بررسی مواجهه نظامی قبیله کلب با جنبش‌های اعتقادی و چالش‌های سیاسی و اقتصادی دوره-اموی(41-132هجری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، گرایش تاریخ و تمدن دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

نظام اجتماعی سیاسی عرب بسته­ به قبیله­ بود که بنی­امیه با کاربست آن حکومت امویان را تشکیل­داد. در بین قبایل شام، بنی­­کلب باقلمرو گسترده، ادعای سروری قبایل یمنی و پیمان سیاسی و خانوادگی با بنی­امیه، به وفادارترین هواخواه امویان تبدیل­شد و باجانفشانی درصفیّن، پایه‌های حکومت اموی را استوار ساخت. همچنین تلاش برای ولی­عهدی یزید و کمک نظامی و فرهنگی آنها،­ گسترش حکومت امویان را رقم­زد. براین­اساس پژوهش پیش­رو می­کوشد با رویکرد توصیفی و تحلیلی به ­این سوال پاسخ­دهد که عملکرد قبیله­ی کلب در مواجهه با جنبش‌های اعتقادی و چالش­های سیاسی­ اقتصادی دولت امویان چگونه بود و این­قبیله در سرکوب جنبش‌های ضدّاموی چه نقشی داشت؟
یافته ­های پژوهش نشان ­می­دهد مهمترین عرصه نقش­آفرینی کلبیان، عملکرد نظامی متأثر از هواداری ایدئولوژیکی، سنت­ها و مصالح قبیله­ا­ی آنها بود، چراکه بخشی از سپاهیان اموی را تشکیل­می­دادند. سرکوب جنبش­های اعتقادی و همچنین سیاسی ـ اقتصادی، ستیز با پیروان مذاهب، قبایل رقیب و گروه­های سیاسی مخالف امویان درگستره­ی خلافت اسلامی کارویژه­ی قبیله کلب در این دوره بود به طوری­که در لشگرکشی­های خارج از شام و دورترین مناطق، حضوری اثربخش داشتند. نقطه­ی اوج مشارکت آنان را می‌توان پیکار باورمندانه با ­ اعتراضات اقتصادیِ اهل­ذمه در مصر و نقاط دور از مرکز خلافت، قیام پیروان زیدبن­علی،  خیزش مردم مدینه و شورش های خوارج و زبیریان در سراسر قلمرو اموی دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Military Confrontation of the Kalb Tribe with Belief Movements and Political and Economic Challenges of the Umayyad Period (41-132 AH)

نویسندگان [English]

  • Meysam Habibi Kian 1
  • Mehran Esmaeili 2
1 Corresponding author: PhD Student of Professorship of Islamic Teachings, Subfield of History and Civilization, Faculty of Theology and Religions, Shahid Beheshti University
2 Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Shahid Beheshti University;
چکیده [English]

The Arab socio-political system depended on the tribe through which the Umayyads formed the Umayyad rule. Thus, the Kalb tribe by claiming the supremacy of the Yemeni tribes, the vast population and territory became the most loyal fanatical tribe of the Umayyads, and with their presence in the political arena and sacrifice in the Battle of Siffin, they became the basis for inheriting this dynasty. In addition, their military and cultural assistance to Yazid I marked the expansion of the Umayyad rule. Therefore, the present study tries to describe and analyze the Kalb tribe's reaction in the face of the ideological insurrections and political-economic challenges of the Umayyad government and the role this tribe played in suppressing the anti-Umayyad movements. The research findings show that the most important field of role-playing of the Kalbiyya was the military performance influenced by their ideological support, traditions and tribal interests because they were part of the Umayyad armies. The suppression of ideological as well as political-economic movements, conflicts with followers of religions, rival tribes and political groups opposed to the Umayyads within the Islamic Caliphate were the special features of the Kalb tribe during this period, so that they had an effective presence in military campaigns outside the Levant and in the most remote areas. The culmination of their participation can be considered a believable struggle with the economic protests of the Dhimmis in Egypt and far from the center of the caliphate, the revolt of the followers of Zayd ibn Ali, the uprising of the people of Medina and the rebellions of the Kharijites and Zubayres throughout the Umayyad Empire.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Umayyads
  • Kalb tribe
  • movement
  • caliphate
  • the Levant
  1.  
  2. ابن­أبی­الحدید (بی­تا). شرح نهج البلاغة، قم: انشر کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی‌.
  3. ابن­أثیر، عزالدین (1965). الکامل فی­التاریخ، بیروت، دارصادرـ داربیروت.
  4. ابن­الأبار، محمدبن عبدالله (1985). الحله السیراء، تحقیق حسین­مونس، قاهره: دارالمعارف.
  5. ابن­خلدون، عبدالرحمن (1988). کتاب العبرو دیوان المبتدا والخبر فی ایام­العرب والعجم والبربر‏، تحقیق خلیل شحادة، بیروت: دارالفکر.
  6. ابن­خلکان (1994). وفیات­الاعیان وأنباءأبناءالزمان، تحقیق إحسان عباس، بیروت: دارصادر.
  7. ابن­سعد (1990). الطبقات­الکبرى، تحقیق محمدعبدالقادرعطا، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  8. ابن­طقطقی (1367). تاریخ فخری درآداب ملک­داری ودولت­های اسلامی، ترجمه محمد وحیدگلپایگانی، تهران: انتشارات علمی­و فرهنگی.
  9. ابن­عدیم (1976). بغیة­الطلب فی­تاریخ حلب، آنکارا: چاپ علی سویم.
  10. اصطخرى، ابراهیم بن محمد (1961). المسالک والممالک، تحقیق محمد جابر عبدالعال الحسینى و محمد شفیق غربال، قاهره: نشرالهیئة العامة لقصور الثقافة.
  11. اصفهانى، ابوالفرج (بی­تا). مقاتل الطالبیین، تحقیق سیداحمد صقر، بیروت: دارالمعرفة.
  12. اصفهانی‌، ابوالفرج (1994). الأغانی، بیروت: دارإحیاء التراث­العربی‌.
  13. الأنصاری، ابن­منظور (1414). لسان­العرب، بیروت: دارصادر.
  14. أوپنهام، ماکس (بی­تا). البدو، ترجمه محمود کبیبو، لندن: دارالوراق.
  15. باشمیل، محمد احمد (1973). العرب فی بلادالشام قبل الاسلام، دمشق: بی­نا.
  16. بّرو، توفیق (1996). تاریخ العرب القدیم، دمشق: دارالفکر.
  17. بغدادی، ابن­حبیب (1942). المحبر، تصحیح دکتر إیلزه لیحتن شتیتر، حیدرآباد دکن: بی­نا.
  18. بغدادی، ابن­حبیب (بی­تا). المنمق فی اخبارقریش، تحقیق احمدفاروق خورشید، بیروت: عالم­الکتب.
  19. بکری، ابوعبید (بی­تا). معجم مااستعجم من اسماءالبلاد والمواضع، تحقیق مصطفی سقا، بیروت: عالم­الکتب.
  20. بلاذرى، أحمدبن یحیى (1996). انساب­الأشراف، تحقیق سهیل زکار، بیروت: دارالفکر.
  21. بیطار، محمدشفیق (2002). دیوان شعراء بنی­کلب، بیروت: دارالصادر.
  22. پطروشفسکى، ایلیاپاولویچ (1363). اسلام درایران، ترجمه کریم کشاورز، تهران: نشرپیام.
  23. پیگولوسکایا، نینا ویکتوروونا (1353). تاریخ ایران، ترجمه کریم کشاورز، تهران: نشر پیام.
  24. جاحظ (1991). العثمانیة، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، بیروت: دارالجیل.
  25. جوادعلی (1968). المفصل‌ فی‌ تاریخ‌ العرب‌ قبل‌ الاسلام‌، بیروت‌: مکتبة النهضة.
  26. الحاج­حسن، حسین (1987). النظم الاسلامیة، بیروت: الموسسة الجامعیة للدراسات والنشر والتوزیع.
  27. حلی، ابن­نما (بی­تا). مثیرالأحزان، قم: نشر مدرسة امام مهدی (عج).
  28. حموى، یاقوت­بن عبدالله (1995). معجم­البلدان، بیروت: دارالصادر.
  29. دمشقی، ابن­عساکر (1995). تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت: (بی­نا).
  30. دینوری، ابن­قتیبة (1410). الإمامة والسیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
  31. زیدان، جرجی (1372). تاریخ تمدن­اسلام، ترجمه علی جواهرکلام، تهران: نشر امیرکبیر.
  32. سجستانی، ابوحاتم (1961). المعمّرون والوصایا، تحقیق عبدالمنعم عامر، قاهره: دارالکتب العربیة.
  33. سمعانی، عبدالکریم (1382). الأنساب، تحقیق عبدالرحمن معلمی، حیدرآباد: نشر مجلس دائرة­المعارف العثمانیة.
  34. سیّد بن طاووس (1417). الملهوف على قتلى­الطّفوف، سیّدتحقیق شیخ فارس تبریزیان، تهران: دارالأسوة.
  35. شیبانی، خلیفة بن­خیاط (1397). تاریخ خلیفة، تحقیق أکرم ضیاءالعمری، دمشق: دارالقلم.
  36. صفدی، خلیل بن­أیبک (2000). الوافی بالوفیات، تحقیق أحمدالأرناؤوط وترکی مصطفى، بیروت: دارإحیاءالتراث.
  37. طبری، محمدبن جریر (1976). تاریخ الأمم والملوک، تحقیق محمدأبوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
  38. طقوش، محمدسهیل (1392). دولت امویان، ترجمه حجت­الله جودکی، قم: نشر پژوهشگاه حوزه ودانشگاه.
  39. عذاری، احمدبن محمد (2013). البیان­المغرب فی­اختصار اخبارملوک الأندلس والمغرب، تحقیق بشارعواد معروف، تونس: دارالغرب الاسلامی.
  40. عسقلانی، احمد بن علی (1379). فتح­الباری شرح صحیح­البخاری، تحقیق محب­الدین الخطیب، بیروت: دارالمعرفة.
  41. غندجانی، أسود (1980). فرحة الأدیب، تحقیق محمدعلی سلطانی، دمشق: دارقتیبة.
  42. قرشی، زبیربن بکار (1996). الأخبارالموفقیات، تحقیق سامی مکی­العانی، بیروت: عالم­الکتب.
  43. قرطبی، محمدبن­عبدالبر (1992). الاستیعاب فی­معرفة الأصحاب، تحقیق البجاوی، بیروت: دارالجیل.
  44. قلقشندی‌، احمد (۱۹۶۳).‌ صبح‌ الاعشی‌، قاهره: بی­نا.
  45. کلبی، هشام بن محمد (بی­تا). جمهرة النسب، تحقیق حسن­ناجی، بیروت: عالم الکتب.
  46. کوفی، ابن­أعثم (1411). الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت: نشردارالأضواء.
  47. کلبی، هشام بن محمد (1988). نسب­معد و الیمن­الکبیر، تحقیق ناجی حسن، بیروت: عالم الکتب.
  48. کندی، محمدبن یوسف (2003). کتاب الولاة وکتاب­القضاة، تحقیق محمدحسن إسماعیل، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  49. مرزبانی، محمد بن عمران (1343). الموشح فی ماخذالعلماء علی الشعراء، قاهره: المکتبة السلفیة.
  50. مرزبانی، محمدبن عمران (2005). معجم­الشعراء، تحقیق فاروق اسلیم، بیروت: دارالصادر.
  51. مسعودی، على­بن حسین (1409). مروج­الذهب و معادن­الجوهر، تحقیق اسعدداغر، قم: دارالهجرة.
  52. مسعودی، على­بن حسین (بی­­تا). التنبیه والإشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوى، قاهرة: دارالصاوی.
  53. منقری، نصربن مزاحم‌(1404). وقعة صفین‌، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، قم: نشر کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی.
  54. منقری‌، نصربن مزاحم (بی­تا). وفاءالوفاء بأخباردارالمصطفى‌، قم: نشرکتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی‌.
  55. مونس، حسین (1992). تاریخ المغرب وحضارته من­قبیل الفتح­العربی­ الی­بدایه الاحتلال الفرنسی، بیروت: نشرالعصرالحدیث.
  56. میرشریفی، سیدعلی (1369). «عثمانیه جاحظ ونقدهای آن»، دوماهنامه آینه­پژوهش، سال اول، شماره 5، صص 11-26.
  57. نویری، احمد (1364). نهایة­الارب فی فنون­الادب، ترجمه مهدوی دامغانی، تهران: امیرکبیر.
  58. وکیلی، هادی (1376) «خلافت­امویان و بررسـی مبـانی مشـروعیت آن»، مشکات، سال پانزدهم، شماره 54 و 55، صص 88-100.
  59. ولهاوزن، یولیوس (1968). تاریخ الدولة­العربیة من­ظهورالاسلام الی نهایة الدولة­الأمویة، ترجمه محمدعبدالهادی أبوریدة و حسین­مونس، قاهره: انجمن تألیف وترجمه ونشر.
  60. همدانی، حسن­بن احمد (2004). الإکلیل من­اخبارالیمن وأنساب­الحمیر، تحقیق محمدبن علی الأکوع الحوالی، صنعاء: دارالکتب.
  61. یعقوبی، احمد بن أبی­یعقوب (بی­تا). تاریخ یعقوبى، بیروت: دارصادر.
  62. یوسفی، محمدهادی (1373). موسوعة التاریخ­الاسلامی، قم: مجمع الفکرالاسلامی.
  63. Webb, Peter(2021) “Kalb b. Wabara,”: Encyclopaedia of Islam, <http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_32946>
  64. THE HISTORICAL STUDY OF WAR
  65. Scientific Journal, Scientific Research Article
  66. 5, Issue 3, No.17, autumn2021