تأثیر جزیه بر مصونیت نظامی زردشتیان و تداوم حیات آن ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن دانشگاه تهران

2 استادیار گروه جغرافیای تاریخی بنیاد دائره المعارف اسلامی

چکیده

جزیه یا سربها از جمله مالیات­های پیش از اسلامی است که در دوره اسلامی متناسب با اهداف و آرمان‌های جامعه اسلامی با تغییراتی امضا شده است. غیر مسلمانان ساکن در قلمرو اسلامی (اهل ذمه) برای بهره­مندی از مصونیت نظامی و باقی ماندن بر آیین خود به حاکم اسلامی جزیه پرداخت می­کردند. پرسش اصلی پژوهش این است که پرداخت مالیات جزیه چه تأثیری بر حیات زردشتیان ایران گذاشته است؟ به نظر می­رسد جزیه برای الزام و اجبار اهل ذمه به پذیرش اسلام وضع شده باشد. بررسی متون اولیه تاریخی نشان می­دهد که برقراری جزیه نه تنها موجب گرایش زرتشتیان به اسلام نشد و دشواری خاصی برای زندگی آنان ایجاد نکرد؛ بلکه سبب شد تا زرتشتیان با پرداخت جزیه از نظر نظامی و امنیتی مصونیت پیدا کرده بر دین خود باقی بمانند. همچنین، نشان داده شد که گرایش تدریجی زردشتیان به اسلام نه رهایی از فشار مالیات جزیه، بلکه برای به دست آوردن موقعیت‌های اجتماعی بهتر و برای جذب شدن در جامعه غالب اسلامی بوده ­است.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of Jizyah on Zoroastrian Survival and Military Immunity

نویسندگان [English]

  • samaneh khalilifar 1
  • Mohammad mahmoudpour 2
1 phd student university of tehran
2 Assistant Professor of Geography at Encyclopedia of the world of Islam
چکیده [English]

Jizyah is one of the pre-Islamic taxes authorized in the Islamic era in accordance with the goals and aspirations of the Islamic society. Non-Muslims living in the Islamic realm (ahl ul-ḏimmah) paid Jizyah to the Islamic ruler in order to benefit from military immunity and be free to have their own religion. The main question of the present research is that how has the payment of this kind of tax influenced the life of Iranian Zoroastrians? Apparently, Jizyah was enforced to make the ahl ul-ḏimmah accept Islam. An examination of the early historical texts, however, shows that the enforcement of the Jizyah not only did not lead Zoroastrians to Islam and did not cause any special difficulty in their lives, but also made them stay immune from military and security threats while presenting them the freedom to keep their religion. It was also shown that the gradual tendency of Zoroastrians to Islam was not a liberation from the tax pressure, but a means to obtain better social status and to be absorbed into the dominant Islamic society.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jizyah
  • Zoroastrians
  • conversion to Islam
  • conquests
  • per capita tax
-     آرنولد، توماس و. (1347). «یک تحقیق تاریخی درباره جزیه»، ترجمه و تلخیص محمد مجتهدی شبستری،  مجله درس­هایی از مکتب اسلام، سال دهم - شماره 2.
-         ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم (1965). الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر-داربیروت.
-     ابن اعثم، ابومحمد احمد بن علی (1372ش). الفتوح، ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-         ابن حوقل (1983م). صوره الارض، بیروت: دار صادر.
-         ابن خرداذبه (1967م). المسالک و الممالک، لیدن: چاپ بریل.
-         ابن ‌فراء (1983م). الاحکام السلطانیه، تصحیح محمد حامد فقی، بیروت: مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
-         ابن قیم جوزیه (1983م). احکام اهل الذّمه، تحقیق صبحی صالح، بیروت: مطبعه جامعه دمشق.
-         ابوعبید، قاسم بن سلام (1988م). کتاب الاموال، تحقیق محمد خلیل هراس، بیروت: دارالفکر.
-         ابویوسف قاضی، یعقوب بن ابراهیم (1397). کتاب الخراج، قاهره: تحقیق قصی محب الدین خطیب.
-         اصطخرى، ابراهیم بن محمد (1927). مسالک الممالک، محقق: احمد بن سهل ابوزید،‏ بیروت: ‏دار صادر.
-         بلاذری، احمد بن یحیی (1987م). فتوح البلدان، به کوشش رضوان محمد رضوان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         بویس، مری (1382ش). زردشتیان، باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمه عسکر بهرامی، تهران: ققنوس.
-         خوارزمی، محمد بن احمد (1342). مفاتیح العلوم، مصر: بی نا.
-         دنت، دانیل (1391ش). مالیات سرانه و تأثیر آن در گرایش به اسلام، ترجمه محمدعلی موحد، تهران: انتشارات خوارزمی.
-         دینوری، احمدبن داود دینوری (1960م). الأخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: دار احیاالکتب العربیه.
-     زرین کوب، روزبه؛ یزدانی راد، علی (1390)، «تدابیر روحانیان زرتشتی برای مقابله با تغییر دین به­دینان (از سقوط شاهنشاهی ساسانی تا پایان سده چهارم)، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال2، ش1، بهار و تابستان.
-         زیدان، جرجی (بی­تا)، تاریخ التمدن الاسلامی، تصحیح حسین مونس، قاهره: دارالهلال.
-     ساسان پور، شهرزاد؛ مفتخری، حسین (1390)، «دگرگونی نظام قشربندی اجتماعی در ایران از سقوط ساسانیان تا پایان امویان»، مجله تحقیقات تاریخ اجتماعی، شماره 1، بهار و تابستان.
-         صابریان، علیرضا (1385)، «اهل کتاب و اخذ جزیه از آنان»، مجله پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، بهار-شماره3 .
-     صارمی، میترا (1392). مقایسه مالیات­های مردم ایران در اواخر دوره ساسانی با اوایل دوره اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.
-         صد در نثر و صد در بندهش (1909م). به کوشش ب.ن. بمبئی: دهابار.
-         صفری فروشانی، نعمت الله (1379ش). «درآمدی بر صلح نامه های مسلمانان با ایرانیان در آغاز فتح ایران»، مجله تاریخ اسلام، شماره 2.
-         طباطبائی، سیّد محمّدحسین (بی‌تا). تفسیر المیزان، ترجمة سیّد محمّدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات جامعة مدرّسین.
-         طبری، محمد بن جریر (1967). تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
-         طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه، تصحیح محمدتقی کشفی، تهران: مکتبه المرتضویه.
-         فاکهی، محمد بن اسحاق (1424ق). أخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، مکه: مکتبه الاسدی.
-         قدامه بن جعفر (1981م). الخراج و صناعه الکتابه، تحقیق محمدحسین زبیدی، بغداد: دارالحریر للطباعه.
-         کاسانی، ابوبکر بن مسعود (1989). کتاب بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، کویت: دارالکتب العلمیه.
-     کریستن‌ سن (1374)‌. وضع‌ ملت‌ و دولت‌ و دربار در دوره شاهنشاهی‌ ساسانیان‌، ترجمه‌ و تحریر مجتبی‌ مینوی‌، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-         ماوردی‌، علی بن محمد (1973م). الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، قاهره: دارالفکر.
-     معصومی، محسن، حسین بیاتلو و محمد نورمحمدی (1396). «انگیزه­های اقتصادی و دینی ایرانیان در مصالحه با عرب­ها در قرن نخست بر اساس عهدنامه­ها (رویکرد مقایسه­ای)»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال 7، شماره25.
-         مفید، محمد بن محمد (1410ق). المقنعه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
-     میرحسینی، محمدحسن (1388). «روند بهبود امور زردشتیان ایران و حذف جزیه از ایشان در دوره ناصرالدین شاه (با تکیه بر اسناد نویافته در یزد)»، پژوهش­های علوم تاریخی، شماره1، پاییز و زمستان.
-         واقدی، محمد بن عمر (1374). المغازی، تحقیق جونز، بیروت: اعلمی.
-     یوسفی، عثمان، شهرام یوسفی فر و حسین علی بیگی (1395). «گسترش دین زرتشت در جزیره العرب و روابط پیامبر(ص) با زرتشتیان»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال6، شماره22.
-     Jefery(1938). A., The foreign vocabulary of the Quran, Baroda.
-     Choksy, Jamsheed (1997). Conflict and cooperation Zoroastrian subalterns and muslim elites in medieval Iranian society, new york: Columbia university press.
-     Wellhausen, Julius  (1973). the Arab kingdom and its fall, tr. Margaret Graham weir, London: Curzon Press.