تأثیر هیئت اتحاد اسلام بر تحولات سیاسی، فکری و نظامی جنبش جنگل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ پژوهشکده گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان

چکیده

یکی از مهم­ترین پایه­های فکری و سیاسی جنبش جنگل، ایدئولوژی اتحاد اسلام بود. جنگلی­ها تلاش داشتند تا از حمایت عثمانی جهت کاستن فشار روسیه و انگلستان بهره­برداری کنند؛ اما بعدها در عرصۀ عمل، کوچک خان اثبات نمود که حاضر به فروگذاردن منافع ملی ایران به نفع ایدئولوژی عثمانی­ها نبوده است. با توجه به این موضوع، این پرسش مطرح می‌شود که هیئت اتحاد اسلام، با چه انگیزه­ها و اهدافی با جنبش جنگل در گیلان همگام شد و دستاوردهای جنگلی‌ها و اتحاد اسلام از این همکاری چه بود؟ یافته­های پژوهش نشان می­دهد، شکست­های سیاسی و فکری مشروطه­خواهان آرمان­گرا و ضد بیگانه از یک­سو و تسلط روز­افزون روسیه و انگلستان از سوی دیگر، موجب شد تا با حمایت روشنفکران متمایل به آلمان و عثمانی و با استفاده از ایدئولوژی اتحاد اسلام، جنگلی­ها در گیلان از پشتوانه­های اقتصادی، فکری و نظامی این گروه بهره‌مند شوند. با وجود پیوند جنگلی­ها با ایدئولوژی اتحاد اسلام، کوچک خان اساس سیاست­های خود را بر پایۀ استقلال ایران قرار داد؛ لیکن همکاری جنگلی­ها با اتحاد اسلام را می‌توان تاکتیکی سیاسی از سوی آنها دانست. روش پژوهش در مقالۀ حاضر با تکیه بر رویکرد تاریخی، اسنادی و به شیوۀ مطالعه توصیفی ـ تحلیلی است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Impact of the Unity of Islam Committee on the Political, Intellectual, and Military Developments of the Jangal Movement

نویسنده [English]

  • Abbas Panahi
* Faculty Member, Department of History, Institute for Guilan Studies, University of Guilan; Email: apanahi@guilan.ac.ir.
چکیده [English]

One of the most important intellectual and political foundations of the Jangal Movement of Guilan was the ideology of the Unity of Islam. The Jangalis tried to employ Ottoman's support to downsize the pressure exerted by Russia and Britain. However, later in practice Kuchakkhan proved that he was not willing to ignore Iran's national interests to the benefit of the ideology of Ottomans. That said, the questions that arise are what motivations and aims were behind the alignment of the Unity of Islam Committee with the Jangal Movement, and what achievements this cooperation resulted in. The findings of this descriptive-analytical study, that takes a historical approach, show that the political and intellectual defeats of idealist and anti-alien constitutionalists on the one hand and the ever-growing dominance of Russia and Britain on the other hand brought about the Jangal Movement's enjoyment of economic, intellectual, and military supports of the Unity of Islam Committee with the support of German and Ottoman-leaning intellectuals and by the use of the ideology of the Unity of Islam. Despite the union between the Jangalis and the ideology of the Unity of Islam, Kuchakkhan founded his policies on the basis of Iran's independence. Yet, the cooperation of the members of this movement with the Unity of Islam Committee can be considered a political tactic adopted by them. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Unity of Islam
  • ideology
  • the JangalMovement
  • Ottoman

مراجع

اسناد وزارت امورخارجه ایران (استادوخ)
1336-43-10-10
1336-66-26-12
1336-66-26-16
1336-66-26-25
آلیانی، شاهپور، (1385)، نهضت جنگل و معین‌الرعایا، تهران: فرشید.
اتابکی، تورج، (1374)، ایران در جنگ جهانی اول، آوردگاه ابردولت‌ها، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر ماهی.
اسدآبادی، میرزا لطف­اله، (1379)، شرح حال و آثار سید جمال الدین اسدآبادی، به کوشش سید هادی ­خسروشاهی، تهران: انتشارات شروق.
اعظام قدسی، حسن، (1342)، خاطرات من، ج 1، تهران: بی‌نا.
افشاریان، نادر، (1396)، نگاهی به گیلان در دوره قاجار، رشت: انتشارات فرهنگ ایلیا.
الهی، صدرالدین، (1394)، سید ضیا عامل کودتا، تهران: نشر ثالث.
بهار، ملک­الشعرا، (1371)، احزاب سیاسی در ایران، ج1، تهران: انتشارات امیرکبیر.
بیات، کاوه، (1388)، توفان بر فراز قفقاز، تهران: مرکز اسناد و دیپلماسی وزارت امورخارجه.
-------، (1387)، پان­ترکیسم و ایران، تهران: نشر شیرازه و پژوهش دانش.
پرتو، افشین، (1391)، گیلان و خیزش­جنگل، رشت: انتشارات فرهنگ ایلیا.
پرسیتس، مویسی، (1392)، بلشویک­ها و نهضت­جنگل، ترجمۀ حمید احمدی، تهران: نشر شیرازه.
پناهی، عباس، (1396)، مأخذ­شناسی تحلیلی جنبش­ جنگل، رشت، انتشارات دانشگاه گیلان.
حاج سیدجوادی، حسن، (1382)، «تاریخ تحولات سیاسی گیلان»، کتاب گیلان، به کوشش ابراهیم اصلاح عربانی، ج 2، تهران: انتشارات گروه پژوهشگران ایران.
دنسترویل، (1362)، خاطرات ژنرال ماژور دنسترویل، سرکوبگرجنگل»، ترجمۀ حسین انصاری، با مقدمه و فهارس علی دهباشی، تهران: کتاب فرزان.
دولت­آبادی، یحیی، (1363)، حیات یحیی، تهران: انتشارات عطار و فردوس.
دیلمی،پژمان، (2019)، سیمای پنهان پوپولیست­های­ رشت، برلین: نشر گردون.
رحیم‌زاده، صفوی، علی­اصغر، (1362)، اسرار سقوط احمدشاه، کوشش بهمن دهگان، تهران: فردوسی.
رور، ویلهلم، (1380)، سفرنامه بازرگان آلمانی، برگهای­جنگل، ترجمۀ معصومه رحیم­زاده و دکتر احمد مهراد، گردآوری ایرج افشار تهران: پژوهش فرزان روز.
رواسانی، شاپور، (1389)، اولین جمهوری شورایی در ایران (نهضت­جنگل)، تهران: چاپخش.
فخرایی، ابراهیم، (1368)، سردارجنگل، تهران: انتشارات جاویدان.
کاوه­شالدهی، سجاد، (1397)، هفت سال واقعه جنگل، رشت: انتشارات فرهنگ ایلیا.
صبوری­دیلمی، محمدحسین، (1394)، نگاهی از درون به انقلاب مسلحانه جنگل، به کوشش افشین پرتو، رشت: انتشارات فرهنگ ایلیا.
گرکه، اولریخ، (1377)، پیش به سوی شرق: سیاست خارجی آلمان در جنگ­ جهانی ­اول، ترجمۀ پرویز صدری، تهران: نشر کتاب سیامک.
کسمایی، احمد، (1382)، یادداشت‌های احمد کسمایی از نهضت جنگل، گردآوری و تصحیح منوچهر هدایتی خوشکلام، رشت: کتیبه گیل.
کشاورز، فتح­الله، (1391)، نهضت جنگل و اتحاد اسلام (اسناد محرمانه و گزارش­ها)، تهران: سازمان اسناد ملی و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور.
کمره‌ای، سید محمد، (1384)، روزنامه خاطرات سید محمد کمره‌ای، جلد اول، به کوشش محمدجواد مرادی­نیا، تهران: انتشارات اساطیر.
کوچکپور، صادق، (1362)، نهضت جنگل و اوضاع فرهنگی و اجتماعی گیلان و قزوین، به کوشش محمدتقی ­میرابوالقاسمی، رشت: گیلکان.
سپهر، مورخ الدوله، (1362)، ایران­در جنگ بزرگ، 1918-1914، تهران: انتشارات ادیب.
عنایت، حمید، (1372)، اندیشه سیاسی­در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاء­الدین خرمشاهی، تهران: انتشارات خوارزمی.
غنی، سیروس (1377)، برآمدن رضاخان: برافتادن قاجار و نقش انگلیسی­ها، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: نشر نیلوفر.
شاکری، خسرو، (1386)، میلاد زخم، ترجمۀ شهریار خواجیان، تهران: نشر اختران.
گیلک، محمدعلی، (1371)، تاریخ انقلاب جنگل، رشت: نشر گیلکان.
مصلی­نژاد، غلامعباس، (1383)، جمهوری خواهی در ایران، تهران: نشر قومس.
مهراد، احمد، (1378)، گزارش‌های سفارت آلمان، برگهای جنگل، گردآوری ایرج افشار، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
میرابوالقاسمی، سید محمدتقی، (1369)، دکتر حشمت و اندیشه­ی اتّحاد اسلام، رشت: گیلکان.
میرزا صالح، غلامحسین، (1369)، جنبش میرزا کوچک خان بنا بر گزارش­های سفارت انگلستان، تهران: نشر تاریخ ایران و نشر ماه.
نصیری­مقدم، محمد، (1374)، اسناد دریای خزر و مناطق شمالی ایران در جنگ جهانی اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
یقیکیان، گریکور، (1363)، شوروی و جنبش جنگل یادداشت­های یک شاهد عینی، به کوشش برزویه دهگان، تهران: انتشارات نوین.
روزنامۀ جنگل، به کوشش هادی میرزانژاد موحد، (1396)، رشت، انتشارات فرهنگ ایلیا.
روزنامۀ جنگل، به کوشش امیر نعمتی لیمائی، (23 محرم 1335/ 19 آبان 1296/ 1 نوامبر 1917) ش.15.
روزنامۀ جنگل، به کوشش امیر نعمتی لیمائی، (15 جمادی­الاخری 1336/ 7 فروردین 1297/28 مارس 1918) ش 28.
گنجینه اسناد، (1380)، «ویژه‌نامۀ نهضت­جنگل»، س 11، ش 43، پاییز، تهران، سازمان اسناد ملی ایران.
سلطانیان، ابوطالب، (1392) «بررسی روند تغییر ایدئولوژی سیاسی جنبش­جنگل و پیامدهای آن»، فصلنامه پژوهش‌های علوم تاریخی دانشگاه تهران، دوره 5، ش 2، پاییز، ص 93-112.
کاظم‌بیگی، محمدعلی، (1391)، «انقلاب و رقابت در سواحل جنوبی دریای مازندران، جنبش­اتحاد اسلام گیلان و اتحاد ملی طبرستان»، فصلنامۀ تحقیقات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س 2، ش 2، پاییز و زمستان، ص 77-133.
 50.  Kia, Mehrdad, (1996), "Pan ـ Islamism late nineteenth ـ century Iran", Middle Eastern Studies,Vol.32, No.1(Jan).
 

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار