امرای نظامی مغول و بحران جانشینی در دوره ایلخانان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ایرانشناسی دانشگاه میبد

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی

چکیده

مسئله­ی جانشینی در عصر ایلخانان، تحت تأثیر اقتدار و نفوذ حداکثری امرا و اشرافیت نظامی مغولی، به بحرانی سیاسی- اجتماعی مبدل شد. تأمل در سیر تأثیرگذاری امرای مغولی در مسئله­ی جانشینی و روند تبدیل آن به یک بحران سیاسی- اجتماعی، نشان می‌دهد که نقش­آفرینی فزاینده­ی امرای نظامی مغولی در مسئله­ی جانشینی، برآیندی از واقعیت­های سیاسی-اجتماعی و اقتصادی-نظامی این دوره است. بر این اساس، هر چه فاصله­ی ما از دوره­ تأسیس ایلخانان به دوره­ی مسلمانی آنان بیشتر می­شود، نقش امیران و اشراف مغولی در مسئله­ی جانشینی کمرنگ­تر و در عوض به نقش دیوانسالاری ایرانی در بحران جانشینی افزوده می‌شود. از همین رو پژوهش حاضر تلاش دارد تا به این پرسش پاسخ دهد که امرای نظامی مغول چه نقشی در بحران جانشینی دوره ایلخانان داشته‌اند و الگو و مؤلفه‌های مختلف دخیل در شکل­گیری و تداوم این مسئله کدام است؟ فرضیه­ی این پژوهش آن است امرای نظامی از تأسیس حکومت ایلخانی تا روی کار آمدن غازان نقش مهم و بی­بدیلی در مسئله­ی جانشینی داشتند؛ اما با روی کار آمدن غازان، مسلمان شدن ایلخانان و قدرت گرفتن دیوان‌سالاران ایرانی از نقش امرای نظامی در مسئله‌ی جانشینی کاسته شد. نتایج این بررسی همچنین نشان می­دهد که تأثیر امیران مغولی در تبدیل کردن مسئله­ی جانشینی به یک بحران، به بسترها و عوامل پیچیده و چندگانه­ وابسته بود و با تحول در نوع سیاست و حکومت مغولان در ایران، الگوی دخالت امیران نظامی در مسئله­ی جانشینی هم متحول شد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mongol Military Rulers and the Crisis of Succession in the Ilkhanate Era

نویسندگان [English]

  • Ja'far Nouri 1
  • Sajjad Karami 2
1 Corresponding author: Assistant Professor, Department of Iranian Studies, Meybod University
2 MA in History of Islamic Iran
چکیده [English]

The issue of succession in the Ilkhanate era, under the influence of the authority and the influence of the Mongol military rulers and aristocracy, became a socio-political crisis. Reflection on the influence of the Mongol rulers on the issue of succession and the process of turning it into a socio-political crisis show that the increasing role of the Mongol military rulers in the issue of succession is a result of the socio-political and economic-military realities of this period. Accordingly, the greater our distance from the founding of the Ilkhans to their Muslim period, the smaller the role of the Mongol emirs and aristocracy in the issue of succession, and instead the role of the Iranian bureaucracy in the succession crisis increases. This study thus aimed to investigate and explain the same pattern and the various components involved in its formation and continuation. The hypothesis of this research is that from the establishment of the patriarchal government until the coming to power of Ghazan, military commanders played an important and irreplaceable role in the issue of succession. However, with the coming to power of Ghazan, the conversion of the Ilkhans to Islam, and the rise to power of the Iranian bureaucrats, the role of military commanders in the issue of succession diminished. The results of this study also show that the influence of the Mongol princes in turning the issue of succession into a crisis depended on complex and multiple factors, and with the change in the type of Mongol politics and government in Iran, the pattern of military princes' involvement in the issue of succession also changed.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilkhans
  • the issue of succession
  • military commanders
  • Iranian bureaucrats
  • Mongol
  1. ابن فوطی، کمال الدین عبدالرزاق (1357)، حوادث الجامعه، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  2. الهیاری، فریدون (1389)، «بررسی تحلیلی روند تکاپوهای سیاسی خاندان تولوی تا بر آمدن منگوقاآن بر تخت خانی»، مطالعات تاریخ فرهنگی، ش 3.
  3. الهیاری، فریدون (1393) «فرایند تاریخی تشکیل دولت ایلخانی و ایرانمداری هلاکوخان»، فصلنامه تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، ش 9.
  4. بارتولد (1366)، ترکستان نامه، ترجمه کریم کشاورز، تهران، نشر فرهنگ ایران.
  5. بـارکهاوزن، یواخیم، (۱۳۴۶)، امپراطوری زرد چنگیزخان و فرزندانش، ترجمه اردشیر نیکپور، تهران: داورپناه.
  6. بناکتی، داودبن‎محمد، (1348)، تاریخ بناکتی، به کوشش جـعفر شـعار، چ 2، تـهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  7. بیانی، شیرین، (۱۳۷۱)، دین و دولت‌ در‌ ایران عهد مغول، تهران: دانشگاهی.
  8. تـسف ولادیمیر، (5631) نظام اجتماعی مغول‌(فئودالیسم‌ خانه‌ به دوشی)، ترجمه شیرین بیانی، چ 2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  9. جوینی‌، عطاملک‌، (1371)، تـاریخ جـهانگشای جوینی، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمد قزوینی، تـهران: هرمس.
  10. حسن پور، شکوفه و فیض الله بوشاسب (1396)، «بررسی تحلیلی تأثیر پیوند ایلخانان و دربار مرکزی مغول در مسئله جانشینی»، پژوهش­های تاریخی، ش 36.
  11. خواندمیر، غیاث الدین همام الدین، (1353)، حبیب السیر، زیر نظر دبیر سیاقی، تهران، خیام.
  12. رضوی، ابوالفضل. (1396)، «جایگاه اشرافیت نظامی در ساختار سیاسی عصر ایلخانی»، جامعه شناسی تاریخی، دوره 9، ش 1.
  13. رضوی، ابوالفضل، (1388)، «هولاکو و شکست سیاست ایلخانان در جبهه شام»، تاریخ روابط خارجی، پاییز، ش 40.
  14. ساندرز، ج.ج، (1390) تاریخ فتوحات مـغول، تـرجمه ابوالقاسم حـالت، تـهران: امـیرکبیر.
  15. شبانکاره­ای، محمدبن علی (1363)، مجمع الانساب، به کوشش هاشم محدث، تهران، امیرکبیر.
  16. فصیحی خوافی (1386)، مجمل فصیحی، تصحیح‌ محسن ناجی نصرابادی، تهران، اساطیر.
  17. کاشانی، ابوالقاسم و محمد عبدالله، (1346)، تاریخ الجـایتو‌، بـه‌ اهتمام مهین همبلی، چ 3، تهران: علمی و فرهنگی.
  18. گروسه، رنه، (۱۳۶۸)، امپراطوری صحرانوردان، ترجمه عـبدالحسین مـیکده، چ 3، تهران: علمی و فرهنگی.
  19. لمبتون، آن. ک.اس، (1372)، تداوم و تـحول در تاریخ میانه ایران، تـرجمه یـعقوب آژند‌، تهران‌: نی.
  20. مستوفی، حمدالله، (1387) تاریخ گـزیده، بـه اهتمام عبدالحسین نوایی، چ 4، تهران: امیرکبیر.
  21. منشی کرمانی، ناصر الدین (1369)، سمط العلی للحـضرة العـلیا (در‌ تاریخ‌ قراختاییان کرمان)، تصحیح عباس اقبال‌ کاشانی‌، چ 2، تـهران، انتشارات اساطیر.
  22. میلانی، عبدالحسین، (۱۳۸6)، «امیران مغول (نویانها) در مسائل‌ شـورایی‌ عـصر ایلخانان از مرگ هولاکو تا برآمدن غـازان»، فصلنامه علمی و پژوهشی علوم‌انسانی دانشگاه الزهرا (س)، س 17، ش 65.
  23. نخجوانی، محمد بن هندوشاه (1976 م)، دستور الکاتب فی تعیین المراتب، ج 1 و 2، مسکو، فـرهنگستان عـلوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان، انـستیتوی‌ مـلل‌ خاورمیانه و نزدیک، سعی و اهـتمام عـلی اوغلی زاده.
  24. وصاف‌الحضره، فضل‌الله‌ابن‌عبدالله شیرازی‌، (1338)، تاریخ وصاف‌الحضره در احوال سـلاطین مـغول، تـهران: افـست رشـدیه.
  25. همدانی، رشیدالدین فضل الله (1373)، جامع التواریخ، به کوشش محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران، البرز.

همدانی، رشیدالدین‌فضل‌اللّه، (1388‌)، تاریخ مبارک غازانی، به سعی و اهتمام و تصحیح کارلیان، آبـادان: پرسـش