مقاومت در آستانه مرز، الگویی برای تحلیل فتوحات اعراب مسلمان در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه اراک

چکیده

فتح ایران از سوی اعراب مسلمان یکی از مهم­ترین تحولات تاریخ ایران است. ایران در طول دو دهه کاملاً تسخیر شد و استقلال کشور از بین رفت و دولت ساسانی سقوط کرد. هنور پرسش­های بسیاری درباره­ی این سقوط و دلایل و چگونگی آن وجود دارد. در این نوشتار تلاش می­شود الگویی نوین برای تحلیل روند فتوح ارائه گردد روش این پژوهش کتابخانه­ای و بر اساس منابع اصلی فتوح در ایران است. پرسش اصلی این است که آیا فتوحات در ایران از الگوی خاصی پیروی نموده و قابلیت ارائه در قالب یک نظریه دارد؟ پرسش فرعی هم ناظر به چگونگی فتح شهرها است. آیا بیش­تر به جنگ بوده است یا به صلح؟ در پاسخ به این پرسش، فرضیه این نوشتار شکل می­گیرد. ایران به هشت منطقه تقسیم می­شود. در مرزهای این مناطق شاهد بیش­ترین مقاومت نظامیان ایرانی هستیم و از آن با نام مقاومت در آستانه مرز یاد می­کنیم. با شکسته شدن مرز پیش­روی اعراب مسلمان با سرعت بیش­تر و جنگ کم­تر انجام می­شود. نتیجه آن­که درگیری­ها بیش­تر از سوی نظامیان است و عموم مردم کم­تر در صحنه­های جنگ حضور دارند. فهم سرعت و چگونگی فتوح اعراب مسلمان در ایران تابعی از فهم این الگو است.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Border-Threshold Resistance: A Model for Analyzing Muslim Arab Conquests of Iran

نویسنده [English]

  • m H
arak university
چکیده [English]

The conquest of Iran by Muslim Arabs is one of the most important developments in Iran's history. Iran was completely conquered over two decades and the Sassanid government collapsed. There are still a lot of questions about this fall and its reasons. This article, which is based on the main resources of conquest of Iran, tries to present a new model for analyzing the course of the conquests. The main question of the study thus is if the conquests followed a particular pattern and if they can be presented in the form of a single theory. The second question concerns how the cities were conquered. Were they conquered through war or peacefully? In response to the above question, the hypothesis of this paper is formed. Iran was divided into eight regions, at the borders of which, one can see the greatest resistance of the Iranian military, which we call "border-threshold resistance". Once the borders were broken, the advance of Muslim Arabs was faster and with less fighting. As a result, the clashes are mostly generated by the military, and the general public are less involved at war. Understanding the speed and the quality of the Arab conquests of Iran is subject to understanding this pattern.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • conquests
  • Muslim Arabs
  • Iran
  • border
  • resistance
  • peace
  1. ابن اثیر، عز الدین على (1371). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خلیلى، تهران: مؤسسه مطبوعاتى علمى.
  2. ابن الفقیه، ابو بکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانى (1349). ترجمه مختصر البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمه ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
  3. ابن بلخی (1374). فارسنامه ابن بلخی، توضیح و تشحیه منصور رستگار فسایی، شیراز: بنیاد فارس­شناسی.
  4. ابن خلدون، عبدالرحمن (1375). مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادى، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
  5. ابن طقطقى، محمد بن على بن طباطبا (1360). تاریخ فخرى، ترجمه محمد وحید گلپایگانى، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  6. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1368). مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، انتشارات علمی و فرهنگی.
  7. بلاذرى، أحمد بن یحیى (1337). فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران: نشر نقره.
  8. بلعمى، ابوعلی (1373). تاریخنامه طبرى، تحقیق محمد روشن، تهران: جلد 1و2 سروش، جلد 3،4،5 البرز.
  9. الحموى، شهاب الدین ابو عبد الله یاقوت بن عبدالله (1995). معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
  10. دینورى، ابو حنیفه احمد بن داود (1371). اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، چ چهارم، تهران: نشر نى.
  11. طبرى، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبرى، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چ پنجم، تهران: اساطیر.
  12. قمى، حسن بن محمد بن حسن (1361). تاریخ قم، ترجمه حسن بن على بن حسن عبد الملک قمى (در 805)، تحقیق سید جلال الدین تهرانى، تهران: توس.
  13. کوفى، ابن اعثم (1372). الفتوح، ترجمه محمد بن احمد مستوفى هروى (ق 6)، تحقیق غلامرضا طباطبائى مجد، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى.
  14. کولسنیکف آ. ای. (1389). ایران در آستانه­ی سقوط ساسانیان، ویراستار ن.و. پیگلوفسکایا، ترجمه محمد رفیق یحیایی، تهران: کند و کاو.
  15. گردیزى، ابو سعید عبد الحى بن ضحاک ابن محمود (1363). تاریخ گردیزى، تحقیق عبدالحى حبیبى، تهران: دنیاى کتاب.
  16. مستوفى قزوینى، حمدالله بن ابى بکر بن احمد (1364). تاریخ گزیده، تحقیق عبدالحسین نوایى، چ سوم، تهران: امیرکبیر.
  17. مسعودی، أبو الحسن على بن الحسین (1374). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چ پنجم، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
  18. مسعودی، ابو الحسن على بن حسین (1365). التنبیه و الإشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
  19. مقدسى، مطهر بن طاهر (1374). آفرینش و تاریخ، ترجمه محمدرضا شفیعى کدکنى، تهران: آگه.
  20. یعقوبى، احمد بن ابى یعقوب ابن واضح (1371). تاریخ یعقوبى، ترجمه محمد ابراهیم آیتى، چ ششم، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.