جایگاه و موقعیت قارص در چالش‌های امنیتی و نظامی ایران و عثمانی‌ (از دوره صفویه تا دوره نادرشاه با تاکید بر منابع ترکی عثمانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه جیرفت. ایران

چکیده

یکی از مهمترین مناطقی که دولت صفوی و نادرشاه با عثمانی‌ها بر سر آن مجادله داشتند، شهر قارص بود. در سیاست خارجی دولت‌های رقیب منطقه‌ای نظیر ایران، عثمانی و روسیه، موقعیت قارص به روشنی قابل درک بود زیرا این شهر پل ارتباطی منطقه قفقاز و آسیای صغیر به شمار می‌رفت و تسلط هر دولتی بر آن، باعث تقویت جایگاه اقتصادی و نظامی در این جغرافیای پیچیده می‌گشت. از همین رو پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی ــ تطبیقی و با تاکید بر منابع ترکی تلاش دارد به این پرسش پاسخ ‌دهد که صفویان و نادرشاه برای تصرف قارص، چه اهداف سیاسی، نظامی و اقتصادی را دنبال می‌کردند؟ و دلیل اهمیت این شهر برای عثمانی‌ها چه بوده است؟
یافته‌ها پژوهش حاکی از آن است که از لحاظ سیاسی، تسلط بر قارص می‌توانست موازنه قدرت را در منطقه غرب ایران و قفقاز تغییر دهد و از لحاظ اقتصادی، خط ارتباطی تجارت قفقاز و شرق امپراتوری عثمانی و دریای سیاه از قارص می‌گذشت و تسلط بر آن تاثیر بسزایی در درآمدهای دولت‌های صفوی، افشار و عثمانی‌ داشت. به همین دلیل کشمکش بر سر آن با عثمانی‌ها، در دوره صفوی، گسترش پیدا کرد و در دوره نادر به اوج خود رسید.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Position of Kars in the Security and Military Challenges of Iran and the Ottoman Empire (From the Safavid Era to the Nader Shah Era with an Emphasis on Ottoman Turkish Sources)

نویسنده [English]

  • Mahdi Vazini Afzal
Assistant Professor, Department of History, University of Jiroft; Email: Drmahdivazin@gmail.com
چکیده [English]

One of the most important areas which the governments of the Safavid and Nader Shah disputed with the Ottomans was the city of Kars. In the foreign policy of regionally-rival governments like Iran, the Ottomans and Russia, Kars held an important position because this city was the crossroads of the Caucasus and Asia Minor, and the domination of any government over it, strengthened the economic and military status in this complex geography. Given this fact, the questions the present analytical-comparative research, that emphasizes studying Turkish sources, tries to answer concern the political, military and economic goals the Safavids and Nader Shah pursued to capture Kars, and the reason for the importance of this city for the Ottomans. The findings indicate that politically, domination of Kars could change the balance of power in the western region of Iran and the Caucasus, and economically, the passing of the trade line between the Caucasus and the east of the Ottoman Empire and the Black Sea through Kars and hence controlling it could have a huge impact on the revenues of the Safavid, the Afsharid and Ottoman states. Therefore, the conflict with the Ottomans over Kars spread through the Safavid dynasty, and reached its peak in the era of Nader Shah.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid
  • Nader Shah
  • Kars
  • Ottoman‌
  • trade
  1. ابوالقاسمی، علی؛ وزینی افضل، مهدی (1399)، سفرنامه اولیاء چلبی به ایران عصر صفوی، جیرفت: دانشگاه جیرفت.
  2. ابوبکر بن عبدالله (1387)، تاریخ عثمان پاشا، به کوشش یونس زیرک، ترجمه نصرالله صالحی، تهران: طهوری.
  3. استرآبادی، میرزا مهدی خان (1366)، دره نادر (تاریخ عصر نادرشاه)، به اهتمام جعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
  4. استرآبادی، میرزا مهدی خان (1377)، تاریخ جهانگشای نادری، به اهتمام سید عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  5. اسکورثی، مایکل (1388)، ایران در عصر نادر، ترجمه صادق زیباکلام، سید امیر نیاکویی، تهران: روزنه.
  6. خورشاه الحسینی، (1379)، تاریخ ایلچی نظام شاه، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  7. امیر احمدیان، بهرام (1376)، جغرافیای قفقاز، تهران: وزارت امور خارجه.
  8. اوتر، ژان (1363)، سفرنامه (عصر نادرشاه)، ترجمه علی اقبالی، تهران: جاویدان.
  9. اوزون چارشی لی، اسماعیل حقی (1377)، تاریخ عثمانی، ترجمه ایرج نوبخت، تهران: کیهان.
  10. ایروانی، آبراهام (1393)، تاریخ جنگ‌ها (گزارش نبردهای ایران و عثمانی پس از سقوط صفویه)، ترجمه فاطمه اروجی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
  11. تاورنیه، ژان باتیست (1336)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، اصفهان: کتابخانه سنایی و کتابفروشی تأیید.
  12. ترکمان منشی، اسکندربیگ (1382)، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
  13. تهرانی (وارد)، محمدشفیع (1349)، تاریخ نادرشاهی (نادرنامه)، به اهتمام رضا شعبانی، تهران: فرهنگ ایران.
  14. جنابدی، میرزا بیگ (1378)، روضه الصفویه، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  15. روملو، حسن بیگ (1384)، احسن التواریخ، تصحیح و تحشیه عبد الحسین نوایی، 3 جلد، تهران: اساطیر.
  16. شیرازی، عبدی بیگ (1369)، تکملة الاخبار، مقدمه، تصحیح و تعلیقات عبدالحسین نوایی، تهران: نی.
  17. صالحی، نصرالله (1398)، «جنگ‌های ایران و عثمانی در ایروان (1143 ق)»، مطالعات تاریخی جنگ، شماره دوم، تابستان، صص 71-96.
  18. فریدون بیگ (1275ق)، منشآت السلاطین، ج اول، استانبول.
  19. فلور، ویلم (1368)، حکومت نادرشاه به روایت منابع هلندی، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: طوس.
  20. قمی، قاضی احمد الحسینی (1359)، خلاصة التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
  21. لاکهارت، لارنس (1383)، انقراض سلسله صفویه، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
  22. مروی، محمد کاظم (1369)، عالم آرای نادری، تصحیح و مقدمه محمد امین ریاحی، تهران: علمی.
  23. نصرالله، محمد و دیگران (1395)، اطلس عثمانی اوایل سده بیستم، ترجمه نصرالله صالحی و علی کاتبی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
  24. وثوقی، محمد باقر و دیگران (1386)، وصف خلیج فارس در نقشه‌های تاریخی، تهران: بنیاد ایران شناسی.
  25. منابع ترکی و انگلیسی
    1. Aktepe, M. Münir, (1975), İran'da Nadir Şah ve Beşinci Mezhep Meselesi”, E.D., S.XXVI, XXVII, tarihsiz, s.14-21, 15-19.
    2. Atasoy, Nurlan, (2004), “Osmanlı İpekli Kumaşları”, Osmanlı Uygarlığı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, s. 760-787.
    3. Ateş, Abdurrahman, (2002), Osmanlı-iran Siyasi ilişkileri (1720-1747), Altinpost Yayinlari, Ankara.
    4. Axworthy, Michael (2009). The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant, I. B. Tauris
    5. Bilge M. Sadık, (2005), Osmanlı Devleti ve Kafkasya, İstanbul
    6. Bkz, eder, Abraham, (1876), (Katholikos-Giridli), Mon Histoire et celle de Nadir II (Fransızca terc. M. Brosset), Collection d’historiens Arméniens, S. Pétersburg, 1876.
    7. Chisholm, Hugh, ed. (1911). "KarsEncyclopedia Britannica. 15 (11th ed). Cambridge University Press.
    8. Dalsar, Fahri, (1974), Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa’da İpekçilik, İstanbul.
    9. EFE, Haydar, KIZIL, Murat, (2017), Sinir Kavrama Ve Tarihsel SÜREÇ İÇİNDE Turkiye-İran Sinirinin Olusumu ve Önemi, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE) X-I: 77-90, s 77-89
    10. Hammer, Baron Joseph Von, (1994), Büyük Osmanlı Tarihi, VII-VIII, çev. V. Bürün, İstanbul.
    11. Herzig, Eamund, (1992), The Volume of Iranian Raw Silk Exports in the Safavid Period”, The Journal of the Society for Iranian Studies, Numbers, 1-2, Volume 25, p. 61-79.
    12. İnalcık, Halil, (2000), Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Çev. Halil Berktay, Eren Yayıncılık.
    13. İpşirli Mehmet, (2002), “Osmanlı Vekainamelerinde İran”, Tarihten Günümüze Türk – İran İlişkileri Sempozyumu
    14. Karadeniz, Yılmaz, (2016), “İran ve Osmanlı Devleti Arasında Mezhebi İhtilafların Azaltılması ve İslam Birliği Teşebbüsleri (1555-1746), Asia Minor Studie-İnternational Journal Of Social Sciences, C 4, S 8, Temmuz, Amasya, s.70-86.
    15. KILIÇ, Remzi, (2001), XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri, İstanbul.
    16. Kırzıoğlu, fahrettin (1953), Kars Tarihi, İstanbul.
    17. Kırzıoğlu, Fahrettin, (1983), “İran Hükümdarı Afşarlı Nadir Şah’ın Kars Muhasarası ve Bunu Anlatan Emekli Kars Kadısı Osman Saf’ın Risalesi”, Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler, Ankara.
    18. Koç, Hamit, (2002), “Klasik Dönem Anadolu Sanayii Üzerine Bir Değerlendirme (1500-1605)”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, X, Ankara, s. 771-780.
    19. KOÇU, Reşat Ekrem, (1934), Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar, Türkiye Matbaası, İstanbul.
    20. Küçükdağ, Yusuf, (1999), “Osmanlı Devletinin Şah İsmailin Anadoluyu Şiileştirme Çalışmalarını Engellemeye Yönelik Önlemleri”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 269-281.
    21. Murphey, Rhoads, (2005), “The Resumption of Ottoman – Safavid Border Conflict, 1603 – 1638: Wiesbaden, Volume 26, Pp 151-170.
    22. Muahedat Mecmuası, (1294), c.II, İstanbul.
    23. Naima, Mustafa, (1280), Tarih, III, İstanbul.
    24. Pour, Ali Djafar, (1997), Nadir Şah Döneminde Osmanlı-İran İlişkileri, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
    25. Ragıp Paşa, Koca (1149), Tahkik ve Tevfik, Müzakereleri, Hüsrev Paşa Ktb. nr. 376.
    26. SARAY, Mehmet, (1990), Türk İran Münasebetlerinde Şiiliğin Rolü, Türk Kültürünü Araştırma Enst, Ankara.
    27. Şem’dani Zade, (1147), a.g.e. aynı yer; B.O.A. Mühimme, nr.140. (Şevval).
    28. Siri Efendi, (1744), Makale-i Vaka-i Muhasara-i Kars, Es’ad Efendi Kütüphanesi, nr. 2417.
    29. Tadcusz Swietochowski, (1988), Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, çev. N. Mert, İstanbul.
    30. Tahirzade, Edalet, (2005), Ntıdir Şah Efitır (Tercümeyi-fatıl oçerki), Çıraq Neşriyat, Bakü.