دو چهره قدرت درگفتمان سیاسی دوره صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه یاسوج

چکیده

صفویان از زاویه‌های مختلف در تاریخ تحولات سیاسی ایران دارای اهمیت هستند. در میان همه موضوعات مربوط به تأسیس و تثبیت دولت صفوی، چرخش گفتمانی متأخر بر تشکیل این دولت در ایران اهمیت زیادی دارد. این چرخش گفتمانی به یک­باره شکل نگرفت و مجموعه‌ای از زمینه‌‌ها و نیز اقدامات پادشاهان صفوی در صورت­بندی و تثبیت گفتمان سیاسی و هویتی این حکومت نقش داشت. سؤال این مقاله این است که دولت صفوی برای تثبیت گفتمان خود کدام راهبرد‌ها را به کار بست؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد صفویان برای استیلای گفتمان خود از دو چهره انضباطی(ماکروفیزیک) و نیز چهره خرد قدرت (میکروفیزیک) بهره ­گرفتند و به تدریج، قدرت دولت صفویان از ماهیت کاملاً سخت و مادی فاصله گرفته و جنبه فرهنگی، معنوی و نرم بیشتر مورد توجه آنان قرار گرفت. از میان شاهان صفوی، شاه اسماعیل را باید نماینده چهره سخت قدرت و شاه‌طهماسب را باید مبدع استفاده از چهره نرم قدرت برای تثبیت گفتمان سیاسی صفویه دانست. روش این پژوهش تحلیل گفتمان است.
 

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Two Faces of Power in the Political Discourse of the Safavid Era

نویسنده [English]

  • h akvani
p
چکیده [English]

From different perspective, the Safavid dynasty seems to have held an important position in the history of political developments in Iran. Among all the factors contributing to the establishment and consolidation of the Safavid government, the modern concept of discourse shift has great significance. This discourse shift, however, did not take place overnight; rather, a number of background factors as well as some measures taken by the Safavid kings helped the formation and consolidation of this political and identity discourse of the Safavid government. Using a discourse analysis method, the present study thus investigated the strategies the Safavid government adopted to stabilize and institutionalize its discourse. To make their discourse dominant, the research findings revealed, the Safavids took advantage of both a disciplinary face (macrophysics) as well as the micro face of power (microphysics). They gradually chose to stay away from the hard and material power and assumed cultural, spiritual, and soft hegemony. It was also found that among the Safavid kings, Shah Isma’il represented the hard face of power and Shah Tahmaseb was credited with being the first to use the soft face of power for the stabilization of the Safavid political discourse.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid
  • political discourse
  • hard power
  • soft power
  • hegemony
  1. آقاجری، هاشم (1380). کنش دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
  2. باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1378). سیاست و اقتصاد عصر صفوی، تهران: انتشارات صفی علیشاه.
  3. ترکمان، اسکندر بیک (1377)، عالمآرایعباسی، به کوشش محمد اسماعیل رضوانی، جلد اول، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
  4. ثواقب، جهانبخش، مروتی، فریده (1395). «اقدامات فرهنگی شاه تهماسب اول برای نهادینه سازی تشیع در جامعه»، فصلنامه شیعه شناسی، سال چهاردهم، شماره 54، صص 31-62.
  5. جعفریان، رسول (1379). صفویه در عرصه دین و فرهنگ و سیاست، جلد سوم، قم: حوزه و دانشگاه.
  6. ــــــــــــــــ (1391). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، جلد اول، قم: حوزه و دانشگاه.
  7. جهانگشای خاقان (1364). مقدمه دکتر الله دتا مضطر، راولپندی: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
  8. حسینی استرآبادی، سید حسین بن مرتضی (1366)، تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی، به کوشش احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی.
  9. خوش رو زاده، جعفر (1382). «میشل فوکو و انقلاب اسلامی، رویکردی فرهنگی از منظر چهره‌های قدرت»، مجله اندیشه انقلاب اسلامی، شماره 7و8، صص 174 تا 191.
  10. دریفوس، هیوبرت، رابینو، پل(1383). فراسوی هرمنوتیک و ساختارگرایی، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نی.
  11. رنجبر، محمدعلی، مشکوریان، محمد تقی(1389). «مواجهه محقق کرکی با استقرار حاکمیت صفوی در عصر شاه اسماعیل اول»، مجله پژوهش‌های تاریخی، سال دوم، شماره 4، صص107-136.
  12. زرین‌کوب عبدالحسین (1362). جستجو در تصوف ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  13. سبزواری محمد باقر (1383). روضه‌الانوار عباسی، مقدمه و تصحیح اسماعیل اردهایی.تهران:میراث مکتوب.
  14. سلطانیان، ابوطالب؛ کهنسال، حسن (1392). «چگونگی رفتار شاه تهماسب با همایون(امپراتور پناهندة هند)با نگرشی بر دیدگاه تاریخنگاری هندی آن»، فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام،سال دهم، شماره 16، صص 101-120.
  15. سیوری، راجر (1380). درباب صفویان، ترجمه رمضان علی روح اللهی؛ تهران: مرکز.
  16. صفت گل، منصور (1381). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران: رسا
  17. طاهری، ابوالقاسم (1349). تاریخ سیاسی و اجتماعی از مرگ تیمور تا مرگ شاه‌عباس، تهران: شرکت سهامی کتب جیبی.
  18. غفــاری قزوینــی، قاضــی احمـد (1342). تــاریخ جهــان آرا، بــا دیباچــه: حســن نراقــی، تهــران: کتابفروشی حافظ
  19. فرهانی منفرد، مهدی (1377). مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  20. فسایی، حسن بن حسن (1392). فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیر کبیر.
  21. فلسفی نصرالله (1375). زندگانی شاه‌عباس اول(سه جلد)، تهران: انتشارات علمی.
  22. فیرحی، داوود (1388). تاریح تحول دولت در اسلام، قم: دانشگاه مفید.
  23. قزوینی، ابوالحسن (1367). فوائدالصفویه، تصحیح مریم میراحمدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  24. کاظمی دلیگانی، مریم (1386). اقدامات عمرانی شاهان صفوی در عتبات عالیات، مجله تاریخ اسلام، شماره 29.
  25. کلانتری، عبدالحسین (1385). «از سیاست مدرن تا سیاست پسامدرن(تأثیر تطورات مفهومی سیاست بر حوزه جامعه شناسی سیاسی تطبیقی)»، مجله علوم اجتماعی، شماره 8، صص 105 تا 122.
  26. لکهارت، لارنس (1364). انقراض سلسله صفویه، ترجمه مصطفی قلی‌عماد، تهران: انتشارات مروارید.
  27. مجلسی، محمدباقر (1386). عین‌الحیات، ویراستار: کاظم عابدینی، اصفهان: نقش نگین.
  28. میلو، دیوید (1390). شاه‌عباس: پادشاه سنگدلی که به افسانه بدل شد، ترجمه شهربانو صارمی، تهران: انتشارات ققنوس.
  29. نجفی نژاد، سعید؛ جدیدی، ناصر؛ یوسف جمالی، محمد کریم (1396). «بروز و ظهور باورهای شیعی در سیاست‌های شاه‌طهماسب اول»، فصلنامه شیعه پژوهی، سال چهارم، شماره 13، صص 121-145.
  30. هینتس، والتر (1362). تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
  31. Fairclough, Norman (2001). Language & power, London: Longman.
  32. Laclau, Ernesto & Mouffe, Chantal (2001). Hegemony and socialist strategy. London: Verso.