بررسی و تحلیل جنگ قدرت‌های محلی و بین‌المللی در زنجان در دوره‌ی جنگ جهانی اول(1294ـ 1298ش/ 1914ـ 1918م)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین

چکیده

با اشغال ایران در جنگ جهانی اول، شهرهای این سرزمین به میدانِ رقابت قدرت‌های موجود در آن تبدیل شد. زنجان یکی از این شهرها بود. پرسش این‌جاست که عملکرد جناح‌های صاحب قدرت در زنجان، در طول این جنگ، چه بود و چه پیامدهایی داشت؟ پژوهش حاضر به شیوه‌ی گردآوری اسنادی و میدانی در پی پاسخ به پرسش مذکور است. این شهر در طول جنگ، به صحنه‌ی کشاکش سه قدرتِ اشغال‌گران بیگانه، خوانین محلی و حاکم شهر، تبدیل شد. دو قدرت نخست، از منابع مادی و انسانی زنجان در جهت منافع خود بهره‌جویی کردند. قدرت سوم نیز، با پیش گرفتن سیاستی واقع‌بینانه و متناسب با شرایط موجود، از تمام استعداد ممکن خود برای سازمان­دهی شهر زنجان و نواحی اطراف استفاده نمود. سیاست حکومت مرکزی در زنجان به سببب ضعف در ارتباط با قدرت نخست، سیاستی انفعالی و در ارتباط با اختلافات قدرت دوم و سوم، دعوت به مصالحه و کسب رضایت آن‌ها بود. نبرد قدرت‌ها در این شهر، باعث بی‌نظمی، کاهش جمعیت، مهاجرت، بیکاری، تعطیلی صنایع محلی و اختلال در تجارت شد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of Power Struggle between Local and International Powers in Zanjan during World War I (1294-1298 Hijri / 1914-1918 AD)

نویسندگان [English]

  • alireza mohseni abolkhairi 1
  • Shokat Afshari 2
1
2
چکیده [English]

  
 
With the occupation of Iran during World War I, Iranian cities became rivalry arenas for the existing powers. Zanjan was one of those cities. The main question of the present study is: ‘How did the powers in Zanjan act during World War I and with what outcomes? 'This study sought to answer the above question through gathering documents as well as field study, using an analytic-descriptive method. During the war, Zanjan became the scene of conflict between three powers: alien invaders (Russia and England), local khan (Jahanshah Khan Amir Afshar) and the local governor (As'ad al-Dawla Zolfaghari). The alien invaders and the local khan exploited material and human resources of Zanjan for supplying their own needs and interests. The third power, the Governor of Zanjan, adopting a realistic policy, used all the possible capacity to organize the affairs of the city and its surrounding areas. Because of its weakness, the central government's policy in Zanjan in communicating with the first power was passive and in relation to the second and third powers was invitation to peace and obtaining the consent of both parties. The power struggle in Zanjan caused disorder, population decline, emigration, unemployment, the closing down of local industries and disruption in trade.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zanjan
  • World War I
  • Russia
  • England
  • Amir Afshar
  • Asadollah Zolfaghari

مراجع

-        اسناد مجلس شورای اسلامی، 5/2/1/15/182/3 ،1333.
-        رونوشت نامه­های اسعدالدوله ذوالفقاری به نانوایان زنجان، موجود در نزد محمدحسن ذوالفقاری،
-        سازمان ملی اسناد و کتابخانه ملی، شماره بازیابی 493/290
-        سازمان ملی اسناد و کتابخانه ملی، شماره بازیابی494/290
-        شجره­نامه‌ی خاندان ذوالفقاری که به صورت مکتوب در دست آقای محمدحسین خان ذوالفقاری نگاهداری می­شود، تابستان 1390، زنجان.
کتب و مقالات   
-        احتشام السلطنه (1367). خاطرات احتشام السلطنه، به کوشش سید محمد موسوی، تهران: زوار.
-        اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد و سرمایه­داری در ایران، تهران: زمینه.
-        اعتمادالسلطنه، محمدحسین­خان (1367). مرآت البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، جلد چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
-        افشار، عباسعلی­خان (1390). جهانشاه نامه، تصحیح و مقدمه اسد نصیری، زنجان: دانش زنجان.
-        بیات، مسعود (1368). انقلاب اسلامی در زنجان، تهران: مرکزاسناد انقلاب اسلامی.
-    بیات، مسعود (1385). «واکنش گروه­های اجتماعی به نوسازی، در عصر رضاشاه»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، سال شانزدهم،شماره 69.
-        بیات، مسعود (1389). نگاهی به فراز و فرودهای فرقه دموکرات آذربایجان در زنجان، ارومیه: انتشارات دانشگاه ارومیه.
-    پیشه‌وری، جواد (1377). آخرین سنگر آزادی (مجموعه مقالات میرجعفرپیشه­وری در روزنامه حقیقت، ارگان اتحادیه عمومی کارگران ایران)، به کوشش رحیم رئیس­نیا، تهران: شیرازه.
-        تبرائیان، صفاءالدین (1371). ایران دراشغال متفقین، تهران: رسا.
-        ترابی، سهیلا (1374). «نگاهی به وضعیت ارزاق درایران در سال­های جنگ جهانی اول»، فصلنامه گنجینه اسناد، دوره یکم، شماره 3 و 4.
-        جهان­شاه‌لوافشار، نصرت الله (1388). ما و بیگانگان، به کوشش نادر پیمانی، تهران: سمرقند.
-        خطیبی، بهمن (1390). تاریخ خاندان خطیبی زنجان، زنجان: دانش زنجان.
-    دنسترویل، مازور (2537). امپریالیزم انگلیس درایران و قفقاز (1917-1918)، ترجمه حسین انصاری، با مقدمه حسین ابوترابیان، تهران: کتابخانه منوچهری.
-        سپهر، مورخ الدوله (1362). ایران درجنگ جهانی اول 1914-1918، تهران: ادیب.
-        سنجابی، کریم (1380). ایل سنجابی و مجاهدات ملی ایران، تهران: شیرازه.
-    علیف،اس.ام (1380). «تحولات مهم در سیاست توسعه­طلبی روسیه نسبت به ایران 1906-1917»،مجموعه مقالات ایران و جنگ جهانی اول، به کوشش صفااخوان، تهران: وزارت­خارجه.
-        عیسوی، چارلز (1369). تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: دیبا.
-        قطبی، بهروز(1381). گزیده اسناد جنگ جهانی دوم، تهران: اطلاعات.
-        فوران،جان (1385). مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: رسا.
-        بشیری، احمد (1369). کتاب آبی، گزارش­های محرمانة وزارت امور خارجة انگلیس دربارة انقلاب مشروطة ایران، ج 8 ، تهران:  نشر نو.
-        گِرکه، اولریخ (1377). پیش به سوی شرق، ترجمه‌ی پرویز صدری، کتاب یکم، تهران: سیامک، چاپ اول.
-        گیلک، محمد (1371). تاریخ انقلاب جنگل، رشت: گیلکان.
-        مابرلی، جیمز فردریک (1369). عملیات در ایران، ترجمه کاوه بیات، تهران: رسا.
-        مامونتوف، ن.پ. (بی­تا). حکومت تزار و محمدعلی میرزا، ترجمه شرف الدین میرزا قهرمانی، بی­جا.
-    مجد، محمدقلی (1387الف). انگلیس و اشغال ایران در جنگ جهانی اول، ترجمه مصطفی امیری، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
-        مجد، محمدقلی (1387ب). قحطی بزرگ، ترجمه محمد کریمی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی، چاپ اول.
-    محسن اردبیلی، یوسف (1383). «خاندان حکومت­گر زنجان-ذوالفقاری‌ها»، فرهنگ زنجان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، سال چهارم، شماره 17ـ18.
-        محمد میرزا (1346). سفینه المحمود، به تصحیح وتحشیه اکبر خیامپور، تبریز: دانشگاه تبریز.
-        مشفق کاظمی، مرتضی (1349). روزگار و اندیشه‌ها، تهران: ابن سینا.
-        مکلین، ایان (1381). فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد، ترجمه‌ی حمید احمدی، تهران: میزان.
-        مکی، حسین (1374). تاریخ بیست ساله ایران، جلد اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-    مهری، فرشید (1386). زندگی­نامه سیاسی و اجتماعی احتشام السلطنه (دومین رئیس مجلس شورای ملی)، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
-    نصیری مقدم، محمد نادر (1374). گزیده اسناد دریای خزر و مناطق شمالی ایران درجنگ جهانی اول، تهران: وزارت­خارجه مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت خارجه.
-    نیگتین، موسیوب (1356). خاطرات و سفرنامه موسیوب نیگتین قنسول سابق روس در ایران (ایرانی که من شناختم)، ترجمه علی­محمد فروه­وشی، تهران: کانون معرفت.
-        هدایت، مهدیقلی (1363). خاطرات و خطرات، چاپ چهارم، تهران: زوار.
-        همایون فره‌وشی (1335). «خاطرات یک معلم»، مجله خواندنی­ها، سال17، شماره3، صص 34- 35.
مصاحبه‌ها
-        بهرامی، یوسف (تابستان 1390)، شهر زنجان.
-        بهزاد و محمدی (متولدین 1308ش، از چاقوسازان شهر زنجان)، تابستان 1390، شهر زنجان.
-        بیوک آقا (متولد 1315 ش)، تابستان 1390، شهر زنجان.
-        خانم حقیقت (متولد 1309ش)، همدرسی با خواهران اسعدالدوله ذوالفقاری، تابستان 1390، شهر زنجان.
-        خانم ملوک (متولد 1317ش)، همدرسی با خواهران اسعدالدوله ذوالفقاری، تابستان 1390، شهر زنجان.
-        ذوالفقاری، محمد حسین (از نوادگان اسعدالدوله ذوالفقاری)، تابستان1390، شهر زنجان.
-        کریم (متولد 1319ش)، تابستان 1390، شهر زنجان.
-        میرزا آقا (متولد 1312 ش)، تابستان 1390، شهر زنجان.
مطالعات تاریخی جنگ
دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3
3
فروردین 1397
صفحه 143-166

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار