بررسی علل بحران‌های اجتماعی ایران در جنگ جهانی اول با نگاه به مطبوعات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

2 دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام از دانشگاه تربیت مدرس.

چکیده

جنگ جهانی اول برای مردم ایران گرفتاری‌های بی‌شماری را در پی داشت؛ مناطق وسیعی از کشور در اثر جنگ تخریب شد، ده‌ها هزار نفر دچار قحطی شدند و یا بر اثر بیماری از بین رفتند. در پی این شرایط، ناامنی و قتل و غارت‌های روزانه در همۀ مناطق کشور به امری عادی در طول جنگ تبدیل شد. این بحران‌های اجتماعی از علل داخلی و خارجی نشأت گرفته بود. در این پژوهش، با بررسی بحران‌های اجتماعی ایران در دورۀ مورد بحث و براساس روش توصیفی ـ تحلیلی، ریشه‌ها و علل واقعی این بحران‌ها بر پایۀ بررسی مطبوعات و روزنامه­های آن روزگار، واکاوی و مورد مدّاقه قرارگرفته است. بر این اساس، نگارندگان در پی پاسخ به این سؤال هستند که چه عواملی در شکل­گیری بحران‌های اجتماعی ایران، در جنگ جهانی اول نقش داشته است؟ نتایج حاکی است برخلاف دیدگاه برخی از محقّقان، عوامل داخلی ازجمله دولت، محتکران و خبّازخانه‌ها در شکل­گیری و تشدید بحران‌های اجتماعی ایران در جنگ جهانی اول، نقش مهم­تر و مخرّب­تری داشتند؛ هرچند که نمی­توان نقش دول متجاوز خارجی را در این بحران‌ها نادیده گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Causes of Social Crises in Iran during World War I through Looking at the Press

نویسندگان [English]

  • Elham Malekzadeh 1
  • Kamran Hamani 2
1 Faculty Member of Research Center for Historical Sciences, Institute for Humanities and Cultural Studies; Email: elhammalekzadeh@ihcs.ac.ir
2 PhD in Post-Islam Iran from Tarbiat Modarres University; Email: kamranhamani@yahoo.com
چکیده [English]

The aftermath of World War I for the Iranian people was extensive: several vast regions of the country were destroyed while tens of thousands of people perished due to famine and the outbreak of infectious diseases. As a result, the country became very unsecure, and criminal acts such as murder and looting became widespread during the war around the country. These social crises originated from domestic and international causes. This descriptive-analytical study investigated these social crises by looking into Iran’s written media of this period to find out the real causes of the crises as its main question. One the main findings of this research was that contrary to the some researchers’ views, the domestic factors played a more significant and destructive part in these predicaments than the international ones. For instance, the government policies, hoarders, and bakeries contributed more to the creation and worsening of the crises although the destructive role of the foreign invading countries cannot be underestimated. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • World War I
  • social crises
  • the Allies
  1. آبادیان، حسین (1390)، تاریخ سیاسی معاصرایران؛ جنگ جهانی اول تا کودتا، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
  2. ابطحی، حسین و دیگران (1390)، «طراحی مدل پیش‌نگری بحران‌های اجتماعی به منظور پیشگیری از آنها توسط ناجا»، فصلنامه نظم و امنیت انتظامی، شماره چهارم، سال چهارم.
  3. تمدن، محمد (1350)، اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، [بی‌جا]: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
  4. دنسترویل (1361)، خاطرات ژنرال دنسترویل سرکوبگر جنگل، ترجمۀ حسین انصاری، تهران: کتاب فرزان.
  5. دولت­آبادى‏، یحیى (1371)، حیات یحیى‏، تهران: عطار.
  6. عین‏السلطنه، قهرمان­میرزا سالور (1374)، روزنامه خاطرات عین‏السلطنه، به تصحیح مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
  7. فوران، جان (1389)، مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، تهران: رسا.
  8. کتاب سبز (1363)، به مقدمۀ رضاقلی نظام­مافی، تهران: نشر تاریخ ایران.
  9. کمره‌اى‏، محمد (1384)، روزنامه خاطرات سید محمد کمره‏اى‏، به تصحیح محمدجواد مرادى­نیا، 2 ج، تهران: اساطیر.
  10. مجد، محمدقلی (1387)، قحطی بزرگ، ترجمۀ محمد کریمی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
  11. ملک‌زاده، الهام (1392)، «روایت اسنادی قحطی شرق ایران در جنگ جهانی اول»، مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، سال هفتم، شماره 27.
  12. _________ (1394)، «روایت اسنادی نقش روسیه و شوروی در بحران قحطی جنگ جهانی اول در ایران»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال بیست و پنجم، دوره جدید، شماره 25.
  13. ملک‌زاده، الهام و دیگران (1392)، جنگ جهانی اول و دوم در ایران به روایت اسناد، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  14. مهدیقلى هدایت، مخبرالسلطنه (1385)، خاطرات و خطرات‏، تهران: زوار.‏
  15. نیلستروم، گوستاو (1389)، جنگ جهانی اول و فارس؛ خاطرات سرگرد گوستاو نیلستروم در سال­های 1915 تا 1918 از رویدادهای فارس در جنگ جهانی اول، ترجمۀ افشین پرتو، تهران: آباد بوم.
  16. روزنامه آفتاب (1333 ق.)، سال سوم، شماره­های 31، 32 و 36.
  17. _____ ارشاد (1333 و 1334 ق.)، سال نهم، شماره 19، سال دهم، شماره 8.
  18. _____ ایران (1336 ق.)، سال دوم، شماره 239، 241، 249، 250، 254، 255، 259، 272،
  19. _____ بامداد روشن (1333 ق.)، سال اول، شماره 6 و 68.
  20. _____ تجدد (1335 و 1336 ق.)، سال اول، شماره 81.
  21. _____ تنبیه درخشان (1333 ق.)، سال نهم، شماره 35.
  22. _____ چهره­نما (1332 ق.)، سال یازدهم، شماره 4.
  23. _____ حبل­المتین (1333 و 1334 ق.)، شماره 16 و 26.
  24. _____ رعد (1332، 1335، 1336 ق.)، سال ششم، شماره 6، 147، 181، سال نهم، شماره 23، 26، 34، 66، 75، سال دهم، شماره 28، 228.
  25. _____ زبان آزاد (1335 ق.)، 13، 18، 22، 28.
  26. _____ ستاره ایران (1333 و 1336 ق.)، سال اول شماره، 13، 15، 24.
  27. _____ عصر جدید (1335 ق.)، سال سوم، شماره 50، 53، 57.
  28. _____ فارس (1335 ق.)، سال اول، شماره 15.
  29. _____ کاوه (1336 ق.)، شماره 27.
  30. _____ کوکب ایران (1335 ق.)، شماره 28.
  31. _____ نوبهار (1333، 1335، 1336 ق.)، سال چهارم، شماره60، 65، سال ششم، شماره 63 ، 86، 107.
  32. مرکز اسناد وزارت خارجه، 1333 ه. ق، کارتن 36، دوسیه 1.
  33. ________________، 1333 ه. ق، کارتن 36، دوسیه 6.
  34. ________________، 1333 ه. ق، کارتن 42، دوسیه 77.
  35. ________________، 1333 ه. ق، کارتن 36، دوسیه 8.
  36. ________________، 1334 ه. ق، کارتن 37، دوسیه 39.
  37. ________________، 1335 ه. ق، کارتن 37، دوسیه 117.
  38. ________________، 1335 ه. ق، کارتن 37، دوسیه 55.
  39. ________________، 1335 ه. ق، کارتن 37، دوسیه 65.
  40. ________________، 1335 ه. ق، کارتن 37، دوسیه 115.
  41. ________________، 1336 ه. ق، کارتن 37، دوسیه 54.
  42. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سند شماره 9695/297، محل در آرشیو 1 آب 3 چ 115.
  43. _____________________، سند شماره 5775/29، محل در آرشیو 1 آب 2 ن 718.
  44. _____________________، سند شماره 4401/290، محل در آرشیو 1 آب 5 ن 454.
  45. _____________________، سند شماره 978/240، محل در آرشیو 118 ب 2  آآ1.
  46. _____________________، سند شماره4851/240، محل در آرشیو 418 چ 4 آآ 1.
  47. _____________________، سند شماره 399/240، محل در آرشیو 204 آ 3 آآ 1.
  48. _____________________، سند شماره 4381/240، محل در آرشیو 609چ 1 آآ 1.
  49. _____________________، سند شماره 99564/240، محل در آرشیو 1 آآ 2 د 502.
  50. _____________________، سند شماره 5792/290، محل در آرشیو 1 آز 4 ت 814.
  51. _____________________، سند شماره 7060/290، محل در آرشیو 1 آز 4 ت 814.
  52. _____________________، سند شماره 5161/240، محل در آرشیو 231 ح  1 آآ 1.
  53. _____________________، سند شماره 6253/240، محل در آرشیو 609 چ  1 آآ 1.
  54. _____________________، سند شماره 123/290، محل در آرشیو 1 آب  1 و 224.
  55. _____________________، سند شماره 5762/240، محل در آرشیو 418 خ  2 آآ 1.
  56. _____________________، سند شماره 664/293، محل در آرشیو 615 ت 1 ب آ 1.
  57. _____________________، سند شماره 221/293، محل در آرشیو 232 ط 2 ب آ 1.
  58. _____________________، سند شماره 293/240، محل در آرشیو 610 آ 2 آآ 1.
  59. _____________________، سند شماره 467/290، محل در آرشیو 1 آب 1 و 570.