رابطة امر سیاسی با امر نظامی در اندیشة عصر میانة ایران (5-7 هجری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری دانشگاه خوارزمی و پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

امر نظامی و امر سیاسی به ‌عنوان دو حوزة اصلی حکومت همیشه در بستر مفهوم قدرت در تعامل و تقابل با یکدیگر تعریف شده‌اند. این دو حوزة قدرت در عصر میانة ایران، گاه در تعامل و گاه در تضاد با یکدیگر در ساختار حکومت مشاهده شده است. در این دوره، این دو حوزه از سویی در مسیر ادارة حکومت نیاز به تعامل نشان داده‌اند و از سویی دیگر، جهت در دست گرفتن قدرت غالب، کشمکشی دائمی میان این دو حوزه وجود داشته است. با توجه به تسلط نیروهایی با ماهیت نظامی بر امر حکومت، اغلب انتظار بر این است که ماهیت حکومت و سازوکارهای آن در این دوره متأثر از امر نظامی باشد و تأثیر آن در ساختار حکومت قابل رؤیت باشد؛ اما، تداوم سنت‌های پیشین حکومت مبتنی بر نظام دیوانسالاری در بخش اعظمی از این دوره، این تصور را با چالش روبرو می‌کند. ازاین‌رو، این نوشتار به‌دنبال پاسخ‌گویی به چگونگی ارتباط این دو حوزه در ساختار حکومت در این عصر و نمود آن در حوزة اندیشه است. به همین دلیل، در این پژوهش به جای‌یابی اندیشة نظامی و سیاسی و تبیین جایگاه آن‌ها در نظام فکری و ساختار حکومتداری این عصر پرداخته و سپس با روش تبیینی ـ تحلیلی به بررسی ارتباط آن‌ها توجه شده است. بر اساس مطالعات صورت گرفته به‌نظر می‌رسد علی‌رغم زمینة نظامی حکومت‌های عصر میانة ایران، با توجه به سازوکارهای حکومت‌های این عصر، این امر سیاسی است که در تعامل دو حوزة امر نظامی و امر سیاسی، نقش برتر را داشته و تعیین‌کنندة اصلی مسیر حکومت می‌باشد. ازاین‌رو، در این دوره امر نظامی تابعی از امر سیاسی محسوب می‌شود؛ چنان­که این اندیشه حتی از سوی نخبگان نظامی نیز پذیرفته ‌شده بود.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Keywords: Russo-Persian Wars, Sir Gore Ouseley, Fath Ali Shah, the Treaty of Gulistan

نویسنده [English]

  • Behzad Asghari
چکیده [English]

The military affairs and the political affairs as two main areas of government are always defined in interaction as well as in opposition to each other in the context of the concept of power. These two areas of power in medieval Iran have sometimes been seen in harmony and sometimes in conflict with each other in the structure of the government. In that era, these two domains have been depicted to require interaction in their way of the administration of the state, and on the other hand there has been a constant struggle between them for domination. Given the dominance of forces with a military nature in the government, it is often expected that the nature of the government and its mechanisms in this period be affected by the military and its effect be visible in the structure of the government, but the continuation of the previous traditions of the state that were based on the bureaucracy system in a large part of this era, challenges such imagination. Therefore, the present article sought to answer the question of how these two domains were related to the structure of government in this era and to find about their representation in the field of thought. Accordingly, the military and the political thought and their positions in the intellectual system and the structure of governance of this age were investigated, and then their relationship were examined through an explanatory-analytical method. According to studies, it seems that despite the military background of the middle-aged governments of Iran, considering the mechanisms of the governments of this age, this is the political that had a superior role in the interaction between the two areas of the military and the political and was the main determinant of the path of the government. Hence, in this period, the military was a function of the political, as this idea was even accepted by the military elites.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the military affair
  • the political affair
  • thought
  • medieval Iran
-      ابن‌اثیر، عزالدین بن علی، (1351). الکامل، ترجمه علی هاشمی حائری، ج 17، تهران: علمی.
-      ابن‌خلدون، عبدالرحمان، (1352). مقدمة ابن‌خلدون، ترجمه محمدپروین گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-      ابن‌مسکویه رازی، (1376). تجارب‌الامم، ترجمه علینقی منزوی، ج 5، تهران: انتشارات توس.
-      ادیبی سده، مهدی، (1385). جامعه‌شناسی جنگ و نیروهای نظامی، تهران: ‌سمت.
-      اشپولر و دیگران، (1385). ترکان در ایران، ترجمة یعقوب آژند، تهران: مولی.
-      اشمیت، کارل، (1393). مفهوم امر سیاسی، ترجمة یاشار جیرانی، رسول نمازی، تهران: ققنوس.
-      بختورتاش، نصرت‌الله، (1350). استراتژی نظامی ایران هخامنشی، تهران: زهره.
-      بنداری اصفهانی، (1356). تاریخ سلسلة سلجوقی، ترجمة محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-      بیهقی، ابوالحسن علی بن زید، (1348). تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: فروغی.
-      بیهقی، ابوالفضل، (1378). تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، 3 ج، تهران: زریاب.
-      جمشیدی، محمدحسین، (1383). مبانی و تاریخ اندیشة نظامی در جهان، تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد دوره عالی جنگ.
-   حسنی‌فر، عبدالرحمن، (1393). درآمدی روشی بر چگونگی بررسی «امر سیاسی» در منابع تاریخی ایران، سال 5، شمارة اول، بهار و تابستان، صص 65-89، تهران: جستارهای تاریخی.
-      راسل، برتراند، (1361). قدرت، ترجمه نجف دریابندری، تهران: خوارزمی.
-      ریویر، کلود، (1382). انسان‌شناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نی.
-      سریع‌القلم، محمود، (1386). فرهنگ سیاسی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
-      شبانکاره‌ای، محمدبن‌علی‌بن‌محمد، (1376). مجمع‌الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
-      شهابی، هوشنگ؛ لینز، خوان، (1380). نظام‌های سلطانی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
-      ظهیرالدین نیشابوری، (1332). سلجوقنامه، تهران: کلالة خاور.
-      عتبی، محمد‌بن‌عبدالجبار، (1345). ترجمة تاریخ یمینی، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
-      عضدانلو، حمید، (1384). آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، تهران: نشر نی.
-      عقیلی، سیف‌الدین حاجی‌بن‌نظام، (1364). آثار الوزراء، تصحیح میرجلال‌الدین حسینی ارموی، تهران: اطلاعات.
-      عنصرالمعالی کیکاووس‌‌بن‌اسکندر‌بن‌قابوس‌بن‌وشمگیر، (1373). قابوس‌نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
-      غزالی، محمدبن‌احمد، (1317). نصیحةالملوک، تصحیح جلال همایی، تهران: کتابخانة طهران.
-      فخرمدبر، محمدبن‌منصور، (1346). آداب‌الحرب و الشجاعه، تصحیح احمد سهیلی‌خوانساری، تهران: اقبال.
-      فیرحی، داود، (1385). تاریخ تحول دولت در اسلام، قم: دانشگاه مفید.
-      ــــــــــــ، (1387). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام (دوره میانه)، تهران: نشر نی.
-      قدامة‌بن‌جعفر، (1353). کتاب‌الخراج و صنعة‌الکتابه، تحقیق حسین خدیو جم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-      کلاوزویتس، کارل فون، (1385). در باب جنگ کتاب اول: ماهیت جنگ، ترجمة حسن پروان، ج 2، تهران: دانشگاه امام حسین.
-      لاک، جان، (1387). رساله‌ای دربارة حکومت، ترجمه حمید عضدانلو، تهران: نشر نی.
-      ماوردی، ابوالحسن‌علی‌بن‌محمد‌بن‌حبیب، (1383). آیین حکمرانی، ترجمه و تحقیق حسین صابری، تهران: علمی و فرهنگی.
-   ماوردی، ابوالحسن‌علی‌بن‌محمد‌بن‌حبیب، (1979). قوانین الوزارة و السیاسةالملوک، تصحیح رضوان السید، ب‍ی‍روت‌ : دارال‍طل‍ع‍یة ل‍ل‍طب‍اع‍ة و ال‍ن‍ش‍ر.
-      مجمل‌التواریخ و القصص، (1318). تصحیح ملک‌الشعرا بهار، تهران: کلالة خاور.
-      مستوفی، حمدالله، (1339). تاریخ گزیده، تهران: امیرکبیر.
-      مکی، محمدکاظم، (1383). تمدن اسلامی در عصر عباسیان، ترجمه محمد سپهری، تهران: سمت.
-      موفه، شانتال، (1391). دربارة امر سیاسی، ترجمه منصور انصاری، تهران: رخ‌داد نو.
-      نظام‌الملک، حسن‌بن علی، (1347). سیرالملوک (سیاست‌نامه)، تصحیح هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-      واعظ استرآبادی، سلطان حسین، (1345). دستورالوزرا، تصحیح و تعلیق اسمعیل واعظ جوادی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-   هالوگ، ورنر، (1385). در باب جنگ کلاوزویتس: گذشته و حال، ترجمة محمدعلی کریمی، حسن درگاهی، تهران: دانشگاه امام حسین (ع).