واکاوی دیدگاه اهل بیت (ع) به فتوحات صدر اسلام با رویکرد تاریخی ـ حدیثی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات دانشگاه اراک

2 عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه قم

چکیده

 
یکی از مهم­ترین رویدادها پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، فتوحات زمان خلفای صدر اسلام است. عالمان و صاحب­نظران مسلمان درباره فتوحات صدر اسلام رویکردهای گوناگونی داشته­اند. برخی با تشبیه کردن آن به غزوات پیامبر (ص)، دفاع از کیان اسلام را انگیزه اصلی آن دانسته­اند. از سوی دیگر، برخی از عالمان رویداد مذکور را یک فاجعه تلقی کرده­اند. بر این اساس، رویداد مذکور به دلیل اهمیتش، پرسش­های گوناگونی را بر انگیخته است. این نوشتار در صدد پاسخ به این پرسش است که اهل بیت (ع) در برابر فتوحات چه موضعی داشتند؟ برای پاسخ به این سؤال با واکاوی انگیزه فاتحان و بررسی و ارزیابی مستندات و شواهد خشنودی اهل بیت (ع) از فتوحات، مانند بشارت­های پیامبر(ص)، مشورت خلفاء با امام علی(ع)، نقل برخی مورخان مبنی بر شرکت حسنین (ع) در فتوحات، شرکت یاران امام علی (ع) در فتوحات و غیره، همچنین با بررسی و ارزیابی مستندات و شواهد عدم تأیید فتوحات از سوی اهل بیت (ع) مانند: روایاتی که ناظر به عدم مشروعیت فتوحات هستند و روایاتی که معیار مشروعیت جهاد (اذن امام) را بیان داشته که  می­توان عدم مشروعیت فتوحات را از آن­ها استنباط کرد. با بررسی موارد مذکور، به این نتیجه دست یافتیم که رویکرد اهل بیت (ع) به فتوحات مثبت نبوده است.
 
      
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Keywords: the military affair, the political affair, thought, medieval Iran

نویسندگان [English]

  • ali hasanbagi 1
  • abbas mahdavifard 2
چکیده [English]

 
One of the most important events after the death of the Holy Prophet (PBUH) are the victories happened in wars during the rule of the early caliphs of Islam. Muslim scholars and thinkers have taken different approaches those victories. Some have likened them to Prophet's (PBUH) ghazvats, consider defending the foundation of Islam their main motive. On the other hand, some scholars have regarded those conquests as disasters. Therefore, the issue has raised a number of questions because of its importance. The present paper sought to answer this question: What was the position of Ahl al-Bait (AS) against the aforementioned conquests? To answer this question by examining the motives of the conquerors, as well as reviewing and evaluating the documents and evidence of the happiness of Ahlul-Bayt (as) because of the victories, such as the glad tidings made by Prophet (PBUH), consultation of the caliphs with Imam Ali (AS), some historians' belief in the participation of Hassan (AS) and Hussein (AS) in the conquests, the involvement of the companions of Imam Ali (AS) in the conquests and finally reviewing and evaluating the documents showing the disapproval of Ahlul-Bayt (AS) such as the narratives proving the illegitimacy of the conquests, and narratives that have expressed the legitimacy criterion of jihad (Imam's permission) from which it is possible to infer the illegitimacy of the conquests, we found that the approach by Ahlul-Bayt (AS) did not approve the conquests.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • early Islam's conquests
  • Ahl al-Bayt (AS)
  • caliphs
-          قرآن کریم.
-          ابراهیم حسن، حسن (1376). تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: جاویدان.
-          ابوریه،محمود (1420). اضواء علی السنة المحمدیة، قم: انصاریان.
-          ابن ابی الحدید، محمد بن عبد الحمید (بی­تا). شرح نهج البلاغه، تهران: جهان.
-          ابن اثیر، علی بن ابی الکرام (1407). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار الکتب العلمیه.
-          ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم(1411). الفتوح، بیروت: دارالاضواء.
-          ابن بکار، زبیر بن بکار(1374). الاخبار الموفقیات، قم: الشزیف الرضی.
-          ابن خلدون، عبد الرحمن (1391). تاریخ، بیروت: موسسة الاعلمی.
-          ابن سعد، محمد (1414). الطبقات الکبری، بیروت: دار الفکر.
-          ــــــــــــــ (بی­تا). الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر.
-          ابن طقطقی، محمد بن علی بن طبا (1350). تاریخ فخری، ترجمه وحید گلپایگانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-          ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله (1415). الاستیعاب، بیروت: دار الکتب العلمیه.
-          ابن عساکر (1398). ترجمة الامام الحسن و الامام الحسین، بیروت: موسسة المحمودی.
-          ــــــــــ ( 1358). تاریخ مدینه دمشق، بیروت: دار الاندلس.
-          ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر (1396). السیرة النبویة، بیروت: دار المعرفه.
-          ابن هشام، عبد الملک (بی­تا). السیرة النبویة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-          ازدی، محمد بن عبدالله (1920). تاریخ فتوح الشام، بی­جا: مؤسسة سجل العرب.
-          انصاری، مرتضی (1366). المکاسب، قم: مطبوعات دینی.
-          بحرانی، یوسف ( بی­تا). الحدائق الناظرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
-          بحرالعلوم، محمد (1403). بلغة الفقیه، طهران: مکتبة الصادق.
-          بلاذری، احمد بن یحیی(1398). فتوح البلدان، بیروت: دار الکتب العلمیه.
-          ــــــــــــــــــــــ( 1414). انساب الاشراف، بیروت: دار الفکر.
-          ــــــــــــــــــــــ(1419). انساب الاشراف، قم: دارالثقافة الاسلامیة.
-          بیهقی، احمد بن علی(1413). السنن الکبری، بیروت: دار البلاغه.  
-          حکیمی، محمد رضا (1382). حماسه غدیر، قم: دلیل ما.
-          حسن­بگی، علی (1393). «واکاوی تأثیر باور کلامی مورخان مسلمان بر همانندسازی میان جنگ­های خلفا باجنگ­های پیامبر اسلام (ص)»، پژوهش­های اعتقادی کلامی، ش15، ص7-30.
-          خویی، سیدابوالقاسم (1371). مصباح الفقاهه، قم: وجدانی.
-          دینوری، احمد بن داود (بی­تا). الاخبار الطوال، قم: شریف الرضی.
-          رحمانیان، داریوش (1382). تاریخ علت­شناسی انحطاط و عقب­ماندگی ایرانیان و مسلمین، تبریز: مؤسسه تحقیقات علوم انسانی دانشگاه تبریز.
-          رضی، محمد بن ابی احمد (بی­تا). نهج البلاغه، قم: هجرت.
-          رنجبر، محسن (1382). «مواضع امام علی(ع) دربرابر فتوحات خلفا»، تاریخ در آینه پژوهش، ش2،ص54-81.
-          سبحانی تبریزی، جعفر (بی­تا). خمس، قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع).
-          شافعی، محمد بن ادریس (1403). کتاب الام، بیروت: دارالفکر.
-          شرفی، عبد المجید (1393). اسلام میان حقیقت و تجلی تاریخی، ترجمه عبد الله ناصری، تهران: انتشارات کویر.
-          شریف القرشی، باقر(1413). حیاة الامام الحسن، بیروت: دارالبلاغه.
-          شهیدی، سید جعفر(1365). تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، تهران: نشر دانشگاهی.
-          صالحی نجف آبادی، نعمت الله (1382). مجموعه مقالات، تهران: امید فردا.
-          صدوق، محمد بن علی (بی­تا). الخصال، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
-          صنعانی، عبدالرزاق بن همام (بی­تا). المصنف، بی­جا: المجلس العلمی.
-          طبری، محمد بن جریر (بی­تا). تاریخ الرسل والملوک، بیروت:دار التراث.
-          طقّوش، محمد سهیل (1392). دولت امویان، ترجمه حجت الله جودکی، با اضافاتی از رسول جعفریان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-          طوسی، محمد بن الحسن (1348). اختیار معرفة الرجال، مشهد: دانشگاه فردوسی.
-          مرتضی العاملی، جعفر (1361). تحلیلی از زندگانی سیاسی امام حسن (ع)، ترجمه محمد سپهری، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
-          ـــــــــــــــــــ(1368)، «مشارکت گروه‌هاى مخالف در حکومت»‌، فصلنامه مطالعات تاریخى‌، سال ‌اوّل‌، ش‌3، ص375. ‌
-          علائلی، عبد الله (1972). الامام الحسین، بیروت: دار مکتبة التربیة.
-          کلینی، محمد بن یعقوب (1367). الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-          متقی هندی، علی بن حسام (بی­تا). کنز العمال، بیروت: مؤسسه الرساله.
-          مسعودی، علی بن الحسین (1403). مروج الذهب، بیروت:دار احیاء التراث العربی.
-          مصباح، محمد تقی (1379). آذرخشی دیگر از آسمان کربلا، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
-          مطهری، مرتضی(1359). خدمات متقابل اسلام و ایران، قم: صدرا.
-          ــــــــــــــ (1377). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
-          ــــــــــــــ (1391). جهاد، تهران: صدرا.
-          معروف الحسنی، هاشم (بی­تا). سیرة الائمة الاثنی عشر، بیروت: دارالتعارف.
-          منتظر القائم، اصغر(1384). تاریخ امامت، قم: دفتر نشر معارف.
-          نجفی، محمد حسن (1368). جواهر الکلام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
-          یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب (1413). تاریخ الیعقوبی، بیروت: موسسة الاعلمی.