تأثیر گفتمان خلفا بر رویکرد عبدالله‌بن عباس به نهضت امام حسین (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیات علمی گروه معارف دانشگاه فرهنگیان

چکیده

عبدالله بن عباس شاخص‌ترین چهرۀ خاندان عباس بن عبدالمطلب و یکی از نخبگان صحابه است. باوجود اخبار فراوانی که در فضل و دانش این چهرۀ مشهور بازتاب یافته، اما بخش‌هایی از زندگی او همچنان با ابهاماتی روبروست. مهم­ترینِ این ابهام‌ها عدم همراهی او با امام حسین(ع) در واقعۀ کربلاست. برخی منابع از معذور و یا مأذون بودن او سخن گفته‌اند، که درست به­نظرنمی­رسد. در این پژوهش از دیدگاهی دیگر، اندیشه و تفکّر عبدالله بن ‌عباس نسبت به برنامۀ امام حسین(ع) در آستانۀ واقعۀ کربلا بررسی و تحلیل شده است. برای این ‌کار، زیست سیاسی ابن عباس در دوران خلفا و حکومت امام علی(ع) مورد واکاوی انتقادی قرارگرفته است. پرسش اصلی این پژوهش به این شکل مطرح می‌شود که گفتمان خلفا چه تأثیری بر رویکرد ابن ‌عباس به نهضت امام حسین(ع) داشت؟ این پژوهش با روش توصیف و تحلیل تاریخی و با کمک سه مؤلفۀ عقیده، غنیمت و منفعت و مفهوم گفتمان انجام‌شده است. نتیجۀ این پژوهش حاکی است تأثیرپذیری ابن‌ عباس از گفتمان خلفا سبب می‌شد که او در عین پایبندی کلی که به گفتمان اهل‌بیت(ع) داشت، برخی وقایع ازجمله نهضت و حرکت امام حسین(ع) را با رویکرد و اندیشه‌ای متفاوت از ایشان تحلیل و ارزیابی کند.   

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Impact of the Discourse of Caliphs on Abdullah bin Abbas's Approach to Imam Hussein's (AS) Movement

نویسنده [English]

  • Vahid Baseri
Assistant Professor, Faculty Member of the Department of Islamic Teachings, Farhangian University; Email: vahid.ba55@yahoo.com
چکیده [English]

Abdullah Ibn Abbas is the most prominent figure in the family of Abbas ibn Abd al-Muttalib and one of the noted Sahabi of Prophet Muhammad (UHBP). Despite the much information reflecting the grace and knowledge of this famous figure, some parts of his life are still unclear. The most important of these ambiguities is his failure to accompany Imam Hussein (AS) in the incident of Karbala. Some sources suggest that he had legitimate excuses, or alternatively was excused to do so, which are not true. In this study, from a different point of view, Abdullah Ibn Abbas's ideas about Imam Hussein's (AS) plan on the eve of the Karbala incident have been studied and analyzed, and to this end, Ibn Abbas's political life during the caliphs and Imam Ali's rule has been critically analyzed. The main question of this historically descriptive and analytic study that implemented a historical description and analysis using the three elements of faith, booty, and benefit, as well as the concept of discourse, concerns how the discourse of the caliphs affected the approach of Ibn Abbas to the movement of Imam Hussein (AS). The results show that despite having a general commitment to the discourse of the Ahl al-Bayt (AS), Ibn Abbas was influenced by the discourse of the caliphs, which caused him to analyze and evaluate some events, including the movement of Imam Hussein (AS) from a different perspective than Imam's.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Hussein's (AS) movement
  • Abdullah Ibn Abbas
  • discourse of caliphs
  • tribe
  • benefit

مراجع

-         ابن ابی­الحدید، عبدالحمیدبن هبة الله (بی‌تا)، شرح نهج­البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: مکتبة المرعشی النجفی.
-         ابن اثیر، على­بن ابى­الکرم (1409)، اسدالغابة فی المعرفة الصحابه، بیروت: دار صادر.
-         ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن (1412)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمدعبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-         ابن سعدبن منیع الهاشمی (1410)، الطبقات الکبرى، تحقیق محمدعبدالقادر عطا، ط الأولى، بیروت: دارالکتب العلمیة.
-         ابن کثیر الدمشقى، ابوالفداء اسماعیل­بن عمر (1407)، البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر.
-         ابن هشام الحمیرى المعافرى، عبدالملک (بی‌تا)، السیرة النبویة، تحقیق مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبدالحفیظ شلبى، بیروت: دارالمعرفة.
-         ابویوسف (1399)، موسوعة الخراج، بیروت: دارالمعرفة.
-         باصری، وحید (1440)، «الخطاب القبلی و دوره فی التغییر الدلالی لمفهوم اهل بیت(ع) وتأثیره فی البحث عن الهویة الهاشمیه»، دراسات فی العلوم الانسانیه، دوره 25، شمارۀ 1.
-         بلاذرى، احمدبن یحیى (1417)، انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت: دارالفکر.
-         _____________ (1988)، فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
-         ثقفی، ابراهیم­بن محمد (1410)، الغارات، قم: دارالکتاب.
-         جابری، محمد عابد (1992)، العقل السیاسی العربی، بیروت: مرکز دراسات وحدة العربیة.
-         حسینی، سید عبدالله (1388)، معرفی و نقد منابع عاشورا، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
-         خویی، ابوالقاسم (1413)، معجم الرجال الحدیث، بی‌جا: مرکز نشر الثقافة الاسلامیة.
-         دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم­ بن قتیبة (1410)، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، ط الأولى، بیروت: دارالأضواء.
-         ذهبی، محمدبن احمد (1413)، سیر اعلام النبلاء، تحقیق علی أبوزید، بیروت: مؤسسة الرسالة.
-         رحیم­پور ازغدی، طاهره و مرتضوی، سیدمحمود (1397ش)، «نقد تاریخی اختلاس عبدالله بن عباس با تأکید بر نهج‌البلاغه»، پژوهشنامه نهج البلاغه، سال 6، شماره 24.
-         زبیربن بکار (1416)، الاخبار الموفقیات، تحقیق سامی مکی العانی‏، قم: الشریف الرضی.
-         زبیری، عبدالله بن مصعب (1989)، نسب قریش، تحقیق إ. لیفی بروفنیسال‏، قاهره: دارالمعارف‏.
-         سبط­‌بن الجوزی (1418)، تذکرة الخواص، بیروت: موسسة اهل البیت.
-         صادقی، سیدجعفر و همکاران (1396ش)، «تأمّلی در روایات نکوهش عبدالله بن عباس در برخی منابع متقدّم شیعی»، مجله علوم قرآن و حدیث، سال 22، شماره 83.
-         ___________ (1395ش)، «تحلیل انتقادی فضایل اختصاصی عبدالله بن عباس در روایات»، مجله تاریخ اسلام، سال 17، شماره 68.
-         طبری، احمدبن عبدالله (بی‌تا)، الذخایر العقبی فی معرفة ذوی القربی، بیروت: دار صادر.
-         طبری، محمدبن جریر (1387)، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
-         طبسی، محمدمحسن (1382ش)، «قیام حسینی و عبدالله بن عباس»، مجله فرهنگ کوثر، شماره 53.
-         طه حسین (1381ش)، شیخین، ترجمۀ مصطفی جباری، تهران نشر نی.
-         عسقلانی، ابن­حجر(1971)، لسان المیزان، بیروت: مؤسّسۀ الاعلمی للمطبوعات.
-         کشی، محمدبن عمر (1348ش)، اختیار معرفة الرجال، مشهد: دانشگاه مشهد.
-         مسعودی، علی­بن حسین (1409)، مروّج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دارالهجرة.
-         مفید، محمدبن نعمان (1413)، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم: کنگره شیخ مفید.
-         منوچهری، عباس (1390)، رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: سمت.
-         ناشناس (1391)، اخبار الدولة العباسیة و فیه اخبار العباس و ولده، تحقیق عبدالعزیز الدورى و عبدالجبار المطلبى، بیروت: دارالطلیعة.
-         نمیری، عمربن شبه‏ (1410)، تاریخ المدینة المنورة، تحقیق فهیم محمد شلتوت، قم: دار الفکر.
-         واقدى، محمدبن عمر (1410)، کتاب الردة، تحقیق یحیى الجبورى، بیروت: دار الغرب الاسلامى.
-         _____________ (1989)، المغازى، تحقیق مارسدن جونس، بیروت: مؤسسة الأعلمى.
-         یعقوبی، احمدبن أبى یعقوب (بی‌تا)، تاریخ الیعقوبى، بیروت: دارصادر.
مطالعات تاریخی جنگ
دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 11
اردیبهشت 1399
صفحه 27-48

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار