بررسی نقش رویدادها بر پدیداری حدیث؛ مطالعه موردی: فتوحات صدر اسلام و روایت «أمِرتُ أن اُقَاتِل النَّاس...»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، عضو هیئت‌علمی گروه الهیات ـ علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد الهیات- علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی دانشگاه اراک، اراک، ایران.

10.29252/HSOW.5.4.119

چکیده

چکیده
فتوحات صدر اسلام ازجمله رویدادهای مهمی تلقی می‌شود که پیامدهای ناشی از آن، آثار مهمی را بر حیات مادی و معنوی مسلمانان بر جای نهاده است. از سوی دیگر، تأثیرات این رویداد عظیم بر حوزه حدیث را نمی‌توان کتمان نمود؛ لذا پژوهش حاضر با نظر به فضای حاکم بر فتوحات به دنبال بررسی این پرسش است که اثربخشی اقدامات خلفا به‌مثابه رخدادهای مؤثر در تاریخ حکومت اسلامی، بر حوزة احادیث به چه میزان بوده و فتوحات نیز در پیدایش روایت مزبور، چه نقشی را ایفا نموده است؟ گفتنی است سیر تاریخی تألیفات پیرامون فتوحات، گواه از اهتمام فراوانی دارد که بدان مبذول داشته‌اند؛ لکن فقدان مطالعات حدیثی در باب خاستگاه روایت، ضرورت پرداخت بدان را آشکار می‌سازد. ازاین‌روی، در این نوشتار سعی شده است با پاسخ به سؤال فوق مبنی بر تأثیرات فتوحات بر زمینه‌های پیدایش روایت، قدری از کاستی‌های موجود برطرف گردد. باید گفت این پژوهش، با اتخاذ رویکردی نظری و بهره‌وری از شیوة توصیفی‌ـ‌تحلیلی بدین رهیافت نائل آمد که نظریه عدالت اصحاب به‌مثابه نمونه‌ای از باور کلامی اهل‌سنت، موضوعی است که به‌موجب آن گستره روایات مجعول و یا همانندسازی شده را می‌توان شاهد بود. به بیان دیگر، تأثیر رویدادها و باورهای کلامی بر حوزة مأثورات قابل کتمان نبوده و آثار آن‌ها بر همانندسازی روایات با ذکر مصادیقی چند تبیین گردید. شبیه‌سازی جنگ‌های پیامبر(ص) و خلفا از سوی نسل‌های پس از صحابه، در راستای توجیه فتوحات به‌عنوان مصداقی از جنگ‌های ابتدایی و نیز تقویت نظریه «عدالت اصحاب»، زمینه‌های پیدایش روایت را بیش‌ازپیش فراهم نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Events in the Emergence of Hadith: the Case of Conquests of Early Islam and the Hadith of "I have been ordered to fight against the people"

نویسندگان [English]

  • ali Hassanbegi 1
  • Fatemeh Dastranj 1
  • Fatemeh Ahmadi 2
1 Associate Professor, Department of Theology-Qur’anic Sciences and Hadith, Faculty of Humanities, Arak University. Iran
2 MA Student of Theology-Qur’anic Sciences and Hadith, Faculty of Humanities, Arak University. Iran
چکیده [English]

Abstract
The conquests of the early Islam are considered among the important events, the consequences of which have left important effects on the material and spiritual lives of Muslims. On the other hand, the impact of these prominent events on the field of hadith studies cannot be ignored. Therefore, the present research tried to examine the question of the effectiveness of the actions of the caliphs, as influential events in the history of Islamic government, in hadiths, and the role played by the conquests in the creation of the hadith of "I have been ordered to fight against the people". It should be mentioned that the historical course of the works about the conquests shows the great attention scholars have paid to them. However, the lack of hadith studies about the origin of the aforementioned narration reveals the necessity of addressing it. Therefore, in this article, an attempt has been made to overcome some of the existing shortcomings by answering the question of the effects of conquests on the contexts of the creation of narrations. By adopting a theoretical approach, this descriptive-analytical study reached the conclusion that through the theory of the justice of the Companions of the Prophet, as an example of the kalāmi belief of Sunnis, we can witness the range of forged or replicated narrations. In other words, the effects of evens and kalāmi beliefs on writings, including replicating narrations, are undeniable, and were explicated in this study via a number of examples. Reproducing the wars of the Prophet (PBUH) and the Caliphs by generations following the Companions of the Prophet, in order to justify the conquests as an example of the primary wars and also to strengthen the theory of "justice of the Companions of the Prophet", has more than ever provided the grounds for the origin of the narration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • conquests of the early Islam
  • the hadith of "I have been ordered to fight against the people"
  • justice of the Companions of the Prophet
  • replication
  • justificationism
  • قرآن کریم
  • إبن‌أبی‌الحدید، محمد بن عبدالحمید (١۹٦۱/1404). شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، ۲۰جلد، بیروت: دارإحیاء کتب العربیه.
  • إبن‌أثیر، علی بن محمد (1386). الکامل فی التاریخ، 12جلد، بیروت: دارصادر للطباعه و النشر.
  • إبن‌حجر هیثمی، احمد بن محمد (1417). الصواعق المحرقه، تحقیق کاملمحمد الخراط، 2جلد، لبنان: مؤسسه الرساله.
  • إبن‌حنبل، أحمد بن علی (بی‌تا). المسند، ٦جلد، بیروت: دارصادر.
  • إبن‌سعد، محمد (بی‌تا). الطبقات الکبری، ۸جلد، بیروت: دارصادر.
  • إبن‌عدی، عبدالله (١٤۰۹). الکامل، تحقیق یحیی مختار غزاوی، ٧جلد، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  • إبن‌عساکر، علی بن الحسن (١٤١٥). تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، ٧۰جلد، بیروت، دارالفکر للطباعه النشر و التوزیع.
  • إبن‌کثیر، إسماعیل بن عمر (1408). البدایه و النهایه، تحقیق علی شیری، 14جلد، بیروت: دارإحیاءالتراث العربی.
  • إبن‌هشام، عبدالملک بن هشام (1375). زندگانی محمد(ص) پیامبر اسلام، ترجمه هاشم رسولی، 2جلد، تهران: کتابچی.
  • إبن‌هشام، عبدالملک بن هشام (1383). السیره النبویه، تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید، 4جلد، قاهره: مکتبه محمدعلی صبیح و أولاده.
  • أبوریه، محمود (بی‌تا). أضواء علی السنه المحمدیه، بی‌جا: نشرالبطحاء.
  • أبویعلی، أحمد بن علی (1412). مسند أبی‌یعلی، تحقیق حسین سلیم أسد، 13جلد، بی‌جا: دارالمأمون للتراث.
  • ابراهیم‌حسن، حسن (1376). تاریخ سیاسی اسلام، ترجمة ابوالقاسم پاینده، 3جلد، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
  • بلاذری، أحمد بن یحیی (بی‌تا). فتوح البلدان، تحقیق دکتور صلاح‌الدین المنجد، 3جلد، قاهره: مکتبه النهضه المصریه.
  • بلاغی، محمدجواد (1431). الرحله المدرسیه و المدرسه السیاره فی نهج الهدی، تحقیق محمّد الحسّون، 1جلد، قم: مرکز العالی للعلوم و الثقافه الإسلامیه.
  • بیهقی، احمد بن حسین (1424). السنن الکبری، تحقیق محمد غبدالقادر العطا، 10جلد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • پورت، جان‌دیون (1334). عذر تقصیر به پیشگاه محمّد و قرآن، ترجمة سیّدغلامرضا سعیدی، 1جلد، تهران: شرکاء،
  • ترمذی، محمد بن عیسی (1403). سنن الترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمدعثمان، 5جلد، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  • حرعاملی، محمد بن حسن (1425). إثبات الهدایه بالنصوص و المعجزات، 5جلد، بیروت: اعلمی.
  • حسن‌بگی، علی (۱٣۸٦). «فتوحات پس از رحلت پیامبر(ص) زمینه‌ها و پیامدها»، مشکوه، شماره۹٤.
  • حسن‌بگی، علی (۱٣۹٣). «واکاوی تأثیر باور کلامی مورخان مسلمان بر همانندسازی میان جنگ‌های خلفاء با جنگ‌های پیامبر اسلام (ص)»، فصلنامة علمی - پژوهشی پژوهش‌های اعتقادی - کلامی، سال چهارم، شماره۱٥.
  • حسن‌بگی، علی (۱٣۹٥). «شیوه‌های همانندسازی در حدیث و رهیافتی بر روش‌های تشخیص آن»، فصلنامة علمی-پژوهشی «تحقیقات علوم حدیث و قرآن» دانشگاه الزهرا(س)، سال سیزدهم، شماره٤.
  • حسن‌بگی، علی؛ مهدوی‌فرد، امیرعباس (۱٣۹٧). «واکاوی دیدگاه اهل‌بیت‌(ع) به فتوحات صدر اسلام با رویکرد تاریخی-حدیثی»، مطالعات تاریخی جنگ؛ فصلنامة علمی - پژوهشی، سال دوم، شماره۲.
  • حسن‌بیگی، محمد؛ محمدی، رضا و زارعی، علی (1398). «جایگاه قرآن کریم در تحلیل فتوحات اعراب مسلمان در ایران»، مطالعات تاریخی جنگ؛ فصلنامه علمی پژوهشی، سال سوم، شماره9.
  • حموی، یاقوت بن عبدالله (1995). معجم البلدان، 7جلد، بیروت: دارصادر.
  • رضا، محمدرشید (۱٤۱٤/1990). تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، ۱۲جلد، بیروت: دارالمعرفه.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (1348). کارنامة اسلام، 1جلد، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • سجستانی، سلیمان بن الأشعث (۱٤۱۰). سنن أبی داود، تحقیق سعید محمد اللحام، ۲جلد، بی‌جا: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  • شافعی، محمد بن إدریس (1410). الأم، 8جلد، بیروت: دارالمعرفه.
  • شیرین‌کارموحد، محمد؛ اکبری، محسن (1395)، «بازخوانی آراء مفسران سده اخیر در آیات جهاد»، فصلنامة علمی ـ پژوهشی مطالعات تفسیری، سال هفتم، شماره27.
  • صالحی نجف‌آبادی، نعمه‌الله (1382). جهاد در اسلام، 1جلد، تهران: نشر نی.
  • صدوق، محمد بن علی (1378). عیون أخبار الرضا علیه السّلام، تحقیق مهدی لاجوردی، 2جلد، تهران: نشر جهان.
  • صدوق، محمد بن علی (1372). ترجمة عیون أخبارالرضا (ع)، ترجمه علی‌اکبر غفاری؛ حمیدرضا مستفید، 2جلد، تهران: نشر صدوق.
  • صدوق، محمد بن علی (1406). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، 1جلد، قم: دارالشریف الرضی للنشر.
  • طبرانی، سلیمان بن أحمد (بی‌تا). المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، 20جلد، بی‌جا: دارإحیاءالتراث العربی.
  • طبری، محمد بن جریر (بی‌تا). تاریخ الطبری، 8جلد، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
  • طبری، محمد بن جریر (1387). تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، 12جلد، بیروت: روائع التراث العربی.
  • طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا/ 1387). المبسوط، تحقیق محمدباقر بهبودی، 8جلد، تهران: المکتبه المرتضویه.
  • طوسی، محمد بن حسن (1400). النهایه، 1جلد، بیروت: دارالکتاب العربی.
  • علامه‌‌حلی، جمال الدین حسن بن یوسف (1414). تذکره الفقهاء (ط.ج)، 14جلد، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السّلام لإحیاء التراث.
  • غزالی‌مصری، محمد (1363). محاکمة «گلدزیهر صهیونیست»، ترجمة صدربلاغی، 1جلد، بی‌جا: انتشارات حسینیه ارشاد.
  • غلامی، یوسف (1379). «فتوحات دورة خلفاء (انگیزه‌ها و پیامدها)»، نشریه فرهنگ کوثر، شماره47.
  • قاضی‌عیاض، عیاض بن موسی (1409). الشفأ بتعریف حقوق المصطفی، 2جلد، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  • قمی، علی بن إبراهیم (1404). تفسیر القمی، تحقیق طیّب موسوی جزائری، 2جلد، قم: دارالکتاب.
  • کلینی، محمد بن یعقوب (١٤۰٧). الکافی، تصحیح علی أکبر غفاری؛ محمد آخوندی، ۸جلد، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  • کوفی، أحمد بن أعثم (1411). الفتوح، تحقیق علی شیری، 8جلد، بیروت: دارالأضواء للطباعه و النشر و التوزیع.
  • مازندرانی، محمدهادی بن محمّدصالح (1429). شرح فروع الکافی، تحقیق محمدجوار محمودی؛ محمدحسین درایتی، 5جلد، قم: دارالحدیث للطباعه و النشر.
  • مبارکفوری، عبدالسّلام (1422). سیره الإمام البخاری، تحقیق دکتور عبدالعلیم بن عبدالعظیم البستری، 2جلد، مکّه: دارالعلم الفوائد.
  • مجلسی، محمدباقر (۱٤۰۳). بحارالأنوار (ط - بیروت)،۱۱۱جلد، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  • مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار 14 (خدمات متقابل اسلام و ایران)، 28جلد، بی‌جا: صدرا.
  • مقدسی، مطهر بن طاهر (بی‌تا). البدء و التاریخ، 6جلد، بی‌جا: مکتبه الثقافه الدینیه.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، 27جلد، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  • نیکزاد، عباس (1386). «عدالت صحابه در ترازوی تحقیق»، نشریه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره7.
  • واقدی، محمد بن عمر (1405). المغازی، تحقیق الدکتور مارسدن جونس، 2جلد، بی‌جا: نشر دانش اسلامی.
  • هلالی، سلیم بن قیس (1405). کتاب سلیم بن قیس هلالی، تحقیق محمد انصاری، 2جلد، قم: الهادی.
  • هیوم، رابرت ارنست (1369). ادیان زندة جهان، ترجمة عبدالرحیم گواهی، 1جلد، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.