دیوان سالاران امیر؛ درآمدی بر دگرگونی ساختار سیاسی ـ نظامی تیموریان در عهد شاهرخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی تهران

2 دانش آموخته دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام

چکیده

عصر تیمور، دوره فتح و تکوین امپراتوری بود و اشرافیت نظامی سهم بیشتری در ساختار قدرت داشتند. در عهد فرمانروایی شاهرخ، نوعی دگرگونی ساختاری در ماهیت و نحوه اعمال قدرت به وقوع پیوست که می­توان آن را گذر امپراتوری تیموری از قدرتی با گفتمان غالب نظامی به قدرتی با ساختار مدنی ـ نظامی قلمداد کرد. در این عهد، شاید برای نخستین بار در تاریخ ایران، امرا و عناصر نظامی با پرداختن به فعالیت­های اداری و اجرایی، از کارکردهای صرف نظامی و مواضع همیشگی اهل شمشیر، فاصله گرفتند. در همین جهت، نوشتار حاضر با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، ضمن تأملی بر ساختار اداری عصر تیموریان و اهتمام به نزاع میان اهل قلم و اهل شمشیر، این پرسش اصلی را مورد واکاوی قرار می‌دهد که دگرگونی ساختار سیاسی و نهادینه شدن قدرت تیموریان در عصر شاهرخ بر جایگاه و کارکرد امرای نظامی این عهد چه تأثیری داشت؟ دستاورد پژوهش حاکی از این است که در پرتو شخصیت واقع‌گرا و نهادینگی قدرت در عصر شاهرخ، ساختار اداری تقویت شد، به نحوی که برخی از امیران به امور دیوانی روی آوردند و تجربه سیاسی جدیدی را در تاریخ این عصر رقم زدند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Bureaucrat Governors: An Investigation of the Transformation of the Timurid Military-Political Structure in Shahrukh’s Era

نویسندگان [English]

  • Seyyed Abolfazl Razavi 1
  • soroush azadbakht 2
چکیده [English]

Timur’s era was the time of the conquest and evolution of the empire during which a military aristocracy played the most salient role in the structure of power. In Shahrukh’s era, a kind of structural transformation occurred in the nature and manner of the exertion of power that could be considered as the passing of the power of Timurid Empire from a military-dominated discourse to a military-civil structured power. In this era, it seems that, for the first time throughout Iran’s history, the governors and military agents distanced from the merely military functions and permanent stances of the men of the sword by engaging themselves in administrative and executive activities. The present study thus employed a descriptive analytic method to not only ponder on the administrative structure of the Timurid period, and the effort to a conflict between the literati and the men of the sword but also to address the major question of what the effects of the transformation of the political structure and the institutionalization of the Timurid power in Shahrukh’s era on the function and stance of the military governors of that period were. The results of the research indicate that in the light of the realistic personality of Shahrukh and the institutionalization of power in his era, the administrative structure was improved so that some governors paid attention to official affairs and created a new political experience in the history of Iran’s middle period.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Timurids
  • Shahrukh
  • man of the sword
  • literati
  • military structure
  • political structure
  1. آکا، اسماعیل (1390). تیموریان، ترجمه اکبر صبوری، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  2. ابرو، حافظ (1380). زبدة التواریخ، مقدمه، تصحیح و تعلیقات سید کمال حاج سید جوادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات.
  3. اسفزاری، معین الدین (1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینه الهرات، تهران: دانشگاه تهران.
  4. امین، آرمین دخت (1391). «نظام اداری تیموریان»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه پیام نور.
  5. تاکستن و همکاران (1384). تیموریان، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.
  6. توسلی، غلام عباس(1373). نظریه­های جامعه­شناسی، تهران: سمت.
  7. حسینی تربتی (1342). تزوکات تیموری، تهران: کتابفروشی اسدی.
  8. خوافی، فصیح­الدین (1339). مجمل فصیحی، به تصحیح محمود فرخ، مشهد: باستان.
  9. خواند میر، غیاث­الدین بن همام­الدین حسینی (1362). تاریخ حبیب السیر، زیر نظر دکتر محمد دبیر سیاقی، چ 3، تهران: کتابفروشی خیام.
  10. رضوی، ابوالفضل (1388). شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانان، تهران: امیرکبیر.
  11. رویمر، هانس روبرت (1385). ایران در راه عصر جدید، ترجمه آذر آهنجی، تهران: دانشگاه تهران.
  12. عباسی و دیگران (1391). «سپاه ایالات در عصر تیموریان»، مجله پژوهش­های علوم تاریخی، سال4، شماره1، صص 172-153.
  13. عبدالرزاق سمرقندی، عبدالرزاق‌بن اسحاق (1372). مطلع سعدین و مجمع بحرین، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  14. فیاض انوش، ابوالحسن (1388). «امیرتیمور و مسأله الوس جغتای، تکاپوی مشروعیت سیاسی و امنیت نظامی»، پژوهش­های تاریخی (علمی ـ پژوهشی) دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان، سال45، شماره 2، صص 80-65.
  15. کاتب، احمدبن حسین بن علی (1345). تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج فشار، چ2، تهران: امیرکبیر.
  16. گی روشه (1391). جامعه­شناسی تالکوت پارسونز، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: نشر نی.
  17. لمبتون، ان.کی.اس (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر نی.
  18. مستوفی بافقی، محمد مفید (1340). جامع مفیدی، تصحیح ایرج افشار، 3ج، تهران: کتابفروشی اسدی.
  19. معزالانساب فی شجره الانساب، پاریس: کتابخانه ملی پاریس، نسخه خطی شماره 67
  20. منز، بئاتریس فوبز (1377). برآمدن و فرمانروایی تیمور، ترجمه منصور صفت گل، تهران: رسا.
  21. ـــــــــــــــــ (1390). قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری، ترجمه جواد عباسی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
  22. نطنزی، معین الدین (1336). منتخب التواریخ، به تصحیح ژان اوبن، تهران: کتابفروشی خیام.
  23. ورﻫﺮام، ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ (1368). ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﺮان در دوره‌ی اﺳﻼﻣﯽ، ﺗﻬﺮان: ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ.
  24. ﯾﺰدی، شرف­الدین (1387). ﻇﻔﺮﻧﺎﻣﻪ، ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺳﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ ﻧﻮاﯾﯽ، تهران: ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻮزه و ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ.