اندیشه دفاعی ایرانیان در مواجهه با جنگ مدرن (1243ـ 1218 ه.ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم انسانی

چکیده

ایران در مواجهه با نبردهای ویرانگر روسیه تزاری در موقعیت تدافعی قرار گرفت. مسأله  نوشتار پیش روی بررسی علل شکل­گیری اندیشه دفاعی و ابعاد آن در روایت کنش­گران فکری (مورخان، شاعران، عالمان دینی) دوره فتحعلی­شاه قاجار است. دستاورد تحقیق با روش تحلیل تاریخی بیانگر آن است که یادآوری خاطره­های قوی یا کهن الگوهای سرزمینی ایران برای بسط گذشته پر افتخار تاریخی و در راستای مواجهه با وضعیت انحطاط و عبور از بحران صورت گرفته است که این امر هم هوشیاری مخاطبان را نسبت به تهدید بیرونی برانگیزند و هم نمادهای سرزمینی­ـ دینی را با هدف تأکید بر ضرورت دفاع از حدود و ثغور، بازتولید کنند. این سنخ از کنش­های چندوجهی، آگاهی­بخشی تاریخی را به مثابه یک پراکسیس اجتماعی (برنامه عمل) در شرایط بحران، به عنوان دال مرکزی اندیشه دفاعی برجسته­سازی کرد. در نتیجه، موارد متعددی از نمادهای دینی­ـ مذهبی در جنگ با کهن­الگوها و واقعیت­های روزمره تلفیق شدند. بازنمایی نگاه اسطوره­ای، الگوهای تاریخی، قهرمان محوری، استناد و بهره­گیری از متون مقدس مذهبی و دینی، طرح اهداف عالی انسانی در چهره سپاهیان اسلام هر یک انعکاس­دهنده بخشی از ابعاد اندیشه دفاعی بودند که منابع معرفتی به طرح و انعکاس آنان پرداخته­اند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iranians' Defensive Idea When Confronting Modern Warfare (1218-1243 AH)

نویسنده [English]

  • mohammadamir ahmadzadeh
assistant professor
چکیده [English]

 
Iran faced a defensive position when confronting the devastating Russian tsarist battles. The present study aims to analyze the reasons of the formation of defensive idea and its dimensions in the narrations of intellectual agents (historians, poets, theologians) living in Fath-Ali Shah's era. The results of this study, that used a historical analysis method, show that reminding readers of vivid memories or archetypes belonging to Iranian territorial models happened in order to expand this honorable historical past and in order to fight decadence and to go past crises, which would both raise the readers' awareness toward external threats and reproduce country-religious symbols, with the intention of emphasizing the necessity of defending the boundaries and borders. This type of multi-faceted actions foregrounded historical awareness-raising as a social praxis in critical situations and as a central signified element in the defensive idea. As a result, numerous cases of religious symbols were integrated in the war against archetypes and everyday realities. Representing a mythical view, historical models, hero-centeredness, using and referring to sacred religious texts, depicting sublime human goals of the Islamic troops each reflect part of dimensions of the defensive idea dealt with and reflected by knowledge sources.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • defensive idea
  • modern warfare
  • historiography
  • the era of Fath-Ali Shah
  1. ادیب­الممالک فراهانی، میرزاصادق (بی­تا). دیوان ادیب الممالک، به کوشش وحید دستگردی، بی­جا.
  2. ادیبی سده، مهدی (1392). جامعه­شناسی جنگ و نیروهای نظامی، تهران: سمت.
  3. امین، احمد (1337). پرتو اسلام، ترجمه عباس خلیلی، تهران: بی­نا.
  4. بوتول، گاستون (1374). جامعه­شناسی جنگ، ترجمه هوشنگ فرخجسته، تهران، علمی و فرهنگی.
  5. بهبودی، هدایت الله (1371). ادبیات در جنگ­های ایران و روس، تهران، حوزه هنری.
  6. تکمیل همایون، ناصر (1392). خاستگاه تاریخی ایل قاجار، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
  7. توکلی طرقی، محمد (1382). تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: نشر تاریخ ایران.
  8. حائری، عبدالهادی (1367). نخستین رویارویی­های اندیشه­گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
  9. خاقانی، افضل­الدین (1375). دیوان اشعار، به اهتمام جلال­الدین کزازی، تهران: نشر مرکز.
  10. خاوری شیرازی، فضل الله (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  11.  خلیلی، محسن (1390). چیستان قاجار: بازنمایی هویت در گزارش‌های تاریخی، مشهد: مرندیز.
  12. دنبلی، عبدالرزاق بیک (1351). مآثر سلطانیه، به کوشش غلامحسین صدری افشار، تهران: ابن سینا.
  13. ــــــــــــــــــــ (1383). مآثر سلطانیه (تاریخ جنگهای اول ایران و روس) به ضمیمه تاریخ جنگهای دوره دوم از تاریخ ذو‌القرنین، تصحیح غلامحسین زرگری نژاد، تهران: مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
  14. رحمانیان، داریوش و حاتمی، زهرا (1396). پنج رساله سیاسی از دوره قاجاریه، تهران: نشر علم.
  15. رستم­الحکما، محمدهاشم آصف (1382). رستم­التواریخ، به تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
  16. ــــــــــــــــــــــــــــــ (بی­تا). دستوری­نامه فیروزی، نسخه خطی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شماره 9317.
  17. ساروی، محمد تقی (1371). تاریخ محمدی، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: امیرکبیر.
  18. شیرازی، وصال (1378). دیوان کامل، به تصحیح محمود طاوسی، شیراز: نوید شیراز.
  19. صبای کاشانی، فتحعلی­خان (1341). دیوان اشعار، به اهتمام محمدعلی نجاتی، تهران: اقبال.
  20. صفا، ذبیح الله (1369). حماسه­سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر. 
  21. فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.
  22. فتحعلی­شاه قاجار (1370). دیوان کامل اشعار، به اهتمام حسن گل محمدی، تهران: اطلس.
  23. قائم مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم (1373). منشآت، تهران: شرق. 
  24. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1366). دیوان اشعار به انضمام مثنوی جلایرنامه، به کوشش بدرالدین یغمایی، تهران: شرق.
  25. قائم مقام، میرزاعیسی(1380). احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تصحیح و مقدمه غلامحسین زرگری نژاد، تهران: بقعه.
  26. کلاوزویتس، کارل فون (1386). در باب جنگ: کتاب اوّل ماهیت جنگ، ترجمه حسن پروان، ویراستار حسن درگاهی، تهران: دانشگاه امام حسین (ع).
  27. کندلی، غفار (1374). خاقانی شیروانی؛ حیات، زمان و محیط او، ترجمه میرهدایت حصاری، تهران: نشر دانشگاهی.
  28. میرکیایی، مهدی (1396). باغ پریشان (هویت ایرانی در شعر عصر قاجار)، تهران: نشر علم. 
  29. نشاط اصفهانی، عبدالوهاب (1379). دیوان نشاط اصفهانی، به تصحیح حسین نخعی، تهران: گل­آرا.
  30. نفیسی، سعید (1384). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران: اهورا. 
  31. هدایت، رضاقلی­خان (1385). تاریخ روضه الصفای ناصری، به اهتمام جمشید کیان­فر، تهران: اساطیر.