بررسی و تحلیل راهبردهای نظامی جنگ‌های سامانیان و صفاریان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده علوم تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

چکیده

واکاوی راهبردهای نظامی حکومت‌های ایرانی در سده‌های نخستین اسلامی موضوعی است که چندان توجه محققان را به خود جلب نکرده است. نگارنده با توجه به نقشی که بازشناسی این راهبردها در تبیین عملکرد نظامی حکومت‌های این دوره ایفا می‌کند، راهبردهای جنگی سامانیان و صفاریان و همچنین تأثیر این راهبردها در پیروزی هر یک از طرفین جنگ را پرسشی شایسته‌ی بررسی یافت. رویارویی نظامی سامانیان و صفاریان در برهه‌ای حساس از تاریخ میانه‌ی ایران دیگر عاملی است که مطالعه‌ی موردی این دو حکومت را در این مقاله توجیه می‌کند. از شواهد موجود چنین بر می‌آید که استفاده از راهبردهای تبلیغاتی، روانی و نظامی بر پایة تاکتیک‌های عملیاتی به طور هم زمان مهمترین استراتژی طراحی شده از سوی سامانیان و صفاریان بود که  تأثیر بسزایی در کسب پیروزی داشت. استراتژی‌هایی که دلالت بر نبوغ و خلاقیتی دارد که  امرای این دو حکومت در مقابله با دشمنان و تلاش برای حفظ و توسعه قلمرو به کار بستند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Military War Strategies of the Samanids and the Saffarids

نویسنده [English]

  • nayereh dalir
چکیده [English]

  
 
Analyzing the military strategies of Iranian governments in the early Islamic centuries is a topic that has not much received researchers' attention. Due to the role played by the recognition of these strategies in explaining the military function of the governments of this era, the Samanids and the Saffarids' war strategies as well as the impact of these strategies on the victory of each side of the war, were found questions worthy of investigation. The military confrontation between the Samanids and the Saffarids in the sensitive medieval period of Iran is another factor explaining the necessity of a case study of these two governments, carried out in this paper. Evidence suggests that the use of propaganda, psychological and military strategies based on operational tactics were simultaneously the most important strategy developed by the Samanids and the Saffarids, which had a significant impact on their victory. Strategies that imply the ingenuity and creativity of the emirs of these two dynasties in confronting their enemies and trying to maintain and expand their realm.
 


 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Strategy
  • tactic
  • war
  • the Samanids
  • the Saffarids
-         ابن اثیر، عزالدین، (1383). تاریخ کامل، حمید رضا آژیر، تهران: اساطیر.
-         ابن اثیر، عزالدین، (1965). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
-         ابن خلدون، (1371). تاریخ العبر، عبدالمحمد آیتی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-         ابن طقطقی، محمد بن علی بن طباطبا، (1367). تاریخ فخری، محمد وحید گلپایگانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-         ابن ندیم، محمد بن اسحاق، (1871 ـ 1872). الفهرست، لایپزیک.
-         ابوالفدا، تقویم البلدان، (1349). عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-         اشپولر، بارتولد، (1373). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، جواد فلاطوری و مریم میر احمدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-         بارتولد، (1376). تاریخ ترکهای آسیای میانه، غفار حسینی، تهران: توس.
-         باسورث،  کلیفورد ادموند، (1372). تاریخ غزنویان، حسن انوشه، تهران: انتشارات امیر کبیر.
-         بوفر، آندره، (1366). مقدمه‌ای بر استراتژی، مترجم مسعود کشاورز، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
-     ترکمنی آذر، پروین و صالح پرگاری، (1380). تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره صفاریان و علویان، و صالح، تهران: سمت.
-         جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن ظفر، (1345). ترجمه تاریخ یمینی، جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-         زیدان، جرجی، (1379). تاریخ تمدن اسلام، علی جواهر کلام، تهران: امیر کبیر.
-         خواندمیر، (1362). حبیب‌السیر، تهران: خیام.
-         زرین کوب، عبدالحسین، (1362). جستجو در تصوف ایران، تهران: امیر کبیر.
-         زرین کوب، عبدالحسین، (1389). تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران: امیر کبیر.
-         تاریخ سیستان، (1314). ملک الشعرای بهار، کلاله خاور.
-         تاریخ سیستان، (1366). تصحیح ملک الشعرای بهار، چ دوم، تهران: انتشارات پدیده خاور.
-         شبانکاره­اى‏، محمد بن على بن محمد،(1381). مجمع الانساب‏، تصحیح میر هاشم محدث‏، تهران: امیر کبیر.
-     شعر دوست، علی اصغر و قهرمان سلیمانی، (1378). نامه آل سامان، مجموعه مقالات مجمع علمی تمدن و تاریخ و فرهنگ سامانیان، مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان.
-         صدری افشار، غلامحسین، حکمی، نسرین و نسترن، (1381). فرهنگ معاصر فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
-         طبری، محمد بن جریر، (بی­تا). تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دار سویدان.
-         طبری، محمد بن جریر، (1387/1967). تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
-         عزتی، عزت الله، (1379). ژئواستراتژی، تهران: سمت.
-         عوفی، محمد، (1361). جوامع الحکایات و لوامع الروایات، محمد ادوارد براون، محمد عباسی، تهران، فخر رازی.
-         فخر مدبر، محمد بن منصور بن سعید، (1346). آداب الحرب و الشجاعه، احمد سهیلی خوانساری، تهران: اقبال.
-         فرای، ریچارد ن. (1365). بخارا دستاورد قرون وسطی، محمود محمودی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
-         فرای، (1379). تاریخ ایران از ظهور اسلام تا آمدن دولت سلجوقیان، معروف به تاریخ کمبریج، حسن انوشه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-         قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، (1363). لب التواریخ، تهران: گویا.
-         گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود، (‌1384). زین الاخبار، رحیم رضا زاده ملک، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-         مرعشی، ظهیرالدین بن نصیرالدین، (1345). تاریخ طبرستان و مازندران و رویان، محمد حسین تسبیحی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق.
-         میرخواند، محمد بن خاوند شاه بن محمود، (1380). روضه الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفا، جمشید کیان فر، تهران: اساطیر.
-         مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1365). مروج‌الذهب، ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
-         ناجی، محمد رضا، (1368). فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان، تهران: امیر کبیر.
-         نظام الملک، (1371). سیاست نامه/ سیرالملوک، عطاءالله تدین، تهران، کتابفروشی زوار.
-         یاقوت حموی، شهاب الدین، (1410). معجم البلدان، فرید عبدالعزیز، جلد سوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         یعقوبى، احمد بن ابى یعقوب بن جعفر بن وهب، (بى­تا). تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر.
-         یغمایی، حسن، (1370). تاریخ دولت صفاریان، تهران: دنیای کتاب.
-         خلیلی، رضا، (1391). «تحول تاریخی-گفتمانی مفهوم استراتژی». فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره چهارم، سال پانزدهم، ص109- 142.
-         ارتور اف لایکر، (1371). «استراتژی نظامی چیست؟»، فصلنامه بررسی‌های نظامی، شماره 19.