عملکرد سازمان چریک‌های فدایی خلق علیه حکومت پهلوی در جنگ‌های چریکی شهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار دانشگاه شیراز

چکیده

مبارزات چریکی در قرن بیستم استراتژی مهم‌ برخی سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی در بعضی کشورها مانند چین، کوبا، الجزایر، برزیل و ایران به شمار می‌رفت. مبارزه چریکی رابطه مستقیمی با مکان‌ جغرافیایی دارد؛ شهر و روستا عمده‌ترین این مکان‌ها برای انجام نبردهای پارتیزانی به شمار می‌روند. در ایران گروه‌هایی با اتخاذ رویکرد مسلحانه و مشی چریکی وارد عرصه مبارزه با رژیم پهلوی شدند که در میان آن‌ها سازمان چریک‌های فدایی خلق را می‌توان آغازگر این جریان‌ در عرصه عمل قلمداد کرد. پژوهش حاضر سعی دارد با رویکرد توصیفی-تحلیلی و تکیه‌بر منابع اسنادی و کتابخانه‌ای به این پرسش‌ها پاسخ دهد که چه عواملی سبب شد فداییان خلق اولویت مبارزات خود را جنگ چریکی در شهر قرار دهند؟ و نتایج عملکردشان در این زمینه علیه حکومت پهلوی چه بود؟ یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که عوامل عمدۀ شکست عملیات سیاهکل، ویژگی‌های کالبدی-فضایی شهرها، محوریت گروه پویان-احمدزاده در سازمان و تأثیرپذیری از الگوهای موفق مبارزات چریکی شهری در سایر کشورها به تمرکز فعالیت‌های سازمان در شهر انجامید. همچنین عملکرد سازمان نشان می‌دهد پس از انتقال فعالیت‌ها به شهر، نبردهای چریکی در چهار شیوه تهاجم، خرابکاری، اعدام انقلابی و تبلیغات مسلحانه با موفقیت‌ بیشتری همراه شد.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Performance of the Organization of Iranian People’s Fedai Guerrillas against Pahlavi Rule in Urban Guerrilla Wars

نویسندگان [English]

  • Arash Nasiri Zarghani 1
  • Masoumeh Dehghan 2
1 MA, Department of Political Geography, Faculty of Geography, University of Tehran
2 Corresponding author: Assistant Professor, Shiraz University
چکیده [English]

Guerrilla fight in the twentieth century was considered as an important strategy for some political groups and organizations across different countries like China, Cuba, Algeria, Brazil, and Iran. Guerrilla fight is directly linked to a geographical place. Therefore, cities and villages are regarded as the main places for the operation of partisan battles. In Iran, some groups adopting an armed policy and guerrilla strategy embarked on combatting the Pahlavi Regime, among which the Organization of Iranian People’s Fedai Guerrillas (OIPFG) can be considered as the initiator of this action in practice. The present research aimed to identify the factors making Iranian People’s Fedia Guerrilas choose cities as their places of priority for the guerrilla warfare and the results of their performance in their urban guerrilla warfare against Pahlavi Regime. The findings of this study using a descriptive-analytical approach and based on documents and library texts show that the following four major factors made the OIPFG centralize its activities in the urban areas: the failure in Siah’kal operation, physical-spatial features of cities, the centrality of the Pooyan-Ahmadzadeh group in the OIPFG, and the emulation of successful patterns of urban guerrilla warfare in other countries. Furthermore, the performance of the OIPFG shows that after their failure in Siah’kal and the transfer of their activities to the cities, guerrilla battles gained more success in four ways of assaults, sabotage, revolutionary executions and armed propaganda.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian People’s Fedai Guerrillas
  • guerrilla fight
  • urban guerrilla warfare
  • city
  • village
  1. احمدزاده، مسعود (1358)، مبارزه مسلحانه هم استراتژی هم تاکتیک، بی‌جا: انتشارات سازمان‌های جبهه ملی ایران خارج از کشور (بخش خاورمیانه).
  2. احمدی حاجیکلایی، حمید (1387). جریان‌شناسی چپ در ایران، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  3. اشرف، حمید (1350). تحلیل یک سال مبارزۀ چریکی در شهر و کوه، بی‌جا: انتشارات سازمان‌های جبهه ملی ایران خارج از کشور (بخش خاورمیانه).
  4. اشرف، حمید (1357). جمع‌بندی سه‌ساله، چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه.
  5. اشرف، حمید (1398). حماسۀ سیاهکل. چاپ دوم، تهران: انتشارات نگاه.
  6. آبراهامیان، یرواند (1384). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، چاپ یازدهم، تهران: نشر نی.
  7. بهروز، مازیار (1384). شورشیان آرمانخواه، چاپ هشتم، تهران: انتشارات ققنوس.
  8. پوراحمد، احمد (1393). قلمرو و فلسفه جغرافیا، چاپ هفتم، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
  9. جزنی، بیژن (1346). جنبش ضد استعماری، بی‌جا: انتشارات سازمان چریک‌های فدایی خلق
  10. چریک‌های فدایی خلق (1351). پاره‌ای از تجربیات جنگ چریکی شهری در ایران، چاپ دوم، بی‌جا: سازمان‌های جبهه ملی ایران خارج از کشور (بخش خاورمیانه).
  11. چریک‌های فدایی خلق (1353)، آموزش‌هایی برای جنگ چریکی در شهر، بی‌جا: انتشارات سازمانهای جبهه ملی ایران خارج از کشور (بخش خاورمیانه).
  12. حافظ‌نیا، محمدرضا (1390). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، چاپ سوم، تهران: انتشارات پاپلی.
  13. حسن‌زاده، اسماعیل (1383). دیدگاه‌ها و موضع‌گیری‌های سازمان چریک‌های فدایی خلق در قبال انقلاب اسلامی. پژوهشنامه متین، دوره هفتم (شماره26)، 70-45.
  14. حسنی، مجتبی (1388). مبانی نظری سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران در دوران محمدرضا پهلوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تاریخ انقلاب اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره).
  15. سام‌دلیری، کاظم؛ شهبازی، بهروز (1391). انقلاب؛ چرا و چگونه بازخوانی ایدئولوژی انقلابی احزاب چپ دورۀ پهلوی. فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی، دوره چهارم، شماره 1، صص 23-1.
  16. صدرشیرازی، محمدعلی (1395). سازمان چریک‌های فدایی خلق، چاپ اول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  17. عزتی، عزت‌الله (1393). ژئواستراتژی و قرن بیست‌ویکم، چاپ هشتم، تهران: انتشارات سمت.
  18. قدسی‌زاد، پروین؛ یزدانی، سهراب؛ شیخ‌نوری، محمدامیر شیخ‌نوری (1389). ماهیت دولت پهلوی دوم از دیدگاه حزب تودۀ ایران و سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران (1332-1357). فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، سال بیستم، شماره 6 (پیاپی 85)، 161-129.
  19. لطفیان، سعیده (1393). استراتژی و روش‌های برنامه‌ریزی استراتژیک، چاپ ششم، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
  20. ماریگلا، کارلوس (1348). جزوۀ جنگ چریک شهری، بی‌جا: انتشارات داس.
  21. میثمی، لطف‌الله (1384). آن‌ها که رفتند، چاپ دوم، تهران: نشر صمدیه.
  22. نادری، محمود (1387). چریک‌های فدایی خلق، ج1، چاپ اول، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
  23. نبرد خلق (1353). اعدام یکی از دشمنان جنایتکار طبقه کارگر، شماره 4، مردادماه، ارگان سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران.
  24. نبرد خلق (1353). گرامی‌باد 19 بهمن سالروز رستاخیز سیاهکل، ضمیمه اسفندماه، ارگان سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران.
  25. نبرد خلق (1355). تبلیغ مسلحانه‌ محور تمام اشکال مبارزاتی خلق ما، شماره 7، خردادماه، ارگان سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران.
  26. نبرد خلق (1356). مختصری درباره اثرات اجتماعی اعدام انقلابی فاتح، چاپ دوم، شماره 5، آبان‌ماه، ارگان سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران.
  27. نشست عمومی سازمان (1364). اساسنامۀ چریک‌های فدایی خلق ایران، نسخه الکترونیکی، آلمان: انتشارات چریک‌های فدایی خلق‌ ایران (ارتش رهایی‌بخش خلق‌های ایران).
  28. نوزده بهمن (1351). عملیات مسلحانه چریک‌ها، شماره 3، تیرماه.
  29. نوزده بهمن (1355). چگونه مبارزه مسلحانه توده‌ای می‌شود، چاپ دوم، شماره 2، تیرماه.
  30. Howard, J. (1972). Urban Guerrilla Warfare in a Democratic Society, Medicine, Science and the Law Volume: 12 Issue: 4, pp 231-243.
  31. Kalyanaraman, S (2003). Conceptualisations of Guerrilla warfare, Strategic Analysis, 27:2, pp 172-185.
  32. Marighella, Carlos (1971). Appendix - Minimanual of the urban guerrilla, The Adelphi Papers, 11:79, pp 20-42.
  33. Stibbe, Phil (2013). When did Guerrilla Warfare Become Truly Revolutionary? E-International Relations, pp 1-11.
  34. Williams, John W. (1989). Carlos Marighela: The father of urban guerrilla warfare, Terrorism, 12:1, pp 1-20.