بررسی چالش‌های امنیتی و نظامی جنبشِ اسماعیلیان در ایالت کرمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

ایالت کرمان در طول ادوار مختلف تاریخ خود، همواره یکی از مناطق منحصربه‌فرد در تجمّع پیروان ادیان، فرقه­ها و مذاهب گوناگون است. در این میان تاریخ حضور شیعیان اسماعیلی در این ایالت و شرح تلاش­ها و جنبش­های آنان جهت کسب قدرت سیاسی کرمان، از مسائل مهم و نیازمند واکاوی است؛ لذا جستار حاضر با کاربستِ روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن بررسیِ چرایی و چگونگیِ روندِ تحولات سیاسی، امنیتی و نظامی جنبشِ اسماعیلیان در ایالت کرمان تلاش دارد به این پرسش پاسخ دهد که روند چالش­های اسماعیلیان کرمان جهت دستیابی به اقتدار سیاسی- نظامی چگونه بوده است؟ اهمیت و ضرورتِ انجام این پژوهش ازآن‌روست که برخلاف تحقیقات پیشین، فقط از دریچه‌ی فکری و مذهبی بدین فرقه نپرداخته؛ بلکه کوشیده است رویکرد امنیتی و نظامی قدرت­گیری آنان را نیز مورد واکاوی قرار داده و استحکامات دفاعیِ آن‌ها را نیز معرفی نماید. یافته­ها نشان می­دهد اسماعیلیان ساکن کرمان در طول دوره‌ی موردبررسی در این پژوهش، سه مرحله را پشت سر نهاده‌اند؛ مرحله­ اول به‌واسطه تلاش­های مخفیانه و آشکار خود در جهت کسب قدرت سیاسی به درگیری­های نظامی و سرکوب شدید آنان انجامید، مرحله­ دوم به‌واسطه شرایط سیاسی ـ مذهبیِ پیش‌آمده مجبور به تقیه شدند و درنهایت در مرحله­ سوم توانستند برای چندی در رأس قدرت سیاسی این ایالت قرار گیرند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Security and Military Challenges of the Ismaili Movement in Kerman Province

نویسندگان [English]

  • Jamshid Rousta 1
  • Masoumeh Mohaghegh 2
1 Associate Professor, Department of History, Shahid Bahonar University
2 MA in Islamic Iranian History, Shiraz University
چکیده [English]

Kerman province has always been a unique region in gathering the followers of religions and sects. The presence of Ismaili Shiites in this province and the history of their efforts to obtain the political power of Kerman are of critical importance that demand investigation. Therefore, taking a descriptive-analytical approach, while looking into the why and how of the political, security and military developments of the Ismaili movement in Kerman province, this study tried to illuminate the process of the challenges faced by the Ismailis of Kerman in gaining political-military power. The importance and the necessity of this research is due to the fact that, unlike previous studies, it has not dealt with this sect only from the intellectual and religious perspective; rather, it has sought to explore their security and military approach to seizing power, and to introduce their defensive fortifications. The findings show that the Ismailis residing in Kerman passed three stages during the period investigated in this study. In the first stage, due to their secret and visible efforts to gain political power, they were engaged in military conflicts and were severely repressed. In the second stage, they had to hide their beliefs because of the unfavorable political-religious situation. And finally in the third stage, they succeeded to be in power for some years.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kerman
  • Ismaili movement
  • military actions
  • security
  • politics
  • defense fortifications
  1. ابن اثیر(1351). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی، ج 17، تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.
  2. ابن حوقل(1345). صور ة الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  3. ابن مسکویه رازی، ابوعلی(1376). تجارب­الامم، ترجمه علینقی­منزوی، ج6، تهران: توس.
  4. احمدی، شیخ یحیی(1386). فرماندهان کرمان، تهران: نشر علم.
  5. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم(1368). المسالک و الممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  6. اقبال آشتیانی، عباس(1338). وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی، تهران: انتشارت دانشگاه تهران.
  7. باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1384). صحیفه الارشاد. تهران: نشر علم
  8. باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1385). هواخوری باغ. تهران: نشر علم
  9. باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1390). کجاوه ناهم لِنگ. تهران: نشر علم
  10. باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1393). حماسه کویر. تهران: نشر علم
  11. باستانی پاریزی، محمدابراهیم(1355). وادی هفتواد، تهران: انتشارات آثار انجمن ملی.
  12. بلعمی، ابوعلی محمد (1341). تاریخ بلعمی. به کوشش محمد پروین گنابادی، تهران: وزارت فرهنگ.
  13. بلعمی، ابوعلی محمد (1368). تاریخنامه طبری، به تصحیح محمد روشن، ج2، تهران: انتشارات نشرنو.
  14. جوینی، علاملک(1385). تاریخ جهانگشای جوینی، به اهتمام سید شاهرخ موسویان، دوره سه جلدی، تهران: دستان.
  15. حموی، یاقوت (بی‌تا). معجم البلدان، دوره چهار جلدی، بیروت: دارالحیاء التراث العربی.
  16. خبیصی، محمدابراهیم (1373). سلجوقیان و غز در کرمان. به تصحیح باستانی پاریزی. تهران: کورش.
  17. خواندمیر(1353). تاریخ حبیب السیر، به کوشش دبیرسیاقی، ج 4، تهران: انتشارات کتابفروشی خیام.
  18. دفتری، فرهاد(1378). مختصری در تاریخ و عقاید اسماعیلیه، سنت‌های یک جماعت مسلمان، ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: فرزان.
  19. سایکس، سرپرسی(1380). تاریخ ایران، ترجمه سید محمدتقی فخرداعی گیلانی، جلد دوم. تهران: انتشارات افسون.
  20. شبانکاره­ای، محمد بن علی بن محمد (1363). مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
  21. شهسواری، میثم؛ امیرحاجلو، سعید(1399). پژوهشی در چیستی و کارکرد قلعه سلیمانِ جیرفت. مجله مطالعات ایرانی، شماره 38، ص 133- 162.
  22. صحت­منش، رضا (1399). نگرش منابع قرون نخستین اسلامی به قوم کوچ(قفص). مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره ٢٦ بهار و تابستان، ص141-162.
  23. عضدالدوله (احمدمیرزا قاجار) (1379). ناگفته‌های دربار فتحعلی‌شاه. به اهتمام حسن محمدی گرمساری. تهران: آفرینه.
  24. کرمانی، افضل الدین ابوحامد احمد بن حامد (1326). بدایع الازمان فی وقایع کرمان، به کوشش دکتر مهدی بیانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
  25. کرمانی، افضل الدین ابوحامد (2536). عقدالعلی للموقف الاعلی. تصحیح علی محمد عامری، تهران: روزبهان.
  26. کلینی، محمد بن یعقوب (1344). اصول کافی. جلد 1 و 2. تهران: اسلامیه.
  27. مادلونگ ویلفرد(1381). فرقه‌های اسلامی، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: اساطیر.
  28. مظهری کرمانی، علی‌اصغر (1374). «حکومت اسماعیلیان کرمان». فصل‌نامه کرمان. شماره 15 و 16، 44ـ55.
  29. مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1362). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علی‌نقی منزوی، تهران: انتشارات مؤلفان و مترجمان ایران.
  30. میرخواند، محمد بن خاوندشاه (1339). تاریخ روضه الصفا، تهران: انتشارات کتابفروشی­های مرکزی، خیام، پیروز.
  31. میررضی، رضا (1389). حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعه در کرمان تا پایان عصر صفوی. کرمان: کرمان شناسی.
  32. نامی اصفهانی، میرزا محمدصادق موسوی (1368). تاریخ گیتی گشا. تهران: اقبال
  33. نجمی، شمس‌الدین (1381). گاهشمار تاریخ کرمان. ج 1، کرمان: مرکز کرمان شناسی
  34. واکر، پل. ای (1379). حمیدالدین کرمانی: کرمان و تفکر اسماعیلیه در دوره الحاکم بالله. ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز.
  35. وزیری، احمدعلی خان (1385). جغرافیای وزیری. تهران: نشر علم.
  36. وزیری، احمدعلی خان (1370). تاریخ کرمان. تصحیح و پانویس باستانی پاریزی، تهران: انتشارات علمی.
  37. هدایت، رضاقلی­خان(1380). روضه الصفای ناصری، مصحح جمشید کیانفر، جلد 10، تهران: اساطیر.