پیامدهای اجتماعی جنگ قطوان در ماوراءالنهر

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان.

چکیده

 
مهاجرت قراختاییان از چین شمالی به ماوراءالنهر، در نیمه اول قرن ششم هجری، با مقاومت دولت سلجوقی مواجه شد. تقابل این مهاجمان با سلطان سنجر سلجوقی در نبرد قطوان و غلبة آنها بر ماوراءالنهر، پیامدهای شگرف اجتماعی و اقتصادی را در پی داشت. این مقاله در صدد است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن توصیف چگونگی جنگ قطوان و اشاره به چگونگی تعامل قراختاییان با اهالی منطقه، به این پرسش پاسخ دهد که غلبه قراختاییان چگونه و چه تأثیری بر اوضاع اجتماعی ماوراءالنهر گذاشت؟ نتایج این بررسی نشان می‌دهد که غلبه قراختاییان درجنگ قطوان و تفاوت فرهنگی و مذهبی این ایلات با بومیان منطقه، هم زمان با لگام گسیختگی ایلات قرلقِ منطقه، تأثیرات شگرفی در اوضاع اجتماعی و اقتصادی منطقه داشت که از آن میان می­توان به ناامنی اجتماعی، رکود اقتصادی و اختلال در تجارت، کشاورزی، دامپروری و تغییر بافت جمعیتی منطقه اشاره کرد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Social Consequences of the Battle of Qatwan in Transoxiana

نویسنده [English]

  • mohsen rahmati
چکیده [English]

 
The migration of the Qara Khitais from northern China to Transoxiana in the first half of the sixth century was met with resistance of the Seljuq state. The confrontation of these invaders with the Seljuqid Sultan Sanjar in the Battle of Qatwan, which is one of major and effective events in the history of Iran and the Islamic world, gave rise to considerable social and economic consequences. Using a descriptive-analytic method, this article seeks to besides explaining this war and the interaction of the Qara Khitais with the region's inhabitants, answer this question that what were the social consequences of the Qara Khitais' conquest for Transoxiana and how they occurred. The results show that the social and economic conditions of the region were deeply influenced by the Qara Khitais' conquering the region, their cultural and religious differences with the natives living there, in addition to the ungovernability of the Qarluqs. Some of these consequences were social insecurity, economic downturn, disturbance in trade, agriculture, animal husbandry and demographic changes in the region.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qara Khitais
  • Transoxiana
  • the Seljuqs
  • the Qarakhanids
  • Qatwan
  • social conditions
-         ابن اثیر عزالدین علی(1386ق). الکامل فی التاریخ، تصحیح ک.ی.تورنبرگ، بیروت: دارصادر.‍
-         ابن جوزی عبدالرحمن بن علی (1357-1360ق). المنتظم فی التاریخ ملوک و الامم، حیدراباد الدکن: مطبعة دائرة‌المعارف العثمانیة.
-         ابن شاکر کتبی محمد (1977/1398ق). عیون التواریخ، تحقیق فیصل السامر و عبدالمنعم داود، بغداد: دارالحریة للطباعة‍‌.
-         ابن شهاب یزدی تاج‌الدین حسن (خطّی). جامع‌ التواریخ حسنی، کتابخانه ملّی ایران، نسخه خطّی شماره 1330 ف .
-         ابن فوطی عبدالرزّاق بن احمد (1375). مجمع الاداب فی معجم الالقاب، تحقیق محمدالکاظم، تهران:  وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامیة.
-         اتابک جوینی، منتخب‌الدین بدیع (1329). عتبه الکتبه، تصحیح عباس اقبال و محمد قزوینی، تهران: شرکت سهامی چاپ.
-         اصفهانی، عمادالدین کاتب (1318ق). زبده النصره و عصره الفطره، اختصره الفتح بن علی البنداری، قاهره: دارالکتب العربیه. ‍
-         بارتولد. و. و (1352). ترکستان­نامه، ترجمه کریم کشاورز،تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-         بارتولد. و. و (1392). تاریخ هفت آب، ترجمه محسن رحمتی، شیراز: نوید شیراز.
-         بیهقی، علی بن زید (1371). لباب‌الانساب، تحقیق مهدی الرجایی، قم: مکتبة ایة‌الله العظمی النجفی المرعشی.
-         بیهقی، علی بن زید (1968). تاریخ بیهق،تصحیح قاری کلیم‌الله حسینی، حیدرآباد: بی‌نا.
-         بیهقی،  علی بن زید(1351ق). تتمه صوان الحکمة، تصحیح محمد شفیع، لاهور: بی‌نا.
-         تتوی، احمد بن نصرالله (خطّی). تاریخ الفی، کتابخانه دانشکده الهیات تهران، نسخه خطی شمارة 1/5 و 2/5ب.
-         جبلی، عبدالواسع (1339). دیوان اشعار، تصحیح ذبیح الله صفا، تهران: دانشگاه تهران.
-         جوزجانی، منهاج سراج (1363). طبقات ناصری، تصحیح عبدالحیّ حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
-         جوینی، عطاملک(1375). تاریخ جهانگشا، تصحیح محمّد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
-         حسینی ابوالفوارس(1933). اخبارالدوله السلجوقیه، تصحیح محمّد شفیع، لاهور: بی‌نا.
-         خواندمیر غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1333). حبیب السیر فی اخبار افراد بشر،تهران:خیّام.
-         ذهبی شمس‌الدین ابو عبدالله (1403ق). سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب ارنووط و...، بیروت: مؤسسة الرساله.
-         رازی، حیدر بن علی(1332). تاریخ حیدری، منقول درتاریخ بیهقی، تصحیح سعیدنفیسی، تهران: ابن سینا. 
-         راوندی، محمدبن‌علی (1363). راحة‌الصدور و آیة السرور، تصحیح محمّد اقبال، تهران: علی اکبرعلمی.
-         رحمتی، محسن (1392). «گسترش اسلام در قلمرو قرلق­ها»، فصلنامه پژوهش­های علوم تاریخی دانشگاه تهران، دوره 5، شماره 1 .
-         رحمتی، محسن (1391). «روابط سلجوقیان و قراخانیان غربی در عهد سنجر»، مجموعه مقالات اولین همایش فرهنگ و تمدن سلجوقیان، تهران: انجمن ایرانی تاریخ.
-         رشیدالدین فضل‌الله (1367). جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، تهران: اقبال.
-         سبط ابن­جوزی یوسف بن قزاوغلی (1370ق/1951م). مرآة الزمان فی تاریخ الاعیان، حیدرآباد الدکن: مطبعه دایرة‌المعارف العثمانیة.
-         سمعانی عبدالکریم بن محمد (1409ق). الانساب، تحقیق عبدالله عمر البارودی، بیروت: دارالجنان.
-         سمعانی عبدالکریم بن محمد (1375ق/1975). التحبیر فی معجم الکبیر،تحقیق منیره ناجی السالم، بغداد: مطبعة الارشاد.
-         سوزنی سمرقندی، محمد بن مسعود (1338). دیوان اشعار، تصحیح ناصرالدین شاه حسینی، تهران: امیرکبیر.
-         شبانکاره‌ای، محمدبن علی (1363). مجمع الانساب، تصحیح میرهاشم محدث،تهران: امیرکبیر.
-         ظهیری سمرقندی، محمد بن علی(1948). سندبادنامه، تصحیح احمد آتش، استانبول: وزارت فرهنگ ترکیه.
-         ظهیری سمرقندی، محمد بن علی(1348). اغراض السیاسه فی اعراض الریاسه، تصحیح جعفر شعار، تهران: دانشگاه تهران.
-         عمعق بخاری شهاب الدین(1339). دیوان اشعار، تصحیح سعید نفیسی، تهران، کتابفروشی فروغی.
-         عنصرالمعالی کیکاوس بن اسکندر(1352)، قابوسنامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-         عوفی محمد بن محمد (خطی).جوامع‌الحکایات و لوامع ‌الروایات، کتابخانه دانشکده ادبیات تهران، نسخه خطی شمارة 27ب
-         عوفی محمد بن محمد (1352). جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تصحیح بانو مصفّا (کریمی)، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-         غفاری قاضی احمد (1342). تاریخ جهان‌آرا، به کوشش حسن نراقی، تهران: کتابفروشی حافظ.
-         قرشی، جمال (1332). ملحقات صراح، منقول در تاریخ بیهقی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: ابن سینا.
-         قرشی، عبدالقادر(1398ق). جواهر المضیئه فی طبقات الحنفیه، تحقیق عبدالفتاح محمد الحلو، قاهره، مطبعه عیسی البابی الحلبی.
-         گروسه رنه (1368). امپراطوری صحرانوردان، ترجمه عبدالحسین میکده، تهران: علمی وفرهنگی.
-         مؤید ثابتی، علی (1346). اسناد و نامه‌های تاریخی، تهران: طهوری.
-         منشآت یا مکاتبات سلاطین ماضیه( خطّی). کتابخانه دانشگاه تهران، ش 2259 – 2257 .
-         میرخواند، محمدبن خاوندشاه (1339). روضه الصفا، تهران: پیروز- خیّام.
-         نرشخی محمد بن جعفر (1351). تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر قباوی، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-         نسفی عمربن احمد (1378). القندفی معرفه علماء سمرقند، تحقیق یوسف الهادی، تهران: میراث مکتوب.
-         نظامی عروضی احمد بن عمر (1333). چهارمقاله (مجمع النوادر)، تصحیح و تعلیقات محمد قزوینی، به اهتمام محمدمعین، تهران: زوّار.
-         نفیسی سعید (1332). تعلیقات بر تاریخ بیهقی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: ابن سینا.  
-         نیشابوری ظهیرالدین (1332). سلجوقنامه، تصحیح اسماعیل افشار، تهران: کلاله خاور.
-         واعظ بلخی صفی‌الدین(1350). فضایل بلخ، ترجمه محمد بن محمد بن حسین حسینی، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
-         همایی جلال‌الدین(1361). مختاری‌نامه، تهران: علمی و فرهنگی.
-         یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبداله (1409). معجم‌البلدان، تصحیح ووستنفلد، بیروت: دارصادر.
 
-        Bosworth. E.C (1997). “Kara Kitay”، Encyclopeadia of Islam, vol.4, New Edition, Leiden: Brill.  
-        PRITSAK, Omeljan(1981).“Al-i Burhan", in Studies in Medieval EurasianHistory, London (part XX) PP.81-93.