With the start of World War I and despite Iran's declaration of neutrality by Ahmad Shah Qajar, Iran became involved in the War and some Iranian cities were occupied by Russia, the Great Britain and the Ottoman Empire. Among the occupied territories, Azerbaijan and the city of Urmia and its environs deeply plunged into crisis due to ethnic variety, religious diversity, and differences in the way of life. The present article aimed to review and analyze the performance of the Iranian government in controlling the Urmia crisis. By studying the causes of the crisis in Urmia, this analytical descriptive research thus tried to answer the question that what the Qajar government did to control the crisis in Urmia and what the result of those measures was. The findings of the research show that the Qajar government made an effort to control the crisis through firstly negotiations with the occupying powers to withdraw their forces from Azerbaijan, secondly dispatching the crown prince to Tabriz, and thirdly changing the governors of Urmia. Nevertheless, due to the extreme weakness of the central government, an increasing financial crisis, and the lack of reliable military forces, it could not achieve much in managing the crisis.
اوبن، اوژن (1362). ایران امروز، سفرنامه و بررسیهای سفیر فرانسه در ایران 1907-1906م، ترجمة علیاصغر سعیدی، تهران: زوار.
ایران و جنگ جهانی اول: اسناد وزارت داخله (1381). بهکوشش کاوه بیات، تهران: سازمان ملی ایران.
ایران و جنگ جهانی اول: مجموعه مقالات سمینار(1380). بهکوشش صفا اخوان، تهران: مؤسسه و چاپ انتشارات وزارت امور خارجه.
بنجامین، س ـ ج (1363). ایرانوایرانیان: سفرنامة بنجامین، ترجمة محمدحسین کردبچه، تهران: جاویدان.
بهار، محمدتقی (1357). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی با همکاری مؤسسة انتشاراتی امیرکبیر.
پرونسن، مارتین (1389). «اسماعیل آقا سیمکو، جنگسالار کرد»، ایران و جنگ جهانی اول: آوردگاه ابردولتها، بهکوشش تورج اتابکی، ترجمة حسن افشار، تهران: ماهی.
تحولات غرب آذربایجان به روایت اسناد مجلس شورای ملی (1390). دورههای سوم تا پنجم، بهکوشش علی ططری، رحیم نیکبخت، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
تمدن، محمد (1350). اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
توفیق، رحمتالله (1389). تاریخچة ارومیه: یادداشتهایی از سالهای جنگ اول جهانی و آشوبهای بعد از آن، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
جکسن، ویلیام (1357). سفرنامة جکسن: ایران در گذشته و حال، ترجمة منوچهر امیری، فریدون بدرهای، تهران: شرکت افست با همکاری انتشارات فرانکلین.
جمالزاده، سید محمدعلی (1335ق)، گنج شایگان؛ اوضاع اقتصادی ایران، برلین: کاوه.
جیمز ویلس، چارلز (1366). تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ترجمة سید عبدالله، بهکوشش جمشید دودانگه، مهرداد نیکنام، تهران: نشر طلوع.
خانلری، کارن (1384). «حوادث 1296-1297 آذربایجان از دیدگاه نشریة ارمنی آیگ، چاپ تبریز (ارگان فدراسیون انقلابی ارامنة «داشناکسوتیون» کمیتة مرکزی آذربایجان)»، فصلنامة پیمان، دورة سیزدهم، 13-19.
خلج، محمدمهدی؛ حکیمیپور، اکبر (1395). «نقش متفقین در اندیشة استقلالخواهی مسیحیان غرب آذربایجان در جنگ جهانی اول»، پژوهشنامة تاریخهای محلی ایران، دورة پنجم، 80-94.
دروویل، گاسپار (1348). سفرنامة دروویل، ترجمة جواد محیی، تهران: گوتنبرگ.
دفتر تاریخ: مجموعة اسناد و منابع تاریخی (1380). گردآورنده ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
دمورگان، ژاک (1338). هیئت علمی فرانسه در ایران، ترجمة کاظم ودیعی، تبریز: چهر.
دنسترویل (بیتا)، خاطرات ژنرال دنسترویل: سرکوبگر جنگل، ترجمة حسین انصاری، تهران: کتاب فرزان.
دوسرسی (1362). ایران در 1839-1840 م: سفارت فوقالعاده کنت دوسرسی، ترجمة احسان اشراقی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رایس، کلارا (1383). زنان ایرانی و راه رسم زندگی آنان، ترجمة اسدالله آزاد، تهران: نشر کتابدار.
ریاحی، محمدامین (1368). تاریخ خوی: سیر تحولات، اجتماعی و فرهنگی شهرهای ایران در طی قرون، تهران: طرح نو.
زیرینسکی، مایکل (1380). «میسیونرهای پرسبیتری آمریکایی در شهر ارومیه در جنگ جهانی اول»، ایران و جنگ جهانی اول، تهران: مؤسسه و چاپ انتشارات وزارت امور خارجه.
سپهر، احمدعلی (1362). ایران در جنگ بزرگ، تهران: ادیب.
ــــــــــــــ (1395). ایران در جنگ بزرگ، ج یکم، تهران: نشر پژواک کیوان.
شاهمورادیان، نایری (1394). «مختصری بر تاریخچة مدارس ارمنیان تبریز»، فصلنامة پیمان، شمارة 74، 36-45.
شیخنوری، محمدامیر، محمد نایبپور و سیروان خسروزاده (1394). «فعالیتهای سیاسی ـ نظامی مسیحیان و رقابت قدرتها در غرب آذربایجان (1918-1914م)»، پژوهشنامة تاریخهای محلی ایران، هفتم، 49-68.
عیسوی، چارلز (1362). تاریخ اقتصادی ایران: عصر قاجار 1332-1215 ه.ق، ترجمة یعقوب آژند، تهران: گستره.
فلاندن، اوژن (2536). سفرنامة اوژن فلاندن به ایران، ترجمة حسین نورصادقی، تهران: کتابفروشی اشراقی.
کتاب آبی: گزارش محرمانة وزارت امور خارجة خارجة انگلستان دربارة انقلاب مشروطة ایران (1379)، بهکوشش احمد بشیری، تهران: نشر نو.
کتاب سبز؛ بیطرفی ایران (1336ق). تهران: مطبعة روشنایی.
کرزن، جرج ناتانیل (1380). ایران و قضیة ایران، ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کرونین، استفانی (1377). ارتش و تشکیل حکومت پهلوی در ایران، ترجمة غلامرضا علیبابایی، تهران: خجسته.
کسروی، سید احمد (1384). تاریخ هیجده سالة آذربایجان: بازماندة تاریخ مشروطة ایران، تهران: امیرکبیر.
گرکه، اولریخ (1377). پیش به سوی شرق: ایران در سیاست شرقی آلمان در جنگ جهانی اول، ترجمة پرویز صدری، تهران: کتاب سیامک.
گلنظریان، ماگدالینا (1380). «ارامنة آذربایجان در طول جنگ جهانی اول»، ایران و جنگ جهانی اول، تهران: موسسه و چاپ انتشارات وزارت امور خارجه.
مابرلی، جیمز (1369). عملیات در ایران: جنگ جهانی اول 1919-1914م، ترجمة کاوه بیات، تهران: مؤسسة خدمات فرهنگی رسا.
مامانتوف، ن.ب (1363). خاطرات مامانتوف؛ بمباران مجلس شورای ملی در سال 1326 قمری، حکومت تزار و محمدعلی شاه، ترجمة شرفالدین قهرمانی، بهاهتمام همایون شهیدی، تهران: اشکان.
معتمدالوزاره، رحمتاللهخان (1379). ارومیه در محاربة عالمسوز؛ از مقدمة نصارا تا بلوای اسماعیل آقا (1300-1298)، بهکوشش کاوه بیات، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
معزالدوله، محمدصادق (1380). نامههای ارومیه: اسناد و مکاتبات محمدصادق میرزا معزالدوله از حکومت ارومیه، شوال 1333 تا ربیعالاول 1334، بهکوشش کاوه بیات، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
ملکزادة دیلمقانی، توحید (1384). تاریخ ده هزار سالة سلماس و غرب آذربایجان، تبریز: ائلدار.
میلسپو، آرتور (2536). آمریکاییها در ایران، ترجمة حسین ابوترابیان، تهران: پیام.
ناطق، هما (1368). ایران در راهیابی فرهنگی، پاریس: انتشارات خاوران.
نصرت ماکوئی، محمدرحیم (نصرتالملک) (بیتا). تاریخ انقلاب آذربایجان و خوانین ماکو، قم: بینا.
نظامالسلطنة مافی، حسینقلیخان (1362). خاطرات و اسناد حسینقلیخان نظامالسلطنة مافی، تصحیح معصومه مافی و دیگران، تهران: نشر تاریخ ایران.
نیکیتین، ب (1329). ایرانی که من شناختهام، ترجمة فرهوشی (مترجم همایون سابق)، تهران: کانون معرفت.
الوبلیه، فلورانس (1380). «جنگ جهانی اول در غرب دریاچة ارومیه: مهاجرت آشوریان و تخریب میسیون لازاریست»، بهکوشش صفا اخوان، ایران و جنگ جهانی اول؛ مجموعه مقالات سمینار، تهران: مؤسسه و چاپ انتشارات وزارت امور خارجه.
ویشارد، جان (1363). بیست سال در ایران، ترجمة علی پیرنیا، تهران: انتشارات نوین.