بررسی تطبیقی گاه شمار لشکرکشی های مغولان از تسخیر اُترار تا نبرد عین جالوت در منابع ایرانی، عراقی و مملوک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشددانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، مشهد

2 دانشیاردانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، مشهد، ایران.

3 استادیار دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، مشهد، ایران

چکیده

دوران حدوداً چهل ساله لشکرکشی­های مغولان به ایران و سرزمین‌های همجوار آن یکی از دوران‌های پرحادثه تاریخ است و به همین جهت توجه جدّی مورّخان را به خود جلب نمود. آنان افزون بر شرح این لشکرکشی­ها کوشیده‌اند سال‌شمار و زمان این لشکرکشی‌ها را نیز ثبت ­کنند. با این‌حال، گزارش‌های آن­ها در این مورد یعنی زمان وقوع رویدادهای مرتبط با لشکرکشی‌ها با اختلافاتی گاه قابل‌توجه همراه بوده­ است. بر اساس چنین فرضی پژوهش حاضر می‌کوشد تا با روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی­ـ تحلیلی به مقایسه گزارش‌های منابع تاریخی نوشته­ شده در ایران، عراق و مملوک (مصر و شام)، در خصوص گاه­شمار لشکرکشی­های مغولان بپردازد و به این پرسش که چه اختلافات و تشابهاتی در ثبت گاه­شمار این لشکرکشی­ها مشاهده می­شود، پاسخ دهد. از مطالعه و مقایسه گزارش‌های این منابع چنین برمی‌آید که در دوره لشکرکشی­های چنگیزخان (616-621 ق) مورّخان ایرانی نسبت به مورّخان ساکن در عراق و قلمرو مملوکان نقش پر رنگ‌تری ایفا نموده‌اند و در دوره لشکرکشی­های پس از چنگیزخان تا لشکرکشی هولاکو (624-651 ق) نقش تاریخ‌نگاران عراق بارزتر بوده و در نهایت در دوره لشکرکشی­ های هولاکو (651-658 ق) وقایع­نگاران مملوک نقش مهمی در ثبت زمان این لشکرکشی­ها داشته‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Chronology of Mongols’ Military Campaigns from Conquest of Otrar to the Battle of Eyn-e Jalut in Iranian, Iraqi and Mamluki Sources

نویسندگان [English]

  • mahin babaei malo 1
  • javad abbasi 2
  • Mustafa Gohari FakhrAbad 3
1 Ferdowsi University of Mashhad, Khorasan Razavi, Mashhad, Iran
2 Ferdowsi University of Mashhad, Khorasan Razavi, Mashhad, Iran
3 Ferdowsi University of Mashhad, Khorasan Razavi, Mashhad, Iran
چکیده [English]

  
 
The era of about 40 years of Mongol’s military campaigns in Iran and its neighboring territories has been one of the most eventful periods of history and thus has attracted serious attention from historians. In addition to describing these military campaigns, historians have tried to record the invasions' chronology and times. However, their reports on this case, i.e. the time of the happening of the events related to the military campaigns, has suffered from at-times considerable discrepancies. Based on this hypothesis, the present descriptive-analytical research, tries to shed some light on the chronology of Mongol conquests of Persia, by comparing the reports of historical sources written in Iran, Iraq, and Mamluki territories (Egypt and Levant) to answer the question of the differences and similarities observable in the chronology of these campaigns. The results show that during the period of the Genghis Khan's invasions (616-621 AH), Iranian historians played a more prominent role than Iraqi and Mamluki historians but in post-Genghis era up to the Hulagu Khan's campaign (624-651 AH), the role of Iraqi historians was more outstanding and ultimately during the Hulagu Khan's campaign (651-658 AH), Mamluki historians played an important role in writing a chronology of the Mongol conquests.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • chronology
  • Mongol invasion
  • historical narrative
  • Iran
  • Iraq
  • Mamluk
  1. آقسرایی، محمود بن محمد (1943). مسامِرة الأخبار و مسایِره الأخیار، تصحیح عثمان توران، آنقره: انجمن تاریخ ترک.
  2. ابن­الاثیر، عزالدین علی (2535). الکامل: تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه ابوالقاسم حالت، ج 26، 27، بی­جا: انتشارات کتب ایران.
  3. ابن­فوطی (1351). الحَوادِثُ الجامِعَة و التَجارِبُ النافِعة فی المائة السابِعة، مقدمه محمدرضا الشبیبی، مصطفی جواد، بغداد: مکتبیه العربیه.
  4. ابی­الفداء، عمادالدین­ اسماعیل (بی‌تا). المُختصر فی اخبار البَشر، ج3، بیروت: دارالمعرفه.
  5. ابن­کثیر، الحافظ (1413). البَدایة و النَهایة، ج13، بیروت: لدار احیاء التراث العربی.
  6. ابن­العبری (1377). تاریخ مختصرالدول، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  7. ابن­حوقل (1345).صورة الأرض، ترجمه جعفر شعار، بی­جا: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  8. اشپولر، برتولد (1389). مغولان در تاریخ، ترجمه، توضیحات و تعلیقات عبدالرسول خیراندیش، تهران: آباد بوم.
  9. ـــــــــــــ (1386). تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  10. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1368). مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، بی­جا: انتشارات علمی و فرهنگی.
  11. اقبال­­آشتیانی، عباس (1384). تاریخ مغول، تهران: امیرکبیر.
  12. بارتولد و.و (1352). ترکستان­نامه (ترکستان در عهد هجوم مغول)، ترجمه کریم کشاورز، ج2، بی­جا: بنیاد فرهنگ ایران.
  13. بخیت، رجب محمود ابراهیم (1431). تاریخ المغول و سقوط بغداد، القاهره: مکتبه الایمان.
  14. بویل، ج.آ (1371). «تاریخ دودمانی و سیاسی ایلخانان»، تاریخ ایران کمبریج از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، ترجمه حسن انوشه، ج5، تهران: امیرکبیر.
  15. بیانی، شیرین (1367). دین و دولت در ایران عهد مغول، ج1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  16. ــــــــــــ (بی­تا). ایران در برخورد با مغول (از مرگ چنگیز تا آمدن هولاکوخان)، تهران: کتابخانه طهوری.
  17. بیبرس، رکن­الدین (1431). زُبده الفکره فی تاریخ الهِجره، بیروت: بی­جا.
  18. جوزجانی، منهاج­الدین­عثمان (1343). طبقات­ناصری، تصحیح و تحشیه عبدالحی حبیبی، ج2، افغانستان: انجمن تاریخ.
  19. جوینی، علاءالدین عطاملک (1385). تاریخ جهانگشای ­جوینی، محقق و مصحح محمد قزوینی، ج1،2،3، تهران: دنیای کتاب.
  20. حافظ ابرو (بی­تا). جغرافیای حافظ ­ابرو، مقدمه، تصحیح و تحقیق صادق سجادی، ج1، بی­جا: بنیان.
  21. حنفی، احمد بن ایاس (1402). بَدائِع الزُهور فی وَقائِع الدهور، مقدمه محمد مصطفی، ج1، القاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
  22. خوافی، فصیح ­احمد بن جلال‌الدین محمد (بی­تا). مجمل­فصیحی، ­تصحیح محمود فرخ، ج2، مشهد: کتاب‌فروشی باستان.
  23. خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین (1380). حبیب السیر، ج3، تهران: خیام.
  24. ذهبی، ابی­عبدالله (1405). دُو­ل­الاسلام، لبنان: موسسه الاعلمی المطبوعات بیرون.
  25. ساندرز، ج.ج (1363). تاریخ فتوحات مغول، ترجمه ابوالقاسم حالت، تهران: امیرکبیر.
  26. سجادی، عالم­زاده، صادق, هادی (1389). تاریخ نگاری در اسلام، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
  27. سیفی­هروی، سیف بن محمد (1381). پیراسته تاریخنامه­ هرات، محقق و مصحح محمد آصف فکرت، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
  28. الصیاد، فوادعبدالمعطی (1980). َالمغول فی التاریخ، ج1، بیروت: دارالنهضه­العربیه.
  29. لسترنج، گای (1377). جغرافیای­تاریخی سرزمین­­های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  30. عودات، احمد و دیگران (1990). تاریخ المغول و الممالیک، ارید: دارالکندی.
  31. مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ ­گزیده، محقق و مصحح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
  32. ــــــــــــــــ (1389). ظفرنامه (قسم سلطانیه)، تصحیح، توضیح و مقدمه فاطمه علاقه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  33. نسوی، شهاب­الدین محمد (1384). سیرت جلال­الدین منکبرنی، محقق و مصحح مجتبی مینوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  34. ناجی، محمدرضا و دیگران (1389). تاریخ و تاریخ­نگاری، تهران: کتاب مرجع.
  35. وصاف شیرازی، شهاب­الدین عبدالله بن عزالدین فضل­الله (1388). تاریخ وصاف­ الحضره، تصحیح علیرضا حاجیان­نژاد، ج4، تهران: دانشگاه تهران.
  36. همدانی، رشیدالدین فضل­الله (1373). جامع­التواریخ، تصحیح و تحشیه محمد روشن و مصطفی موسوی، ج1، 2، تهران: البرز.
    1. P.Atwood ,Christopher (2004). Mongolia And The Mongol Empire, Indiana University, Bloomington: Facts On File, Inc.
    2. Turnbull, Stephen, Genghis Khan & the Mongol Conquests 1190 – 1400, Osprey.