نقش و جایگاه طوایف کرد در جنگ‌های شاه تهماسب صفوی با عثمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکترای تخصصی تاریخ ایران بعد از اسلام گروه تاریخ دانشگاه شیراز

چکیده

در دوره شاه تهماسب اول (930ـ984 ق)، صفویان چهار جنگ بزرگ با عثمانی را متحمل شدند. از آن­جا که مناطق کردنشین، حایل میان ایران و عثمانی بود، کردها نیز ناخواسته در این جنگ‌ها وارد شده و به ایفای نقش پرداختند. لذا با توجه به نقش تعیین­کننده طوایف کرد در این تقابل، پاسخ به این پرسش که کردها چه رویکردی به نبردهای مزبور داشتند؟ هدف بنیادین این تحقیق می‌باشد. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که رویکرد کردها، مبتنی بر عوامل سیاسی و اقتصادی تأثیرگذار بود و با سیاست‌های اعمالی صفویان و عثمانی‌ها نسبت به طوایف کرد پیوندی تنگاتنگ داشت. از این‌رو، با توجه به موقعیت جغرافیایی مناطق کردنشین، دو حکومت مذکور در صدد برآمدند، با اعمال سیاست‌های مصلحت­اندیشانه، از توان نظامی کردها و جایگاه راهبردی کردستان برای تغییر سرنوشت جنگ به سود خویش بیش­ترین بهره را ببرند. در نهایت دست‌آورد این دوره از رویارویی‌ها، برای صفویان حفظ استقلال و قلمرو سیاسی ایران و برای عثمانی‌ها تسلط بر بین‌النهرین و رسیدن به سواحل خلیج فارس و برای کردها ابقای امارت‌های محلی آنان بود. تدوین این پژوهش با بهره­گیری از منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی­ـ­ تحلیلی صورت پذیرفته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role and Position of Kurd Tribes in the Wars of Shah Tahmasp I with the Ottoman

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Ranjbar 1
  • isa shojaei barjouei 2
1 History, Literature and Human Sciences, Shiraz, Shiraz, Iran
2 History, Literature and Human Sciences, Shiraz, Shiraz, Iran
چکیده [English]

The Safavids were engaged in four major wars with the Ottoman Empire during the reign of Shah Tahmasp I (1514-1576 A.D.). Since the Kurdish-inhabited areas were the Iranian–Ottoman borderlands, the Kurds also unwillingly entered these wars and played their roles. Therefore, given the decisive role of the Kurdish tribes in this confrontation, this descriptive-analytical study basically seeks to determine the Kurds' approach to the battles occurred. The findings indicate that their approach drew on the influential political and economic factors and was closely linked to the policies of the Safavids and the Ottomans towards the Kurdish tribes. Thus, given the geographical location of the Kurdish-inhabited regions, through exercising expedient policies, the two rules sought to take the utmost advantage of the Kurds' military power and the strategic position of Kurdistan in their own interests and to win the battles. These confrontations eventually produced the maintenance of independence and political realm of Iran for the Safavids, the Ottomans' dominating Mesopotamia and reaching the coasts of the Persian Gulf, and the survival of the Kurdish local emirates for the Kurds.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • battles of Shah Tahmasp I
  • Kurdish tribes
  • Safavid
  • Ottoman
  1. امامی خویی، محمّدتقی (1395). تاریخ امپراتوری عثمانی، تهران: سمت.
  2. اوزون چارشی­لی؛ حقی، اسماعیل (1369). تاریخ عثمانی، ترجمه ایرج نوبخت، ج 2، تهران: کیهان.
  3. بدلیسی، شرف­خان (1364). شرفنامه، تهران: انتشارات علمی.
  4. تتوی، قاضی احمد؛ قزوینی، آصف­خان (1378). تاریخ الفی، به کوشش سید علی آل داوود، بی­جا: فکر روز.
  5. تذکره شاه تهماسب (1363). با مقدمه امرالله صفری، تهران: شرق.
  6. ترکمان، اسکندر بیک (1387). تاریخ عالم آرای عباسی، مقدمه از ایرج افشار، ج 1، تهران: امیرکبیر.
  7. جنابذی، میرزابیگ (1378). روضه الصفویه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی.
  8. حسینی استرآبادی، سید حسین (1358). تاریخ سلطانی، به کوشش احسان اشراقی، تهران: علمی.
  9. دهقانی، رضا (1388). «روابط ایران و عثمانی به مثابه الگوی روابط شرقی­ـ اسلامی»، مجله فصلنامه فرهنگ، ویژۀ تاریخ، سال بیست و دوم، شماره هفتاد و یک، 83-108.
  10. روملو، حسن بیک (1347). احسن التواریخ، تصحیح چارلس نارمن سیدن، ج 2، تهران: کتابخانه شمس.
  11. ـــــــــــــــــ (1357). احسن التواریخ، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
  12. زکی­بیگ، محمدامین (1381). زبده تاریخ کرد و کردستان، ترجمه یدالله روشن اردلان، ج 2، تهران: توس.
  13. سورنی، برومند (1388). «نقش قبایل کرد در حکومت صفوی از شاه اسماعیل اول تا سلطنت شاه عباس اول»، پایان­نامه کارشناسی ارشد تاریخ ایران بعد از اسلام، قزوین: دانشگاه بین­المللی امام خمینی (ره).
  14. شاو، استانفورد جی (1370). تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید، ج1، مشهد: آستان قدس رضوی.
  15. شیرازی، عبدی­بیک (1369). تکمله الاخبار، تهران: نی.
  16. صفت­گل، منصور (1381). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
  17. عالم آرای شاه طهماسب (1370). به کوشش ایرج افشار، بی­جا: دنیای کتاب.
  18. غفاری کاشانی، قاضی احمد (1342). تاریخ جهان آرا، تهران: کتاب فروشی خیام.
  19. قباد الحسینی، خورشاه (1379). تاریخ ایلچی نظام شاه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  20. قریشی کربن، سید حسن؛ قنبری، آرش (1394). «روابط کردها با دولت صفوی و عثمانی از شاه اسماعیل اول تا پایان پادشاهی شاه عباس اول»، مجله دو فصلنامه پژوهشنامه تاریخ محلی ایران، سال سوم، شماره دوم، 128-143.
  21. قمی، قاضی احمد (1359). خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، ج 1، تهران: دانشگاه تهران.
  22. کین راس، لرد (1373). قرون عثمانی، ترجمه پروانه ستاری، تهران: کهکشان.
  23. مستوفی، محمد محسن (1375). زبدة التواریخ، به کوشش بهروز گودرزی، تهران: انتشارات ادبی و تاریخی.
  24. مک داول، دیوید (1383). تاریخ معاصر کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
  25. منجم­باشی، احمد دده (1393). صحایف الاخبار فی وقایع آلاثار، ترجمه نصرت الله ضیائی، تهران: مهر اندیش.
  26. منشی­قزوینی، بوداق (1378). جواهر الاخبار، مقدمه و تصحیح محسن بهرام نژاد، ج 2، تهران: میراث مکتوب.
  27. میرخواند، محمد بن خاوند شاه (1373). روضه الصفا، ج6، تهران: انتشارات علمی.
  28. نوائی، عبدالحسین (1368). شاه اسماعیل صفوی مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی، تهران: ارغوان.
  29. هامرپورگشتال، یوزف (1367). تاریخ عثمانی، ترجمه میرزا زکی علی­آبادی، به اهتمام جمشیدکیان‌فر، ج 2، تهران: زرین.
  30. 30.David MC Dowall, )1992(. "The Kurdish Question: A Historical Review" The Kurds, Philipg. Kreyen Broek and Stefan syerl, London, Routledge