‌بررسی تحلیلی عملکرد نظامی حکومت صفوی در شورش افاغنه

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه مازندران.

2 استاد بازنشسته دانشگاه امام حسین (ع) و پژوهشگر تاریخ نظامی ایران

چکیده

سقوط حکومت صفویه به سال 1135ق. ق به‌واسطه شورشی در شرق کشور، محصول علل و عوامل چندی است که یکی از آنها به عملکرد نظامی حکومت صفوی در قبال شورش افاغنه برمی‌گردد. هرچند دولت صفوی طی سال‌های1120 تا1135ق. اقدامات قابل‌توجهی در عرصه نظامی برای مقابله با شورش افاغنه به عمل آورد، اما توفیقی حاصل نکرد. پاسخ به چرایی ناکامی در حوزه‌ نظامی و تحلیل عوامل خنثی‌کننده یا کم اثرکننده‌ مدیریتی، اجتماعی و سیاسی این اقدامات، مهم‌ترین دغدغه‌های این پژوهش است. برای یافتن علل و عوامل حقیقی بروز چنین شرایطی، اقدامات نظامی انجام‌شده در مهار این بحران و موانع و کاستی‌ها و نارسایی‌های موجود بررسی گردید. در مجموع عواملی چون غفلت‌ها، سستی‌ها، وقت‌کشی‌ها، سوء مدیریت نیروها و عوامل مرکزی، ضعف فرماندهی و ضعف اطلاعاتی و نبود انگیزه مقاومت و جنگ، شورشیان افغان را پیروز نهایی این کشاکش‌ها قرارداد. البته نقش عوامل ساختاری، اجتماعی، سیاسی و مدیریتی دوره سلاطین پیشین که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم نیروی نظامی را تضعیف می‌کرد، غیرقابل ‌انکار است. روش این پژوهش روش گردآوری اطلاعات، ارزیابی داده‌ها و تجزیه و تحلیل آنها، به شیوه تبیین تاریخی است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytical Review of Safavid Military Performance in the Afghan Rebellion

نویسندگان [English]

  • reza shajariqasemkheili 1
  • ebrahim moshfeqifar 2
1
2
چکیده [English]

 
The collapse of the Safavid dynasty because of a rebel in Eastern Iran in 1135 A.H. was caused by several factors, one of which was the Safavid military performance as a reaction to the rebellion of Afghans. Although, the Safavid rule took considerable measures in the military sphere from 1120 to 1135 A.H. for confronting the Afghan revolt, they were not successful. The major concerns of this research were finding out the reasons of such military failures as well as an analysis of administrative, social and political factors, with neutralizing or negative effects, on these military acts. To find the real causes of such circumstances, the military measures for curbing the crisis, removing the available obstacles, shortcomings, and failures were investigated. The Afghan rebels finally won for a number of reasons such as neglects, weaknesses, killing time, mismanagements of forces and central agents, poor leadership, poor information access, and the lack of resistance and motivation for war on the part of the Safavid rule. Of course, the role of structural, social, political and administrative factors inherited from former kings' rule, that directly or indirectly weakened the military force, is undeniable. The present research used a descriptive-analytical model for its data collection and analysis.
 
 


 


  
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Afghan rebellion
  • Sultan Husayn
  • military forces
  • administrative factors
  • military defeats
  1. ـ آصف، محمد هاشم، (1352)، رستمالتواریخ، به اهتمام محمد مشیری، تهران: چاپخانه سپهر.
  2. ـ برن، رهر، (1382)، نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  3. ـ بهبهانی، میرزا عبدالنبی شیخ‌الاسلام، (1389)،بدایع الاخبار، به انضمام شش گزارش درباره حمله افغان به اصفهان و روستاهای خراسان، تصحیح و توضیحات سیدسعید میرمحمدصادق، تهران: مرکز پژوهش‌های میراث مکتوب.
  4. ـ حزین‌، شیخ محمدعلی، (1375)، تاریخو سفرنامه حزین، تصحیح و تحقیق علی دوانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  5. ـ حسن‌آبادی، ابوالفضل، (1368)، «نگاهی به اسناد سیورغال در دوره صفویه»، فصلنامه گنجینه اسناد، شماره 67، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، پائیز، صص 73-62.
  6. ـ حسینی خاتون‌آبادی، سید عبدالحسین، (1352)، وقایع‌السنین و الاعوام، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  7. ـ خوانساری الصبهانی، میرزا محمدباقر، (1390)، روضات الجنات فی الاحوال العلماء و السادات، الجزء الثانی، تهران: مکتبه اسماعیلیان.
  8. ـ دولتشاهی، اسماعیل، (1356)، «ملاقات سفیر پطرکبیر با شاه سلطان حسین»، مجله سخن، دوره 26، شماره چهارم.
  9. ـ رحیم‌لو، یوسف، (1383)، «تضادها و تعارض‌های ساختاری حکومت صفوی»، صفویه در گستره تاریخ ایران، تبریز: دانشگاه تبریز.
  10. ـ سانسون،‌ مارتین، (1377)، سفرنامه، ترجمه محمد مهریار، اصفهان: نشر گاها.
  11. ـ ستوده، مولود، (1387)، «بررسی دو سند دربار منصب تفگچیان»، گنجینه اسناد، سال 18، شماره 71، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی، پائیز، صص 28-20.
  12. ـ شاردن، ژان، (1345)، سیاحت‌نامه شاردن، ج 8، ترجمه محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
  13. ـ فرمان شاه سلطان حسین در ربیع‌الثانی 1130 مبنی بر تشکیل نیروی نظامی جدید، کتابخانه ملک تهران، بخش نسخ خطی، شماره 86.
  14. ـ فیدالگو،‌گریگورپریرا، (‌1357‌گزارش‌ سفیر ‌کشور ‌پرتغال در دربار شاه سلطان حسین، ترجمه پروین حکمت، تهران: دانشگاه تهران.
  15. ـ قرقلو، کیومرث، (1384)، «روند حذف قزلباش‌ها از ساختار قدرت»، رساله دکتری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  16. ـ قزوینی، ابوالحسن، (1367فواید ‌الصفویه، تصحیح، مقدمه و حواشی دکتر مریم میراحمدی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  17. ـ کارری،‌ جملّی‌فرانچسکو‌جیوانی، (‌1383)،‌سفرنامه‌،‌ ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  18. ـ کمپفر، انگلبرت، (1360)، سفرنامه کمپفر به ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ دوم.
  19. ـ کروسینسکی، یودافاتادیوز، (بی‌تا)، بصریت نامه،‌ ترجمه عبدالرزاق دنبلی، به کوشش یدالله قائدی و با مقدمه‌ی ‌دکتر اسماعیل رضوانی،‌ تهران: انتشارات آناهیتا.
  20. ـ گیلاننتز،‌ پطرس‌دی‌سر‌کیس، (‌‌‌‌1371)، سقوط اصفهان، ترجمه محمد مهریار، اصفهان: امور فرهنگی شهرداری اصفهان.
  21. ـ لکهارت، ‌لارنس، (‌1362انقراض ‌صفویه ‌و ‌استیلای ‌افاغنه، ترجمه مصطفی قلی ‌عماد، تهران: انتشارات مروارید.
  22. ـ لمبتون، ا.ن،(1362)، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  23. ـ مرعشی صفوی، محمدخلیل، (1362)، مجمع التواریخ در انقراض صفویه، به تصحیح عباس اقبال، تهران: کتابخانه سنایی و طهوری.
  24. ـ مستوفی، محمدمحسن، (1375)، زبده التواریخ، تهران: انتشارات و موقوفات دکتر محمود افشار.
  25. ـ مستوفی، میرزا محمدحسین، (1353)، «آمار مالی و نظامی ایران در سال 1128»، 397، مجله فرهنگ ایران‌زمین، ج 20، تهران.
  26. ـ مشفقی‌فر، ابراهیم، (1389)، «تحلیل استراتژی نظامی ایران و مؤلفه‌های آن در عصر شاه‌عباس بزرگ»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، سال اول، شماره چهارم، تهران: تابستان، صص 21ـ10.
  27. ـ موسوی فندرسکی، سیدابوطالب،تحفة العالم، تهران: کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، میکروفیلم شماره 2465.
  28. ـ نصیری اردوبادی، علینقی، (1371القاب و مواجب دوره سلاطین صفوی، به کوشش یوسف رحیم‌ لو، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
  29. ـ نصیری، ‌محمد‌ابراهیم ‌بن ‌زین‌العابدین، (1373)، دستور ‌شهریاران (‌‌1105-1110)، ‌پادشاهی شاه ‌سلطان‌ حسین، به کوشش محمدباقر ‌نصیری‌مقدم، ‌تهران:‌ موقوفات محمود ‌‌افشار.
  30. ـ نوایی، عبدالحسین و غفاری‌فرد، عباسقلی، (1386)، تاریخ تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، تهران: انتشارت سمت.
  31. Ferrier R.W (1996), A Journey to Persia: Jean Chardin 's Portrait of the Seventeenth century Empire, London: new York.