تحلیل مؤلفه‌های تبعید تبعیدیان جنگ جهانی دوم (1320-1324ش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکدۀ امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی.

2 استادیار تاریخ سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران

چکیده

بروز جنگ جهانی دوم و اشغال ایران، دو کشور بریتانیا و شوروی را در ایران فعال‌مایشاء کرد. متفقین برای کنترل مخالفان خود به دستگیری و تبعید آنان روی آوردند. تبعید در این مقطع، مؤلفه‌های خاص خود مانند ماهیت، علت، گروه‌های اجتماعی تبعیدیان و تبعیدگاه‌ها را دارد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع اصلی به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که بازداشت و تبعید افراد توسط متفقین در ایران چه روندی را طی کرده است و مؤلفه‌های تبعید این افراد شامل ماهیت، علت تبعید، تبعیدیان و تبعیدگاه چه ویژگی­هایی را نشان می‌دهد؟ تبعید ایرانیان در طول جنگ جهانی دوم شامل دستگیری و نگهداری آنان، مدت طولانی نگهداری و عدم تشکیل پرونده و جمع‌آوری ادله برای اثبات جرم، اختلاف بین محل وقوع جرم و محل نگهداری آنان (تبعیدگاه) و نوع نگهداری آنان بازداشت نیست بلکه «حبس در تبعید» است. زادگاه و تبعیدگاه تبعیدیان در مرکز و شمال کشور بود. معترضان به تبعید هم در این مناطق ساکن بودند. سیاست دو دولت شوروی و بریتانیا در باب تبعید اتباع ایرانی رویۀ یکسانی دارد. به علت تبعید نیروهای مؤثر، خلائی به‌وجود آمد که باعث لطمه به کشور و از عوامل زمینه‌ساز واگرایی آذربایجان و کردستان شد.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Exile Elements of World War II Expatriates (1941-1945)

نویسندگان [English]

  • Sayyed Mahmoud Sadatbidgoli 1
  • Mohammad Javad Moradinia 2
1 Assistant Professor, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution; Email: sadat@ri-khomeini.ac.ir
2 Assistant Professor of History, National Library of Iran; Email: ketabziba@yahoo.com
چکیده [English]

The outbreak of World War II and the occupation of Iran by Britain and the Soviet Union gave them the chance to do whatever they wanted. The Axis countries embarked on arresting and deporting their opponents in order to control them. This descriptive-analytical study seeks to explore the trend of the detention and deportation of individuals by the Axis powers in Iran as well as the features exposed through the elements of their exile at this time in history consisting of the nature, causes of deportation, expatriates's social classes, and places of exile. The deportation of Iranians during World War II does not include their arrest and detention, their long detention and refusing to file and gather evidence to prove their guilt, the difference between the crime scenes and their places of detention (exile), as well as the type of their detention, but refers to "imprisonment in exile". The birthplace and places of exile of the expatriates was the center and north of the country. Anit-exile protesters also lived in the same areas. The policy of the Soviet and British governments regarding the deportation of Iranian citizens was the same. The deportation of effective figures brought up a gap, which caused damage to the country and was one of the factors behind the divergence of Azerbaijan and Kurdistan.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • exile
  • World War II
  • Britain
  • Soviet Union
  • Arak Detention Center
  • Rasht
  1. ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ، 35-16-1318؛ 5-12-1324؛ 14-12-1324؛
  2. سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران، اسناد نخست­وزیری (ساکما نخ)، 60243.
  3. سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما)، 3318-293؛ 3355-293؛ 12284-293؛ 291000297؛ 291000314؛ 291003519؛ 29300319؛ 2042-293؛ 2141-293؛ 293003319؛ 3320-293؛ 3322-293؛ 3323-293؛ 3324-293؛ 3317-293؛ 3327-293؛ 3328-293؛ 3392-293؛ 293003626؛ 62025-293.
  4. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام)، شمارۀ بازیابی 14/76/4/1/12/13؛ 56/1/6/118/13؛ 9/12/1/4/76/14؛ 10/12/1/4/76/14؛ 11/12/1/4/76/14؛ 13/12/1/4/76/14؛ 94/1/6/83/14؛ 254/1/8/102/14؛ 183/1/15/139/14؛ 364/1/16/150/14.
  5. اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم (1390). ج 5: بازداشت و تبعید، تهران: مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری، خانۀ کتاب.
  6. اسکرین، کلارمونت (بی‌تا). جنگ جهانی در ایرنف ترجمه غلامحسین صالحیارف تهران: اطلاعات.
  7. افتخاری، یوسف (1370). خاطرات دوران سپری شده (خاطرات و اسناد یوسف افتخاری 1299 تا 1329)، به‌کوشش کاوه بیات، مجید تفرشی، تهران: فردوس.
  8. بولارد، ریدر؛ اسکراین، کلارمونت (1362). شترها باید بروند، ترجمۀ حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو.
  9. تبرائیان، صفاءالدین (1371). ایران در اشغال متفقین، مجموعه اسناد و مدارک، تهران: رسا.
  10. خلعت‌بری، انوشیروان (1385). محبوسین متفقین در ایران (1322-1324)، تهران: اهورا.
  11. ذوقی، ایرج (1367). ایران و قدرتهای بزرگ در جنگ جهانی دوم، تهران: پاژنگ.
  12. راعی گلوجه، سجاد (1395). «تحلیل تاریخی علل بازداشت و تبعید ایرانیان توسط متفقین در دورۀ اشغال شهریور 1320- شهریور 1324» مجلۀ تاریخ ایران و اسلام، سال 26، دورۀ جدید، شمارۀ 29، 39-62.
  13. روزنامۀ رسمی کشور ۱۳۱۰ به نقل از  http://dastour.ir/brows/?lid=15256
  14. زرین‌کلک، بهناز (1382). اسنادی از روابط ایران و انگلیس 1320-1325، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران.
  15. شروین، محمود (1384). خاطرات دکتر محمود شروین، تدوین حمید کرمی پور. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  16. ـــــــــــــ (30 شهریور 1373). (مصاحبه). سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما)، شمارۀ بازیابی، 69-1200112.
  17. شریف‌امامی، جعفر (1380). خاطرات جعفر شریف امامی نخست‌وزیر ایران ۱۳۲۹ ۱۳۴۰ و ۱۳۵7، تهران: سخن.
  18. عبده، جلال (1368). چهل سال در صحنه قضایی، سیاسی، دیپلماسی ایران و جهان. (ج 1): خاطرات دکتر جلال عبده، به کوشش مجید تفرشی، تهران: موسسۀ فرهنگی رسا.
  19. فرمانفرماییان، منوچهر (1377). خون و نفت: خاطرات یک شاهزاده ایرانی، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
  20. قانون اساسی مشروطه و متمم آن به انضمام فرمان مشروطیت (1333). بی‌جا: بی‌نا.
  21. قطبی، بهروز (1381). گزیده اسناد جنگ جهانی دوم در ایران، تهران: اطلاعات.
  22. کردها و فرقۀ دموکرات آذربایجان، گزارش‌هایی از کنسول‌گری آمریکا در تبریز دی 1323- اسفند 1325 (1388). ترجمۀ کاوه بیات، تهران: شیرازه.
  23. کمال، عزیز‌الله (1361). گوشه‌ای از خاطرات، بی‌جا: بی‌نا.
  24. لارودی، نورالله (1332). اسیران، فجایع عمال تبهکار انگلیس در ایران، تهران: شرکت سهامی چاپ.
  25. لنچافسکی، ژرژ (1351). غرب و شوروی در ایران 1948-1918، ترجمۀ حورا یاوری، تهران: مشعل آزادی.
  26. متین‌دفتری، احمد (1371). خاطرات یک نخست‌وزیر، به‌کوشش باقر عاقلی، تهران: علمی.
  27. میلسپو، آرتور (1370). آمریکائیها در ایران، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: البرز.
  28. Lenczowski, George (1949). Russia and the west in Iran (1918-1948), Ithaca: Cornell University Press.
  29. FO 371/35096, F 1279/82/34.
  30. Press attache to Bullard FO 416/99, 4/10/41.
  31. Iran Political Diaries 1881-1965 (1997). Vol 12: 1943-1945, General Editor: R. M. Burrell, London: Archive Edition.