بررسی تحلیلی رویکرد سیاسی-مذهبی بابک و طاهر در رویارویی با خلافت عباسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ دانشگاه شیراز

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه یاسوج

چکیده

با وجود تنوّع سیاسی­ـ مذهبی جنبش‌های ایرانی علیه خلافت عباسی، پرداختن به گونه‌شناسی رویکرد سلسله‌جنبانان چنین جنبش‌هایی نسبت به خلفا و سلطه‌ی اعراب دارای اهمیت می‌باشد. در رویارویی ایرانیان در برابر اعراب، می‌توان رویکرد‌های مختلفی را نشان داد. این مقاله با مراجعه به منابع عمدتاً تاریخی با شیوه توصیفی، تحلیلی و مقایسه‌ای ضمن بحث از دو رویکرد ایدئالیسم و واقع‌گرایی، سعی در نشان دادن جلوه‌ و پیامد‌ رویکردهای مذکور در جریان مواجهه‌ی بابک خرم‌دین و طاهر ذوالیمینین با خلافت عباسی را دارد. رویکرد بابک خرم‌دین، علی­رغم تداوم و گستردگی جنبش وی، با کاربست نوعی ایدئالیسم، احتمال کم­تری برای موفقیت دراز‌مدت داشت، در حالی‌که طاهر، با کاربست سیاستی واقع‌گرایانه، (علی­رغم عدول از آن، پیش از مرگ مشکوکش) راه را برای استقلال ایران­زمین هموارتر کرد. به بیان دیگر، جنبشی با رویکرد ایدئالیستی، کاربست ایدئولوژی ترکیبی یا غیر اسلامی و پایگاهی توده‌یی، نسبت به حرکتی واقع‌گرا با مشروعیتی مذهبی و پایگاهی غیر‌توده‌یی، شانس موفقیت کم­تری داشت. سؤال اصلی این است که نقاط ضعف جنبش بابک و نقاط قوّت حرکت طاهر در چه بود؟ پاسخ آن را می‌توان در رویکرد ایدئالیستی و واقع‌گرایانه جست­وجو کرد که این مقاله به تحلیل جلوه‌ها و پیامدهای آن پرداخته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytical Survey of the Political-Religious Approaches of Babak and Tahir in Their Encounters with Abbasid Caliphate

نویسندگان [English]

  • keyvan karimi alvar 1
  • Ali Rezaeyan 2
1 ph.D in History of Shiraz University, Iran
2 Assistant Professor of Yasuj University
چکیده [English]

 
 
Despite the diverse religious-political Iranian movements against Abbasid Caliphate, addressing the typology of the approach taken by the leaders of such movements to Caliphs and the Arab domination is important. Various approaches can be seen in the Iranians' encountering Arabs. Using predominantly historical sources, the present descriptive-analytical comparative paper, while discussing the two approaches of idealism and realism, tries to show the manifestation and the consequences of the aforementioned approaches in Babak Khorramdin and Tahir Dhul-Yaminayn's encountering Abbasid Caliphate. Babak's approach, despite the continuity and vastness of his movement that applied some kind of idealism was less likely to succeed in the long-run whereas Tahir who employed a realist policy (in spite of his swerving from it prior to his doubtful death) opened the way for Iranian independence. In other words, a movement with an idealistic approach that applied combinatory or non-Islamic ideology and enjoyed mass popularity, had a lesser chance for success than a realist movement with a religious legitimacy but no mass popularity. The main question concerns the weaknesses of Babak's movement and the strengths of Tahir's movement. The answer to this question can be found in the idealist and realist approaches the manifestations and consequences of which have been dealt with in this study.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Babak
  • idealism
  • Tahir
  • Islamic realism
  • Abbasid Caliphate
  1. ابن‌اثیر، عز‌الدین على (1371). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ج16 و 17، ترجمه عباس خلیلى، تهران: مؤسسه مطبوعاتى علمى.
  2. ابن‌خلدون، عبد‌الرحمن (1363). تاریخ ابن‌خلدون، ج2، ترجمه عبدالمحمد آیتى، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  3. ــــــــــــــــــــــ (1375). مقدمه ابن‌خلدون، ج1، ترجمه محمد پروین گنابادى، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى.
  4. ابن‌طقطقى، محمد بن على بن طباطبا (1360). تاریخ فخرى، ترجمه محمد وحید گلپایگانى، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  5. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق (1366). الفهرست، ترجمه محمد رضا تجدد،تهران: امیرکبیر.
  6. ابوالمعالی، محمد بن عبیدالله (1376). بیان ‌الادیان، به کوشش سید محمد دبیر سیاقی، تهران: روزنه.
  7. اسپنسر، هربرت و دورکیم، امیل و دیگران (1381). جامعه سنتی، جامعه مدرن، ویراسته مالکوم واترز، ترجمه منصور انصاری، تهران: نقش جهان.
  8. اشپولر، برتولد (1373). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج1، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  9. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (2004). المسالک و الممالک، قاهره: الهیئة العامة لقصور الثقافة.
  10. امین، احمد (1315). پرتو اسلام، ترجمه عباس خلیلی، تهران: مطبعه مجلس.
  11. اوشیدری، جهانگیر (1371). دانشنامه مزدیسنا، تهران: مرکز.
  12. آیراماروین لاپیدوس (1381). تاریخ جوامع اسلامی، ترجمه محمود رمضان‌زاده، تهران: اطلاعات.
  13. اللهیاری، فریدون؛ فروغی ابری، اصغر؛ مرسل­پور، محسن (1389). «بازتاب کارکردهای نهاد شاهی در نامه طاهر به عبدالله»، مجله گنجینه اسناد، شماره 80، صص: 29ـ16.
  14. بغدادی، ابومنصور عبدالقاهر (1367). الفرق بین الفرق، ترجمه محمدجواد مشکور تهران: اشراقی.
  15. بوزتی، جیانکارلو (1376). درس این قرن، همراه با دو گفتار درباره آزادی و حکومت دمکراتیک، گفتگوی جیانکارلو بوزتی با کارل پوپر، ترجمه علی پایا، تهران: طرح نو.
  16. بیهقى، ابو الفضل محمد بن حسین (1374). تاریخ بیهقی، ج1، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.
  17. چوکسی، جمشید گرشاسب (1381). ستیز و سازش زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعه ایران نخستین سده‌های اسلامی، ترجمه نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس.
  18. حتی، فیلیپ (1366). تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: آگاه.
  19. حسن، حسن ابراهیم (1392). تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: جاویدان.
  20. حورانی، آلبرت (1384). تاریخ مردمان عرب، ترجمه فرید جواهرکلام، تهران: امیر کبیر.
  21. خوافی، احمد بن محمد فصیح (1386). مجمل فصیحی، ج1، تصحیح سید محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
  22. خواند‌میر، غیاث‌الدین بن همام­الدین الحسینی (1380). تاریخ حبیب السیر، ج2، تهران: خیام.
  23. دنیل، التون. ل (1367). تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در زمان حکومت عباسیان، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
  24. دینوری، ابوحنیفه بن داود دینوری (1371). اخبار‌ الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
  25. راین، آلن (1367). فلسفه علوم اجتماعی، ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
  26. رحمتی، محسن (1389). «بررسی نقش تشیع در قیام طاهر ذوالیمینین علیه خلیفه عباسی»، مجله شیعه­شناسی، سال هشتم، شماره 31، صص: 209ـ 189.
  27. زرین‌کوب، عبدالحسین (1385). آشنایی با تاریخ ایران، تهران: سخن.
  28. ـــــــــــــــــــــ (1367). تاریخ مردم ایران، ج2، تهران: امیرکبیر.
  29. صدیقی، غلامحسین (1375). جنبش‌های دینی ایرانی در قرن‌های دوم و سوم، تهران: پاژنگ.
  30. طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری، ج2، 11 و 13، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
  31. طقوش، محمد سهیل (1387). دولت عباسیان، ترجمه حجت‌الله جودکی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  32. عوتبی صحاری، سلمه بن مسلم (1427). الانساب، ج2، مصحح محمد احسان، مسقط­ـ عمان: سلطنه عمان، وزارة التراث القومی و الثقافة.
  33. فولادوند، عزت الله (1377). مجموعه مقالات خرد و سیاست، (گزیده، نوشته و ترجمه)، تهران: طرح نو.
  34. کالین، های (1385). درآمدی انتقادی بر تحلیل سیاسی، ترجمه احمد گل‌محمدی، تهران: نی.
  35. کورزین، فیلیس (1386). امپراطوری اسلام، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.
  36. گردیزى، ابى سعید عبد‌الحى بن الضحاک بن محمود (1363). زین‌ الاخبار، تصحیح و تحشیه عبدالحى حبیبى‏، تهران: دنیای کتاب.
  37. لین‌پول، استانلی (1363). طبقات سلاطین اسلام، ترجمه عباس اقبال، تهران: دنیای کتاب.
  38. مجمل التواریخ و القصص (بی‌تا). تحقیق ملک الشعرا بهار، تهران: کلاله خاور.
  39. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1365). التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی فرهنگی.
  40. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1374). مروج الذهب، جلد2، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  41. مقدسى، ابو عبدالله محمد بن احمد (1361). أحسن ‌التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ج1، ترجمه علینقى منزوى، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
  42. مقدسی، مطهر بن طاهر (1374). آفرینش و تاریخ، ج2، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
  43. مورگنتا، هانس جی (1389). سیاست میان ملت­ها، تلاش در راه قدرت و صلح،ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
  44. ناث، ر، گلدزیهر، ایگناس؛ افتخارزاده، محمودرضا (1371). اسلام در ایران، شعوبیه، نهضت مقاومت ملی ایران علیه امویان و عباسیان، ترجمه محمود افتخارزاده و محمد حسین عضدانلو تهران: موسسه نشر میراثهای تاریخی اسلام و ایران.
  45. نادری، نادر (1384). برآمدن عباسیان، ترجمه عبدالحسین آذرنگ و نگار نادری، تهران: سخن.
  46. ناطق، ناصح (1364). ایران از نگاه گوبینو، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  47. نفیسی، سعید (1343). بابک خرم‌دین، تهران: فروغی.
  48. هیوود، اندرو (1391). سیاست، ترجمه عبدالرحمان عالم، تهران: نی.
  49. یادگاری، عبدالمهدی (1388). نیشابور طاهری مرکز ثقل خراسان، تهران: ژرف.
  50. یعقوبی، ابن ‌واضح (1374). تاریخ یعقوبی، ج2، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  51. Alfonso,I. kennedy, H,. & Escalona, J. (2004).Building legitimacy, Leiden, Boston:Brill.
  52. Bosworth, C. E. (1970). »An Early Arabic Mirror For Princes: Tahir Dhul Yaminains Epistle to son Abdallah«, Joural of Near Eastern Studies, vol 29, No 1, pp 25-41.
  53. Crone, Patricia, (2012). The Nativist Prophets of Early Islamic Iran: Rural Revolt and Local Zoroastrianism,Cambridg, Cambridg university press.
  54. Kennedy, Hugh (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates, second edition, London and New York:Pearson- Longman.
  55. Yarshater, Ehsan. (2005). Mazdakism, in Encyclopedia of Religion, V:9 ,New York andlondon, Thomson Gale, pp :5800- 5802.