طرح اتحاد اسلامی ــ نظامی ایران و عثمانی‌ علیه روسیه در طول جنگ‌های قفقاز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، عضو هئیت علمی گروه تاریخ دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران

2 گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

در طول جنگ‌های قفقاز در دوره فتحعلی شاه، شرایط سخت میدانی و دیپلماتیک ایران در برابر روسیه، منجر به ایده نزدیکی دو رقیب منطقه‌ای یعنی ایران و عثمانی علیه روس‌ها شد. این طرح در قالب ساختار دیپلماتیک ابتدا از سوی فرانسه مطرح شد؛ اما چرخش فرانسه به سمت روسیه، این ایده را ناکام گذاشت. عباس میرزا سعی کرد طرح اتحاد با عثمانی را با شعار «اتحاد اسلامی» پیش ببرد و این سیاست را تا امضای قرارداد گلستان پی گرفت و تلاش‌های مختلفی را جهت نیل به آن انجام داد. این پژوهش با اتخاذ روش توصیفی ــ تحلیلی و با کمک منابع ترکی استانبولی، در پی پاسخ به این پرسش است که طرح اتحاد ایران و عثمانی، با چه موانعی مواجه بود؟ نتایج تحقیق نشان می‌دهد، مشکلات ریشه­دار میان ایران و عثمانی اجازه اعتمادسازی مشترک را به دو قدرت در راستای ایجاد یک جبهه مشترک علیه روسیه ‌نداد. همچنین ترکان به شدت به عباس میرزا و طرح او به دیده تردید می‌نگریستند و ایده یک اتحاد نظامی علیه روسیه را بیشتر یک حرکت ظاهری برای تحت­تأثیر قراردادن روس‌ها و به دست آوردن دستی بالاتر در مذاکرات صلح آینده، تحلیل می‌کردند؛ عدم اعتمادی که نهایتاً منجر به اتحادی میدانی نشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Plan of Islamic-Military Alliance of Iran and Ottomans Against Russia during the Caucasian Wars

نویسندگان [English]

  • Mahdi Vaziniafzal 1
  • Seyyed Ahmad Moosavi 2
1 Assistant Professor, Department of History, University of Jiroft, Jiroft, Iran
2 Department of History, Payame noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the Caucasian wars during the reign of Fath Ali Shah, the difficult field and diplomatic conditions of Iran against Russia led to the idea of the closeness of two regional rivals, that is, Iran and Ottomans, against Russians. France initially proposed this plan in the form of a diplomatic structure, but its turning toward Russia foiled the plan. Abbas Mirza tried to advance this plan with the Ottomans under the slogan "Islamic Alliance" and pursued this policy until the signing of the Golestan Agreement, making numerous efforts to fulfill this alliance. With a descriptive-analytical approach and using Turkish sources, the present study answered the question of the obstacles encountered by the Iranian-Ottoman plan of alliance. The results showed that the deep-rooted problems between Iran and the Ottoman Empire did not allow the two powers to build mutual trust in order to create a common front against Russia. The Turks were also very suspicious of Abbas Mirza and his plan and viewed the idea of a military union against Russia more as a superficial move to impress Russians and gain the upper hand in future peace negotiations. This lack of trust eventually led to the failure of a field alliance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abbas Mirza
  • alliance plan
  • Ottoman
  • France
  • Russian war

مراجع

منابع فارسی
ــ استرآبادی، ملا محمد (1341). تاریخ جهانگشای نادری، به اهتمام سید عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ــ اسعد افندی (1241هـ.ق). گزارش سفارت به ایران، از مجموعه سفارت نامه‌های ایران، به کوشش محمد امین ریاحی، تهران: توس.
ــ اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا (1370). اکسیر التواریخ، با اهتمام جمشید کیان فر، تهران: ویسمن.
ــ اعتمادالسلطنه، محمد حسن‌خان (1367). تاریخ منتظم ناصری، تصحیح و تحشیه اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
ــ آدمیت، فریدون (1362). امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
ــ تره‌زل (1361). یادداشت‌های ژنرال تره‌زل در سفر به ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، تهران: یساولی.
ــ جونز، سرهارفورد (1397). گزارشی از دربار ایران سال‌های 1811-1807، ترجمه سید عبدالحسین رئیس السادات، تهران: امیرکبیر.
ــ خاوری، میرزا فضل اله شیرازی (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح نادر افشار فر، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ــ دنبلی، عبدالرزاق مفتون (1383). مآثرالسلطانیه (تاریخ جنگ‌های ایران و روسیه)، تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری نژاد، تهران: موسسه ایران.
ــ رفیع افندی، محمد (1222هـ.ق). سفارت به ایران، از مجموعه سفارت نامه‌های ایران، به کوشش محمد امین ریاحی، تهران: توس.
ــ زرگری نژاد، غلامحسین (1398). اندیشه و سیاست در ایران قاجار، جلد اول، تهران: نگارستان اندیشه.
ــ سپهر، محمدتقی لسان الملک (1377). ناسخ التواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
ــ گاردان، کنت آلفرد (1362). ماموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، تهران: نگاه.
ــ محمودمیرزا قاجار (1389). تاریخ صاحبقرانی، تصحیح نادره جلالی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ــ نصیری، محمدرضا (1366). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران (قاجاریه)، جلد 1، تهران: کیهان.
ــ نوری، محمدتقی (1386). اشرف التواریخ (وقایع مربوط به دوره حکومت محمدولی میرزا در خراسان 1218-1231)، تصحیح سوسن اصیلی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
ــ هدایت، رضاقلی خان (1385). روضه الصفای ناصری، به تصحیح و تحشیه جمشید کیان فر، تهران: اساطیر.
__ AKSUN, Ziya Nur (1995). Osmanlı Tarihi, C. III, Ötüken, İstanbul.
__ Aslantaş, S (2013). Osmanlı-Rus ilişkilerinden bir kesit: 1826 Akkerman andlaşmasının “müzarekeleri”, Uluslararası İlişkiler, 9(36). 149-169.
__ Baysun, M. Cavid (2001).“Mustafa IV”, İslam Ansiklopedisi, (İ.A), C. II, Eskişehir.
__ Bekir, Şahin, (1993). “Edirne Antlaşması”, Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi, Ağaç Yayınları.
__ Çakiraki, Firat (2021). GÜrcistan’daki Rus VarliĞinin Ahiska İsyanlarina Etkisi (Osmanli ve GÜrcÜ Kaynaklarina GÖre), Rusad.
__ Çaglar, (2022). Erol Mehmet Emin Vahid Efendi’nin Fransa Sefareti ve İngiltere ile Yapılan Görüşmelere Dair Takriri; İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
__ Cevdet Paşa, Ahmed, (1858). Tarih-i Cevdet, X, İstanbul.
__ Cevdet Paşa, Ahmed, (1974). Tarih-i Cevdet, Sadele_tiren: T. Temelkuran, VIII, _stanbul: Üçdal Ne_riyat.
__ Driault, Edouard (2013). Napoleon’un Şark Siyaseti, Tercüme, Köprülüzade M. Fuad, TTK, Ankara.
__ Esmer, A. Şükrü (1944). Siyasi Tarih, Maarif Matbaası, İstanbul.
__ İsmail, F. (1982). Bükreş Antlaşması’nın Müzakeresi 1811-1812, Belleten, 46 (181), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
__ Issawi, C. (1970). The Tabriz-Trabzon Trade, 1830-1900: Rise and Decline of a Route, International Journal of Middle East Studies, Vol. 1, No. 1, p. 18-27.
__ Juchereau de Saınt-Denys (2005). Revolutıons de Constantinople En 1807 Et 1808, Paris 1819, II/152; Nicolea JORGA, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (terc. NilüferEpçeli), C.V, İstanbul.
__ Karal, Enver Ziya (1995). Osmanlı Tarihi, C. V, TTK, Ankara.
__ Kurat, Akdes Nimet (1987). Türkiye ve Rusya (XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri 1798-1919), TTK, Ankara.
__ Maden, Fahri (2020). XIX. Yüzyil BaŞlarinda Osmanli–Iran iliŞkileri ve Sefaretnameleri IŞIĞINDA Seyyid Mehmet Refi Efendinin İran ElÇiliĞi, YIL: 27 , Sayi: 59 , 114- 136
__ Mkrtumyan, Lernik (2014). Half Forgotten War or The Last Ottoman‐Persian (Iranian‐Turkish) Conflict of 1821‐23, Faculty oF Theology – Yearbook, 314-328.
__ Şânîzâde,  Mehmed Ataullah Efendi (2008). Tarih-i Şânîzâde, C. II, (Haz. Ziya Yılmazer), Çamlıca Yay, İstanbul.
__ Sertoğlu, Midhat, (2011). Mufassal Osmanlı Tarihi, C. V, Ankara, TTK.
__ Süslü, Azmi (1983), "Osmanlı-Fransız Diplomatik İlişkileri, 1798-1807. [1]" Belleten XLVII, 259-279.
__ Tekdemir, A (2009). XIX. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Osmanlı-İran İhtilafları, Karadeniz Dergisi, 1, (4), p. 77-95.
__ Uçarol, Rıfat (1995). Siyasi Tarih (1789-1994), İstanbul.
__ Yilmaz, Özgür (2019).  1806-1812 Osmanli-Rus Savasi’nda Ruslarin Trabzon Ve Akcaabat Saldirilarina Dair Bazi Yeni Bilgiler, Journal of Black Sea Studies: Spring 2019; (26): 461-490
منابع آرشیوی ترکیه
ARŞİV KAYNAKLARI (BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ) (BOA)[1]
__ BOA. Hat. Belge No: 1052, G. No: 43340
__ BOA. Hat. Belge No: 1071, G. No: 43837
__ BOA. Hat. Belge No: 1092, G. No: 44329  
__ BOA. Hat. Belge No: 1092, G. No: 44329
__ BOA. Hat. Belge No: 1096, G. No: 44418 E
__ BOA. Hat. Belge No: 1351, G. No: 52801 E
__ BOA. Hat. Belge No: 1351, G. No: 52801 F
__ BOA. Hat. Belge No: 1367, G. No: 54140
__ BOA. Hat. Belge No: 161, G. No: 6704/C
__ BOA. Hat. Belge No:1357, G. No: 53193
__ BOA. Hat. Belge No:1362, G. No: 53712
__ BOA. Cevdet Hariciye, Belge No: 2632
__ BOA. Cevdet Hariciye, Belge No: 2917
__ Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA):[2]
TSMA, E 5178/2.
 
 
[1]. آرشیو نخست وزیری عثمانی .(BOA) پرونده (Hat) ، پوشه (G)
[2]. آرشیو اداره تاریخ ستاد کل نظامی و مطالعات استراتژیک (ATASE).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار