بررسی تأثیر تغییرات جغرافیایی بر تحولات نظامی ایران عصر غزنوی-سلجوقی با تکیه‌بر حوادث جوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد تاریخ

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه مازندران

3 گروه آموزشی تاریخ دانشگاه مازندران

10.29252/HSOW.5.4.97

چکیده

چکیده
جغرافیا بهعنوان بستر تحولات و تاریخ بهعنوان زمان آن از دیرباز با هم تعامل دوسویه داشته و بهعنوان مکملی در سیر تحولات تاریخی مطرح بودهاند. اگر جنگ را به‌عنوان یک عامل تعیین‌کننده در سیر تحولات بشری بدانیم، عامل جغرافیا بدان جهت که سهمی بسزا در سرنوشت جنگ‌ها داشته­اند، شایسته توجه است. در همین راستا از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار جغرافیایی در نبردها، تغییرات جوی بوده است. تحولات جوی بر روی زمانِ وقوع، نوع سازماندهی قوا، فرآیند و از همه مهم‌تر بر نتیجه برخی از نبردها اثر مینهاد؛ بنابراین هرگونه پژوهشی بدون توجه به نقش جغرافیا در پیروزی­ها و شکست­ها ناکافی و نارسا خواهد بود. لذا پژوهش حاضر با روش توصیفیتحلیلی در پی پاسخ به این پرسش بنیادین است که حوادث جوی چه تأثیری بر تحولات نظامی ایران عصر غزنوی-سلجوقی داشته است؟ یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که تأثیر حوادث جوی بر تحولات نظامی ایران و سرنوشت جنگ‌های عصر غزنوی و سلجوقی نقشی تعیینکننده داشته که از مهم‌ترین آنها میتوان به مواردی چون: تأثیر آبوهوا بر کارکرد تسلیحات و قوای جنگی، نقش برف و سرما در تلفات نیروها و تغییر در سیاست جنگی، تأثیر گرمای هوا و تشنگی در تحلیل قوای سپاهیان، تأثیرات نظامی باران و سیل در زمین­گیر شدن لشگریان و کارکرد پدیده‌های جوی در بازتولید خرافات و...اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Impact of Geographical Changes on Military Developments in Ghaznavid-Seljuk Iran Relying on Atmospheric Events

نویسندگان [English]

  • Hosseine Azizzadeh Araei 1
  • emamali Shabani 2
  • Reza Shajari Qasemkheili 3
1 MA in History form the University of Mazandaran
2 Associate Professor, Department of History, University of Mazandaran
3 Department of History, University of Mazandaran
چکیده [English]

Abstract
Geography as the place of developments and history as its time have reciprocally interacted with each other and have been considered as a complement to each other in the course of historical developments. If we deem war as a determining factor in the course of human evolution, the factor of geography deserves attention because it has played a significant role in the fate of wars. In this regard, one of the most influential geographical factors in battles has been climate change. Atmospheric developments affect the time of events, the way of organizing forces, the process of battles and most importantly, the outcome of some of them. Consequently, conducting any research regardless of the role of geography in victories and defeats will be insufficient. Therefore, the present descriptive-analytical study aimed to give insight into the impact of atmospheric events on the military developments in the Ghaznavid and Seljuk era. The findings indicate that atmospheric developments have played a decisive role in the fate of the Ghaznavid and Seljuk wars. This role is manifested in the effect of climate on the performance of weapons and combat forces, the role of snow and cold in casualties of forces and changes in war tactics, the effect of hot and thirst in the power losses of the troops, the military effects of rain and flood in the crippling of the troops and the function of atmospheric phenomena in the reproduction of superstitions

کلیدواژه‌ها [English]

  • geographical changes
  • military developments
  • atmospheric events
  • Iranian history
  • Ghaznavid-Seljuk
  • ابن اثیر، عزالدین علی، (۱۳۷۱)، الکامل، ج۲۲، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: علمی.
  • ـــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، الکامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ج۱۹-۲۰ و۲۲-۲۴،26، ترجمه ابوالقاسم حالت، تهران: علمی.
  • ـــــــــــــــــــــ، (1351)، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ج15و16، ترجمه علی هاشمی حائری، تهران: علمی.
  • ابن اسفندیار، محمدبن حسن، (۱۳۶۶)، تاریخ طبرستان، تهران: امیرکبیر.
  • ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1363)، العبر تاریخ ابن خلدون، ج2و3، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • ابن‌خلکان، شمس‌الدین احمدبن‌محمد (1381)، منظر‌الانسان (ترجمه وفیات‌الاعیان)، ج2، ترجمه احمدبن‌محمدبن عثمان سنجری، ارومیه: دانشگاه ارومیه.
  • ابن العبری، غریغوریوس ابوالفرج اهرون، (۱۳۶۴)، ترجمه تاریخ مختصر الدول، ترجمه محمدعلی تاج پور و حشمت الله ریاضی، تهران: اطلاعات.
  • اسلامی (ساروی)، حسین (1390)، مازندران در تاریخ، ج1، ساری: شلفین.
  • باسورث، ادموند کلیفورد (1371)، «تاریخ سیاسی و دودمانی ایران (390-614/1000-1217)» تاریخ ایران کیمبریج، ج5، زیر نظر ج.آ.بویل، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
  • ـــــــــــــــــــــ، (1378)، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
  • بنداری اصفهانی، فتح بن علی (2536)، تاریخ سلسلة سلجوقی «زبدة النصرة و نخبةالعصرة»، ترجمه محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  • بیرونی، ابوریحان (۱۳۸۶)، آثار الباقیه، ترجمه اکبر سرشت دانا، تهران: امیرکبیر.
  • بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (۱۳۵۶)، تاریخ بیهقی، به کوشش علی اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی.
  • جرفاذقانی، ابوالشرف ناصح بن ظفر (1345)، ترجمه تاریخ یمینی، تصحیح جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • جوزجانی، منهاج سراج (1363)، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
  • حسینی، صدرالدین علی بن ناصر (۱۳۸۰)، زبدة التواریخ: اخبار امراء و پادشاهان سلجوقی، ترجمه رمضانعلی روح الهی، تهران: ایل شاهسون بغدادی.
  • حسینی یزدی، محمد بن نظام (۱۳۸۸)، العراضة الحکایه السلجوقیه، به کوشش مریم میرشمسی، تهران: بنیاد موقوفات افشار یزدی.
  • حلمی، احمد کمال الدین (۱۳۹۰)، دولت سلجوقیان، ترجمه عبدالله ناصری طاهری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • خلیلی، خلیل الله (1387)، سلطنت غزنویان، کابل: انتشارات امیری.
  • راوندی، محمد بن علی بن سلیمان، (۱۳۶۴)، راحة الصدور و آیه السرور در تاریخ آل سلجوق، به تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر.
  • رجبی، پرویز (۱۳۹۱)، سده های گمشده، ج۴، تهران: پژواک کیوان.
  • قزوینی رازی، عبدالجلیل (1358)، نقض، به تصحیح میرجلال‌الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
  • قفطی، ابوالحسن عی بن یوسف (1371)، تاریخ الحکماء، به کوشش بهین دارائی، تهران: دانشگاه تهران.
  • گردیزی، ابوسعید عبدالحی (1363)، تاریخ گردیزی، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
  • مرعشی، ظهیرالدین (1368)، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به کوشش محمدحسین تسبیحی، تهران: شرق.
  • مستوفی، حمدالله بن ابی بکر (۱۳۶۴)، تاریخ گزیده، باهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
  • مقدسی، ابوعبدالله محمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ج1، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران.
  • میرخواند، محمد بن خاوندشاه (1380)، تاریخ روضة الصفا، ج8، به کوشش جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
  • نیشابوری، ظهیرالدین، (۱۳۳۲)، سلجوقنامه، تهران: کلاله خاور.
  • همدانی، رشید الدین فضل الله، (۱۳۶۲)، جامع التواریخ، ج۱، تصحیح بهمن کریمی، تهران: اقبال.