972):The Founder of Nemazee Hospital in Shiraz". Arch IranianMed. 2009; 12 (3): 321 – 324.
28
ORIGINAL_ARTICLE
جنگهای ایران و عثمانی در ایروان (1143 ق) (بررسی منبع شناختی)
با سقوط اصفهان زمینه برای تجاوز روس و عثمانی فراهم شد. با برآمدن نادر و دفع مهاجمان افغان، اوضاع تغییر کرد و شرایط برای شکست روس و عثمانی فراهم شد. نادر بخشهایی از غرب کشور را آزاد کرد، اما ناچار سپاه خود را به هرات سوق داد. در غیبت وی، شاه طهماسب ثانی برای آزادسازی ایروان راهی قفقاز شد. رشته جنگهایی میان ایران و عثمانی در سال 1143/1731 روی داد که با شکست شاه طهماسب و عقبنشینی او پایان یافت. ظاهراً به واسطه ضعف منابع داخلی، جنگ مزبور با وجود اهمیت زیاد هنوز مورد توجه قرار نگرفته است. دادههای منابع داخلی ناقص و گاه نادرست است. دادههای منابع خارجی به ویژه عثمانی راهگشاست. پژوهش حاضر میکوشد با بررسی تطبیقی دادههای منابعِ ایرانی، ارمنی، اروپایی و عثمانی، به این پرسش پاسخ دهد که کدام یک از این منابع به شناخت درست ابعاد و ماهیت جنگهای ایران و عثمانی در ایروان (1143ق) کمک میکنند؟ مقاله با روش متن و دادهکاوی و رویکرد تحلیلیـ انتقادی با تکیه بر منابع دست اول به نگارش درآمده است. نتیجة پژوهش نشان میدهد از میان منابع چهارگانه، منابع عثمانی به ویژه تاریخچة نورس که نویسنده در صحنههای نبرد حضور داشته، به فهم و شناخت موضوع پژوهش حاضر کمک میکند.
https://hsow.journal.araku.ac.ir/article_36436_6b7d8b2c539c35dbf98d01770ee959b4.pdf
2019-08-23
71
96
جنگ
ایروان
ایران
عثمانی
شاه طهماسب ثانی
نصرالله
صالحی
salehi.nasr@gmail.com
1
استادیار دانشگاه فرهنگیان
LEAD_AUTHOR
آبراهام، کرتاسی (1393). تاریخ جنگها (گزارش نبردهای ایران و عثمانی پس از سقوط صفویه)، ترجمه از متن ارمنی به انگلیسی: جورج بورنوتیان، ترجمه به فارسی: فاطمه اروجی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
1
ـــــــــــــــ (1396). تاریخ من و نادر، شاه ایران (وقایعنامة آبراهام کرتی)، ترجمه از متن اصلی قرن هیجده با تعلیقات و حواشی به انگلیسی: جورج بورنوتیان، ترجمه به فارسی: فاطمه اروجی، تهران: طهوری.
2
ارباب، معصومه (1381). ترجمة گزارش کارملیتهاازایران در دوران افشاریه و زندیه (1729-1747)، تهران: نی.
3
استرآبادی، میرزا مهدیخان (1341). درّه نادره «تاریخ عصر نادرشاه، تصحیح سید جعفر شهیدی، تهران: انجمن آثار ملی.
4
ــــــــــــــــ (1377). جهانگشای نادری، به اهتمام سید عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
5
آصف، محمدهاشم (رستم الحکما) (2537). رستمالتواریخ، به اهتمام محمد مشیری، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
6
پورگشتال، یوزف فن هامر (1367). تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمة میرزا زکی علیآبادی، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: زرّین.
7
ریاحی، محمدامین (1368). سفارتنامههای ایران (گزارشهای مسافرت و مأموریت سفیران عثمانی در ایران)، تهران: توس.
8
سلحشور خاصه کمانی مصطفیآغا (1394). فتحنامة ایروان (روابط ایران و عثمانی در آستانة برافتادن صفویان،1137-1132هجری قمری)، تصحیح و مقدمه: محمدمنیر آکتپه، ترجمه از ترکی عثمانی، مقدمه، توضیحات و پیوستها، نصرالله صالحی و صفیه خدیو، تهران: طهوری.
9
شیخالاسلام بهبهانی، عبدالنبی (1389). بدایعالأخبار (وقایع بهبهان در زمان حملة محمود افغان)، تصحیح، سید سعید میرمحمد صادق، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
10
صالحی، نصرالله (1392). تاریخنگاری و مورخان عثمانی (ترجمه)، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
11
ـــــــــــــــ (1393). «ایران در متون و منابع عثمانی (11): آثار سلیمان عزّی افندی»، گزارش میراث، دورة دوم، سال هشتم، شماره پنجم و ششم، آذرـ اسفند 1393، ش. 66-67، ص 68-73.
12
ـــــــــــــــ (1395). «ایران در متون و منابع عثمانی (15): آثار عبدالرّزاق نورس افندی»، گزارش میراث، دورة سوم، سال اول، شماره اول و دوم، بهارـ تابستان 1395]پاییز1396[، ش. 75-74، ص 141-142.
13
طهرانی (وارد)، محمدشفیع (1349). تاریخ نادرشاهی «نادرنامه»، به اهتمام رضا شعبانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
14
ـــــــــــــــ (1383). مرآت واردات (تاریخ سقوط صفویان، پیامدهای آن و فرمانروایی ملک محمود سیستانی)، تصحیح منصور صفت گل، تهران: میراث مکتوب.
15
فخری، حجت (1395) «دفاتر مهمّة عثمانی و اهمیّت آنها در شناخت تاریخ ایران»، مطالعات آسیای صغیر (ویژه نامة فرهنگستان)، سال اول، شماره اول1، بهار و تابستان 1395، ص 183-210.
16
قزوینی، ابوالحسن (1367). فوائدالصفویه، به کوشش مریم میراحمدی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
17
کروسینسکی، تادوز یودا (1396). سفرنامة کروسینسکی، (از شاه سلطان حسین تا نادرشاه)، ]تدوین: ژان آنتوان دوسرسو[، ترجمه ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخایر اسلامی و کتابخانه و موزه ملی ملک.
18
گیلاننتز، پطرس دی سرکیس (1371). سقوط اصفهان: گزارشهای گیلاننتز دربارة حملة افغانان و سقوط اصفهان، ترجمه محمد مهریار، اصفهان: امور فرهنگی شهرداری اصفهان.
19
لکهارت، لارنس (2537). نادرشاه، ترجمه و اقتباس مشفق همدانی، تهران: امیرکبیر.
20
ـــــــــــــــ (1364). انقراض سلسلة صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ترجمه مصطفیقلی عماد، تهران: مروارید.
21
مرعشی صفوی، میرزا احمد خلیل (1362). مجمعالتواریخ در تاریخ انقراض صفویه و وقایع بعد از سال 1207 هجری قمری، به اهتمام عباس اقبال، تهران: کتابخانه سنایی.
22
مروی، محمدکاظم (1364). عالم آرای نادری، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: زوار.
23
مستوفی، محمدمحسن (1375). زبده التواریخ، به کوشش بهروز گودرزی، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
24
منصوری، فیروز (1379). مطالعاتی دربارة تاریخ، زبان و فرهنگ آذربایجان، تهران: مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
25
ناشناخته (1372). مکافاتنامه (علل برافتادن صفویان)، تصحیح رسول جعفریان، 1372.
26
هنوی، جونس (1367). هجوم افغان و زوال دولت صفوی، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، تهران: انتشارات یزدان.
27
Ateş, Abdurrahman (2001), Avşarlı Nâdir Şâh ve Döneminde Osmanlı-İran Mücadeleleri, Doktora Tezi, Isparta
28
Erkan, Kemal(2011), 1734-1735 Osmanlı-İran Savaşı Mühimme Defteri (Ramazan 1146-Zilhicce 1147), Hazrlayan, Istanbul.
29
Göger, Veysel (2009), Nâdir’in Vekâyi-i Pür-Sanâyi-i Bedâyi Adli Eseri, İnceleme ve Metin, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
30
Hami Danişmend, İsmail (1972), İzahli Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Türkiye Yayınevi stanbul.
31
İvecan, Raif (2007), Osmanlı Hâkimiyetinde Revan (1724-1746), Doktora Tezi, İstanbul.
32
Kardayı, Aynur (2008), Osmanlı Tarih Yazıcılığının Gölgede Kalmış Bir Eser “Tarih-i Sâmî” (Metin Transkripsiyonu), Aydın.
33
Kirzioğlu, M. Fahrettin (1983), “İran Hükümdari Türkmen Afşârlı Nâdir Şâh’ın 1744 Kârs Muhâsârâsı ve Bunu Anlâtân Emekli Kârs Kâdısı Osmân Sâf’ın Risalesi”, Brinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler,II, Ankara, Gnkur. Basımevi, p. 13-50.
34
Külbilge, İlker(2010) 18. Yüzılın ılk Yarısında Osmanlı-ran Siyasi İlişkileri (1703-1747), Doktora Tezi, İzmir.
35
Nevres-i Kadîm, (2004), Târîhçe-ı Nevres, Hüseyin Akkaya: İnceleme ve Tenkitli Metin, İstanbul, Kitabevi.
36
Reşit Unat, Faik (1963), 1730Patrona İhtilâli Hakkında Bir Eser, ABDİ TARİHİ, Yayan, Türk Tarih Kurumu Basimevi, Ankara.
37
Sırrı Efendi (2012), Risâletü’t-Tārîh-i Nâdir Şâh (Makâle-i Vâkı’a-ı Muhâsara-i Kars), Hazırlayan: Mehmet Yşar Ertaş, İstanbul.
38
Yıldırım, Alper (2017), I. Mahmud Devri Osmanlı-İran İlişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
39
Zarinebaf Shahr, Fariba (1991), Tabriz Under Ottoman Rule (1725-1730), A dissertation … Doctor of Philosophy, Chicago, Illinois, 1991.
40
ORIGINAL_ARTICLE
تأثیر آموزش نظری و عملی در نظام قاجار بر رشد دانش نظامی و جایگاه نظامیان در ایران
آموزش نظام در دوره قاجار (1344ـ1209ق/ 1925ـ1794م) با هدف تحوّل در نظام و تجهیز آن به دانش جدید بود. این آموزش هم در بُعد عملی و هم با گشایش دارالفنون (1268ق/1852م) در بُعد نظری صورت گرفت. این مسأله که این آموزشها تا چه اندازه منجر به تحوّل نظامی در دوره قاجار گردید، هدفی است که پژوهش حاضر در پی آن است. پژوهش پیشرو با روش آماری و توصیفیـ تحلیلی در پی پاسخی برای این پرسش است که آموزش نظری و عملی نظامی چه تأثیری در رشد دانش نظامی و جایگاه نظامیان در دوره قاجار داشت؟ یافتههای پژوهش حاکی از آن است که ارتش قاجار بیش از یکصد و سی سال تحت آموزش عملی و نظری قرار گرفت؛ اما شیوههای جذب نظامیان و احراز مناصب نظامی مبتنی بر نظام آموزشی نبود. بیشترین استخدام معلمان خارجی دارالفنون با فراوانی 26/29 درصد در زمینه نظامی بود. از میان 104 دانشجوی ورودی به توپخانه و پیادهنظام دارالفنون هیچ کدام به مقام مهمی در نظام دست نیافت و بیشتر دانشآموختگان این دو حوزه با فراوانی 34/41 درصد، جذب مشاغل اجرایی و به خصوص تلگراف شدند. مهمتر از همه، از میان آنان تنها 3 نفر برابر با 88/2 درصد به مقام معلمی پیادهنظام دارالفنون رسیدند.
https://hsow.journal.araku.ac.ir/article_36484_7e65837e36f462bf0282f6e927a0e23c.pdf
2019-08-23
97
128
آموزش
وابستگی نظامی
نظامیان
معلمان خارجی
دارالفنون
قاجار
رضا
صحت منش
rsm.hist@gmail.com
1
استادیار گروه تاریخ دانشگاه جیرفت
LEAD_AUTHOR
آدمیت، فریدون (1362). امیرکبیر و ایران. چاپ هفتم. تهران: انتشارات خوارزمی.
1
آقازاده، جعفر (1397). «تحلیلی بر نقش سرگور اوزلی در پایان دوره اول جنگهای ایران و روسیه». مطالعات تاریخی جنگ، سال دوم، ش دوم پیاپی 4، تابستان، صص: 28ـ1.
2
احتشامالسلطنه (1367). خاطرات احتشامالسلطنه. به کوشش و تحشیه سید محمدمهدی موسوی، چاپ دوم، تهران: زوار.
3
اعتمادالسلطنه، محمد حسنخان (1367الف). مرآتالبلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، ج 2 و 3، تهران: دانشگاه تهران.
4
_________________ (1367ب). تاریخ منتظم ناصری، ج3، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
5
_________________ (1362)، المآثر و آثار؛ چهل سال تاریخ ایران، به تصحیح ایرج افشار، تهران: اساطیر.
6
_________________ (1350). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، مقدمه و فهارس از ایرج افشار، چاپ دوم. تهران: امیرکبیر
7
اقبال آشتیانی، عباس (1355). میرزا تقی خان امیرکبیر، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
8
پولاک، یاکوب ادوارد (1368). سفرنامه پولاک؛ ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
9
تاریخ ارتش نوین ایران (بی تا). ج 1، تهران: چاپخانه ارتش.
10
جونز، سرهارفورد (1386). خاطرات سرهارفورد جونز؛ روزنامه سفر خاطرات هیأت اعزامی انگلستان به ایران، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران: ثالث.
11
حائری، عبدالهادی (1380). نخستین رویاروئیهای اندیشهگران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
12
خاوری شیرازی، میرزا فضلالله (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
13
خورموجی، محمدجعفر (1344). حقایقالاخبار ناصری، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: زوار.
14
دروویل، گاسپار (1365). سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتمادمقدم، تهران: شباویز.
15
سایکس، سرپرسی مالزورث(1389). تاریخ ایران، ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی، ج2، چاپ هشتم، تهران: دنیای کتاب.
16
سپهر، محمدتقی لسانالملک (1377). ناسخالتواریخ، به کوشش جمشید کیانفر، ج3ـ1، تهران: انتشارات اساطیر.
17
شمیم، علیاصغر (1374). ایران در دوره سلطنت قاجار، چاپ ششم، تهران: انتشارات مدبر.
18
صحتمنش، رضا (1397). «نظام توپخانه در دوره قاجار»، فصلنامه مطالعات تاریخی جنگ، سال دوم، ش دوم پیاپی 4، تابستان، صص: 114-87.
19
علی بابائی، غلامرضا (1382). تاریخ ارتش ایران (از 558 پیش از میلاد تا 1357 شمسی)، تهران: انتشارات آشیان.
20
علم، محمدرضا؛ حسینی، حمزه (1397). «بررسی موانع شکلگیری ارتش مدرن در نیمه نخست قاجار». مجله مطالعات تاریخی جنگ، سال دوم، ش دوم پیاپی 4، تابستان، صص: 142-115.
21
عینالسلطنه قهرمانمیرزا (1374). روزنامهخاطراتعینالسلطنه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، جلد3ـ1، تهران: اساطیر.
22
فشاهی، محمدرضا (1360). تکوین سرمایهداری در ایران، تهران: گوتنبرگ.
23
فلاندن، اوژن (2536). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نورصادقی، چاپ سوم، تهران: اشراقی.
24
فوران، جان (1385). مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، چاپ ششم، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
25
فوریه، ژوانس (1385). سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، تهران: نشر علم
26
کرزن، جرج. ن (1373). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. 2جلد. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
27
گاردان، کنت آلفرد (1362). مأموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال، تهران: انتشارات نگاه.
28
گرانتفسکی، ا. آ. و دیگران (1389). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورزی، چاپ سوم، تهران: مروارید.
29
گرانت واتسن، رابرت (2536). تاریخ ایران دردوره قاجاریه، ترجمه وحید مازندرانی، چاپ چهارم، تهران: سیمرغ.
30
گی روشه (1390). تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، چاپ بیست و دوم، تهران: نشر نی.
31
لندور ساویج، آرنولد(1392). ایران در آستانه مشروطیت(در سرزمین آرزوها)، ترجمه علی اکبر رشیدی، چاپ دوم، تهران: اطلاعات.
32
مارکام، کلمنت (1367). تاریخ ایران در دوره قاجار، ترجمه میرزا رحیم فرزانه، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران: نشر فرهنگ ایران.
33
محبوبی اردکانی، حسین (1370). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
34
مفتون دنبلی، عبدالرزاق (1351). مآثر سلطانیه، تاریخ جنگهای ایران و روس، به اهتمام غلامحسین صدری افشار، تهران: ابنسینا.
35
ملکم، سر جان (1380). تاریخ کامل ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران: افسون.
36
موریه، جیمز (1386). سفرنامه جیمز موریه، ترجمه ابوالقاسم طاهری، تهران: توس.
37
هدایت، رضاقلی خان (1385). روضهالصفای ناصری، تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر، ج9 بخش اول و دوم، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
38
هدایت، حاج مهدیقلی مخبرالسلطنه (1344). خاطرات و خطرات، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی زوار.
39
روزنامه وقایع اتفاقیه، نمره 42، بیست و ششم محرم 1268ق؛ نمره 43، سوم صفر 1268ق؛ نمره 98، پنجم ربیعالاول 1269ق؛ نمره 105، بیست و چهارم ربیعالثانی1269ق.
40
«مستشار خارجی». مجله یادگار، سال اول، ش 2، ص 3، مهر 1323.
41
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شماره بازیابی: 050301- 240، سند 3، 1331ق؛ شماره بازیابی: 050301- 240، سند 7، 1332ق؛ شماره بازیابی: 050301- 240، سند 11، 1332ق.
42
اسناد وزارت امور خارجه، کارتن 22، پوشه 15، سند 71: 1319ق؛ کارتن 39، پوشه23، سند 22: 1326ق؛ کارتن 50، پوشه 5، سند 20: 1326ق؛ کارتن 47، پوشه 17، سند 8: 1328
43
Krausse, Alexis (1900). Russia in Asia: A Record and A study 1558-1899, London: Grand Richard.
44
Ouseley, Sir William (1821), Travels in Various Countries of the East More Particularly Persia, London: Rodwell and Martin.
45
ORIGINAL_ARTICLE
هویت دوگانه در خدمت راهبرد استعماری: پاول سیسیانوف و پیریزی استعمار تزاری در جنوب قفقاز (1803ـ1806/ 1217ـ1223)
در پژوهش حاضر، جلوهای متفاوت از شخصیت پاول سیسیانف بررسی شده است. تفاوت برجسته این چهره نظامی با فرمانداران قبل و بعد از وی در قفقاز، تبار گرجی و هویت دوگانهاش بود. پرسش محوری این پژوهش نیز ناظر بر همین ویژگی شخصیت سیسیانف است؛ این که چه پیوندی میتوان میان هویت دوگانه سیسیانوف با خطمشی وی در پیشبرد راهبرد استعماری روسیه تزاری در قفقاز تشخیص داد؟ مبنای این پژوهش اطلاعاتی است که از منابع دست اول و اسناد آرشیوی به زبانهای فارسی، لاتین و روسی، گردآوری و در جهت ارائه پاسخ به پرسش محوری آن تحلیل شده است. این مطالعه از نوع توصیفیـ تحلیلی است و هدف آن است که ضمن ارائه یک گزارش توصیفی از اقدامات سیسیانف، ذهنیت فرهنگی و رفتار نظامی وی در ربط با مسأله پژوهش تحلیل شود. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که میتوان ارتباط معناداری میان خاستگاه فرهنگی دوگانه و منش فرهنگی سیسیانف با الگوی رفتار وی تشخیص داد. درواقع، برخورد خشن و تحقیرآمیز سیسیانف با خاندان پادشاهی گرجستان و خوانین ایرانی جنوب قفقاز و استفادهاش از شگردهای سنتی برای پیشبرد سیاست روسیه در این حوزه، بیانی از هویت دوگانه وی و جلوهای از تناقضهای راهبرد استعماری روسیه در جنوب قفقاز بود.
https://hsow.journal.araku.ac.ir/article_36483_f45f98b429fefe2ad8d59fd8807ba7d0.pdf
2019-08-23
129
150
استعمار
روسیه تزاری
سیسیانوف
قفقاز
گرجی
جواد
مرشدلو
j.morshedlou31@gmail.com
1
استادیارگروه تاریخ و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس
LEAD_AUTHOR
اتکین، موریل (1382). روابط ایران و روس (1780-1828)، ترجمه محسن خادم، تهران: نشر دانشگاهی.
1
اسکندربیگ منشی (1382). تاریخ عالمآرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
2
اعتضاد السلطنه، علیقلیمیرزا (1370). اکسیرالتواریخ، چاپ جمشید کیانفر، تهران: انتشارات ویسمن.
3
اعتماد السلطنه، محمدحسنخان (1367). تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج 3، تهران: دنیای کتاب.
4
باکیخانوف، عباسقلیآقا (1383). گلستان ارم، چاپ علمیـ انتقادی به همت عبدالکریم علیزاده، تهران، ققنوس.
5
جوانشیر، میرزاجمال (1994). تاریخ قراباغ، چاپ جورج بورنوتیان، کالیفرنیا: انتشارات مزدا.
6
جهانگیرمیرزا (1384). تاریخ نو، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: انتشارات علمی.
7
خوزانی اصفهانی، فضلیبیگ (2015). افضل التواریخ، ج 3، تصحیح کیومرث قرقلو با مقدمه چارلز ملویل، لندن: انشارات موقوفه گیب.
8
دنبلی، عبدالرزاق بیگ (1383). مآثر سلطانیه، تصحیح غلامحسین زرگرینژاد، تهران: مؤسسه ایران.
9
ساروی، محمدتقی (1375). احسن التواریخ (تاریخ محمدی)، تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد، تهران: امیرکبیر.
10
سپهر، محمدتقی لسانالملک (1344). ناسخ التواریخ (قاجاریه)، چاپ محمدباقر بهبودی، تهران: انتشارات اسلامیه.
11
عبداللهیف، فتحالله (2536). گوشههایی از تاریخ ایران، ترجمه غلامحسین متین، تهران: انتشارات ستاره.
12
عشقی، خانک (1353). سیاست نظامی روسیه در ایران، 1790-1815، تهران: بینا.
13
علوی شیرازی، میرزامحمدهادی (1357). دلیل السفرا، سفرنامه میرزا ابوالحسن خان شیرازی «ایلچی» به روسیه، به کوشش محمد گلبن، تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
14
فسایی، میرزاحسن (1378). فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، 2 جلد، تهران: انتشارات امیرکبیر.
15
مرشدلو، جواد (1394). «زمینه تاریخی و منطق راهبردی توسعهطلبی روسیه تزاری در قفقاز(سالهای 1800-1550 م)»، تاریخ روابط خارجی، دوره 16، شماره 64 (پاییز)، صص: 42-75.
16
ــــــــــــ (1397). «شرقشناسی و اکتشاف جغرافیایی در خدمت راهبرد استعماری: بررسی پیوند اکتشاف علمی با راهبرد استعماری روسیه تزاری در برابر قفقاز»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال یازدهم، شماره یازدهم، پاییز و زمستان، صص: 491-512.
17
اسناد فارسی آرشیو دولتی گرجستان، فوند 1452(کوتهنوشت: افاگ).
18
The Collection of Persian Firmans of Tbilisi, vol. II, Compiled by M. A. Todua & Ismail K. Shams, Tbilisi: 1989.( abbr. CPFT)
19
Akty sobrannye Kavkazkoiu Arkheograficheskoiu Kommissieiu, 12 vols. (Tiflis: Arkhiv Glavno Upravleniia Namestnika Kavkazskogo, 1866-1904) (abbr. AKAK)
20
Allen, W. E. D. (1929). “The March-Lands of Georgia”, The Geographical Journal, vol. 74/2 (1929), pp. 135-156.
21
ـــــــــــــــــــــ (1942). “The Caucasian Borderland”, The Geographical Journal, 99/5-6, 225-237.
22
Atkin, Muriel (1979). “The Strange death of Ibrahim Khalil Khan of Qarabagh”, Iranian Studies, 12/1-2, pp. 79-107.
23
ـــــــــــــــــــــ (1988), "Russian Expansion in the Caucasus to 1813", in M. Rywkin (ed.), Russian Colonial Expansion to 1917, London & New York: Mansell Publishing Limited, pp. 139-187.
24
Baddeley, John F. (1908). The Russian Conquest of the Caucasus, Longmans, Green & Co.: London.
25
Barret Thomas M. (1988). “Southern Living (in Captivity), The Caucasus in Russian Popular Culture,”, Journal of Popular Culture, vol. 31/4 (1988), 75-76;
26
Bassin, Mark (1991). “Russia between Europe and Asia: The Ideological Construction of Geographical Space,” Slavic Review, 50/1 (1991), pp. 10-11.
27
Beavois, Daniel (1978). “Un polonaise au service de la Russie: Jean Potocki et l’expansion en Transcaucasie, 1804-1805”, Cahier du Monde russe et sovietique, vol. 19, no. 1/2, pp. 175-189.
28
Bournoutian, George A. (2017). "Prelude to War: Russian Siege and Storming of the Fortress of Ganjeh, 1803-1804", Iranian Studies, vol. 50/1, pp. 107-124.
29
ـــــــــــــــــــــ (1998). Russia and the Armenians of Transcaucasia, 1797-1889, a documentary record, Mazda Publishers.
30
Dubrovin’, N. (1866). Zakavkaz’ye ot’ 1803- 1806 goda, Sanktpeterburg.
31
Encyclopedia of Islam, 2d edition, vol. IV, s. v. "al.Ḳabḳ" (pp. 341-350, by. C. E. Bosworth)
32
Esadze, S. (1907). Istoricheskaia zapiska ob upravlenii Kavkazom, 2 vols. Tiflis.
33
Freygang, F. (1816). Lettre sur le Caucase et la Georgie suivre un relation d’une voyage en perse en 1812, Hambourg: Perthes & Besser
34
Glynn R. Barrat (1972). “A Note on the Russian Conquest of Armenia, (1827)”, The Slavonic and East European Review, 50/120 (1972), pp. 386-409
35
Güldenstaadt, Johanne Anthon (1809). Geograficheskoe i satatischeskoe opisaniye Gruzii i Kavkaza, Sankpeterburg.
36
Gvosdev, Nikolas K. (2000). Imperial Polices and Perspectives towards Georgia, 1760-1819, Palgrave.
37
Von Haxthausen, Baron (1854). Transcaucasia: Sketches from Nations and Races between The Black Sea and the Caspian, London: Chapman and Hall.
38
Herodotus (1975). Histories, translated to English by A. D. Godley in 4 vols. vol. II, London: Loeb Classical Library.
39
Hokanson, Katya (1994). “Literary Imperialism, Narodnost’ and Pushkin’s Invention of the Caucasus”, Russian Review, 53/3, pp. 336-352.
40
Ingram, Edward (1992). Britain’s Persian Connection, 1798-1828, Prelude to the Great Game in Asia, Clarendon Press.
41
Kennan, George (1874). “The Mountains and Mountaineers of the Eastern Caucasus”, Journal of the American Geographical Society, 5, pp. 169-193.
42
Khodarkovsky, Michael (1999). “Of Christianity, Enlightenment, and Colonialism: Russia in the North Caucasus, 1550-1800”, The Journal of Modern History, 71/2, pp. 394-430.
43
King, Charles (2008). The Ghost of Freedom, a History of the Caucasus, (Oxford University Press.
44
Klaproth, M. (1827). Tableau historique, geographique, ethnographique et politique du Caucasus et provinces limitrophes entres la Russie et la perse, Paris & Leipsig.
45
Lapin, Vladimir V. (2011). Tsitsianov, Moskva: Molodaya Gvardira.
46
Layton, Susan (1986). “The Creation of an Imaginative Caucasian Geography”, Slavic Review, 45/3, pp. 470-485.
47
Pliny (1855). Natural History of Pliny, with an English translation by John Bostock & H. T. Riley, vol. II, London: Henry G. Bohn.
48
Pollack, Sean (2006). “Empire by Invitation: Russian Empire Building in the Caucasus in the Age of Catherin II”, PhD dissertation, Harvard University.
49
Potto, V. A. (1899). Istoricheskii ocherk Kavkazskikh voin ot ikh nachala do prisoedineniia Gruzii, Tiflis: Voenno-Istoricheskii otdel Kavkazskogo Okruga.
50
Procopius (1928). History of the Wars, leob Classical Library, vol. I.
51
Rayfield, Ronald (2012). Edge of Empires: A History of Georgia, Great Britain: Reaction Books.
52
Rhinelander, L. H. Hamilton (1981). “The Creation of the Caucasian Vicegerency”, The Slavonic and East European Review, 59/1, pp. 15-40.
53
Scotto, Peter (1992). “Prisoners of the Caucasus: Ideologies of Imperialism in Lermontov’s Bela”, PMLA, vol. 107/2, pp. 246-260.
54
Strabo (1969). The Geography of Strabo, with an English translation, London: Leob Classical Library.
55
Tesarevitch Vakhusht (1842). Description geographic de la Georgie, traduis par M. Brosset, St. Petersburg: Typographie de l'Academie.
56
Velychenko, Stephen (1995). “Identities, Loyalties and Service in Imperial Russia: Who Administered the Borderlands?” Russian Review, 54/2, pp. 188-208.
57