تأثیر آموزش نظری و عملی در نظام قاجار بر رشد دانش نظامی و جایگاه نظامیان در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه جیرفت

چکیده

آموزش نظام در دوره قاجار (1344ـ1209ق/ 1925ـ1794م) با هدف تحوّل در نظام و تجهیز آن به دانش جدید بود. این آموزش هم در بُعد عملی و هم با گشایش دارالفنون (1268ق/1852م) در بُعد نظری صورت گرفت. این مسأله که این آموزش­ها تا چه اندازه منجر به تحوّل نظامی در دوره قاجار گردید، هدفی است که پژوهش حاضر در پی آن است. پژوهش پیش­رو با روش آماری و توصیفی­ـ تحلیلی در پی پاسخی برای این پرسش است که آموزش نظری و عملی نظامی چه تأثیری در رشد دانش نظامی و جایگاه نظامیان در دوره قاجار داشت؟ یافته­های پژوهش حاکی از آن است که ارتش قاجار بیش از یکصد و سی سال تحت آموزش عملی و نظری قرار گرفت؛ اما شیوه­های جذب نظامیان و احراز مناصب نظامی مبتنی بر نظام آموزشی نبود. بیش­ترین استخدام معلمان خارجی دارالفنون با فراوانی 26/29 درصد در زمینه نظامی بود. از میان 104 دانشجوی ورودی به توپخانه و پیاده­نظام دارالفنون هیچ کدام به مقام مهمی در نظام دست نیافت و بیش­تر دانش­آموختگان این دو حوزه با فراوانی 34/41 درصد، جذب مشاغل اجرایی و به خصوص تلگراف شدند. مهم­تر از همه، از میان آنان تنها 3 نفر برابر با 88/2 درصد به مقام معلمی پیاده­نظام دارالفنون رسیدند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effect of Theoretical and Practical Training on the Growth of Military Knowledge and the Status of Militaries in Iran during the Qajar Period

نویسنده [English]

  • Reza Sehhat Manesh
History, Humanities, University of Jiroft
چکیده [English]

The aim of military training in the Qajar period (1794-1925) was to change the military and to provide new knowledge. This training took place both in practical and, with the opening of Dār-al-Fonūn in 1852, in theoretical aspects. The present study aimed to understand to what extent this training brought about the military development in the Qajar era. It used a statistical and descriptive-analytical method to answer the question that how the theoretical and practical training of the military influenced the growth of military knowledge and the position of the military in the Qajar period. The findings indicate that the Qajar system was subject to practical and theoretical training for more than 130 years, but the methods of recruiting and holding military posts were not based on the educational system. The highest recruitment of foreign teachers was in the military field, with a frequency of 26.26%. Of the 104 students who entered the artillery and Dār-al-Fonūn infantry, none achieved an important position in the system, and most graduates of both fields were attracted to executive jobs, particularly as operators of electrical telegraphs, with a frequency of 34.34 percent. Above all, among them, only 3% (2.88 %) reached Dār-al-Fonūn's infantry rank.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • training
  • military dependence
  • militaries
  • foreign teachers
  • Dār-al-Fonūn
  • Qajar

مراجع

  1. آدمیت، فریدون (1362). امیرکبیر و ایران. چاپ هفتم. تهران: انتشارات خوارزمی.
  2. آقازاده، جعفر (1397). «تحلیلی بر نقش سرگور اوزلی در پایان دوره اول جنگ­های ایران و روسیه». مطالعات تاریخی جنگ، سال دوم، ش دوم پیاپی 4، تابستان، صص: 28ـ1.
  3. احتشام­السلطنه (1367). خاطرات احتشام­السلطنه. به کوشش و تحشیه سید محمدمهدی موسوی، چاپ دوم، تهران: زوار.
  4. اعتمادالسلطنه، محمد حسن­خان (1367الف). مرآت­البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، ج 2 و 3، تهران: دانشگاه تهران.
  5. _________________ (1367ب). تاریخ منتظم ناصری، ج3، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
  6. _________________ (1362)، المآثر و آثار؛ چهل سال تاریخ ایران، به تصحیح ایرج افشار، تهران: اساطیر.
  7. _________________ (1350). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، مقدمه و فهارس از ایرج افشار، چاپ دوم. تهران: امیرکبیر
  8. اقبال آشتیانی، عباس (1355). میرزا تقی خان امیرکبیر، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
  9. پولاک، یاکوب ادوارد (1368). سفرنامه پولاک؛ ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
  10. تاریخ ارتش نوین ایران (بی تا). ج 1، تهران: چاپخانه ارتش.
  11. جونز، سرهارفورد (1386). خاطرات سرهارفورد جونز؛ روزنامه سفر خاطرات هیأت اعزامی انگلستان به ایران، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران: ثالث.
  12. حائری، عبدالهادی (1380). نخستین رویاروئی­های اندیشه­گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  13. خاوری شیرازی، میرزا فضل­الله (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  14. خورموجی، محمدجعفر (1344). حقایق­الاخبار ناصری، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: زوار.
  15. دروویل، گاسپار (1365). سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتمادمقدم، تهران: شباویز.
  16. سایکس، سرپرسی مالزورث(1389). تاریخ ایران، ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی، ج2، چاپ هشتم، تهران: دنیای کتاب.
  17. سپهر، محمدتقی لسان­الملک (1377). ناسخ­التواریخ، به کوشش جمشید کیانفر، ج3ـ1، تهران: انتشارات اساطیر.
  18. شمیم، علی­اصغر (1374). ایران در دوره سلطنت قاجار، چاپ ششم، تهران: انتشارات مدبر.
  19. صحت­منش، رضا (1397). «نظام توپخانه در دوره قاجار»، فصلنامه مطالعات تاریخی جنگ، سال دوم، ش دوم پیاپی 4، تابستان، صص: 114-87.
  20. علی بابائی، غلامرضا (1382). تاریخ ارتش ایران (از 558 پیش از میلاد تا 1357 شمسی)، تهران: انتشارات آشیان.
  21. علم، محمدرضا؛ حسینی، حمزه (1397). «بررسی موانع شکل­گیری ارتش مدرن در نیمه نخست قاجار». مجله مطالعات تاریخی جنگ، سال دوم، ش دوم پیاپی 4، تابستان، صص: 142-115.
  22. عین­السلطنه قهرمان­میرزا (1374). روزنامهخاطراتعین­السلطنه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار،  جلد3ـ1، تهران: اساطیر.
  23. فشاهی، محمدرضا (1360). تکوین سرمایه­داری در ایران، تهران: گوتنبرگ.
  24. فلاندن، اوژن (2536). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نورصادقی، چاپ سوم، تهران: اشراقی.
  25. فوران، جان (1385). مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، چاپ ششم، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
  26. فوریه، ژوانس (1385). سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، تهران: نشر علم
  27. کرزن، جرج. ن (1373). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. 2جلد. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
  28. گاردان، کنت آلفرد (1362). مأموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال، تهران: انتشارات نگاه.
  29. گرانتفسکی، ا. آ. و دیگران (1389). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورزی، چاپ سوم، تهران: مروارید.
  30. گرانت واتسن، رابرت (2536). تاریخ ایران دردوره قاجاریه، ترجمه وحید مازندرانی، چاپ چهارم، تهران: سیمرغ.
  31. گی روشه (1390). تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، چاپ بیست و دوم، تهران: نشر نی.
  32. لندور ساویج، آرنولد(1392). ایران در آستانه مشروطیت(در سرزمین آرزوها)، ترجمه علی اکبر رشیدی، چاپ دوم، تهران: اطلاعات.
  33. مارکام، کلمنت (1367). تاریخ ایران در دوره قاجار، ترجمه میرزا رحیم فرزانه، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران: نشر فرهنگ ایران.
  34. محبوبی اردکانی، حسین (1370). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
  35. مفتون دنبلی، عبدالرزاق (1351). مآثر سلطانیه، تاریخ جنگ­های ایران و روس، به اهتمام غلامحسین صدری افشار، تهران: ابن­سینا.
  36. ملکم، سر جان (1380). تاریخ کامل ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران: افسون.
  37. موریه، جیمز (1386). سفرنامه جیمز موریه، ترجمه ابوالقاسم طاهری، تهران: توس.
  38. هدایت، رضاقلی خان (1385). روضه­الصفای ناصری، تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر، ج9 بخش اول و دوم، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
  39. هدایت، حاج مهدی­قلی مخبرالسلطنه (1344). خاطرات و خطرات، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی زوار.
  40. روزنامه وقایع اتفاقیه، نمره 42، بیست و ششم محرم 1268ق؛ نمره 43، سوم صفر 1268ق؛ نمره 98، پنجم ربیع­الاول 1269ق؛ نمره 105، بیست و چهارم ربیع­الثانی1269ق.
  41. «مستشار خارجی». مجله یادگار، سال اول، ش 2، ص 3، مهر 1323.  
  42. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شماره بازیابی: 050301- 240، سند 3، 1331ق؛ شماره بازیابی: 050301- 240، سند 7، 1332ق؛ شماره بازیابی: 050301- 240، سند 11، 1332ق.
  43. اسناد وزارت امور خارجه، کارتن 22، پوشه 15، سند 71: 1319ق؛ کارتن 39، پوشه23، سند 22: 1326ق؛ کارتن 50، پوشه 5، سند 20: 1326ق؛ کارتن 47، پوشه 17، سند 8: 1328
  44. Krausse, Alexis (1900). Russia in Asia: A Record and A study 1558-1899, London: Grand    Richard. 
  45. Ouseley, Sir William (1821), Travels in Various Countries of the East More Particularly Persia, London: Rodwell and Martin.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار