تحلیلی بر نقش سرگور اوزلی در پایان دورۀ اول جنگ های ایران و روسیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه محقق اردبیلی.

چکیده

     ایران در آستانۀ سدۀ نوزدهم میلادی در شرایطی در مدار سیاست­ و مداخلۀ کشورهای اروپائی قرار گرفت که سیاستمداران ایرانی به خاطر عقب­ماندگی کشور و ناآگاهی خود آمادگی لازم را برای این مواجهه نداشتند. دورۀ اول جنگ­های ایران و روسیه یکی از مهم­ترین عرصه­های دخالت اروپائیان در ایران بود که با تحمیل قرارداد گلستان به ایران با وساطت سرگوراوزلی سفیر انگلستان در ایران به پایان رسید. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی در پی واکاوی نقش سرگور اوزلی در حوادث منجر به پایان دورۀ اول جنگ­های ایران و روسیه به ویژه قرارداد گلستان است. یافته­ها نشان می­دهد، اوزلی از سال 1227ق/1812م در نقش یک میانجی در مذاکرات بین ایران و روسیه ظاهر شد؛ اما او با تمایل به روسیه و خارج نمودن افسران انگلیسی از قشون ایران نقش مهمی در شکست قوای عباس میرزا در اصلاندوز داشت. همچنین در سال 1228ق/1813م که انگلیسی ­ها به حضور قدرتمند روس­ها در مبارزه با ناپلئون نیاز داشتند، اوزلی با وعدۀ استرداد سرزمین­های ایرانی توسط امپراتور روسیه و با پیشنهادها و تهدیدهای دیگر، فتحعلی­شاه را وادار به پذیرش شرایط نابرابر صلح با روسیه نمود.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Role of Sir Gore Ouseley at the End of the First Period of Russo-Persian Wars

نویسنده [English]

  • j. agazadeh
چکیده [English]

Iran was put exposed on the politics and intervention of the European countries on the eve of the nineteenth century, when Iranian politicians were not enough primed to face such a situation because of the undeveloped state of the country along with their own ignorance. The first round of Russo-Persian Wars was one of the most important instances of the involvement of Europeans in Iran, which ended with the imposition of the Treaty of Gulistan with the mediation of the UK ambassador to Iran, Sir Gore Ouseley. This study tried to analyze the role of Sir Gore Ouseley in the events leading to the end of the first period of the Russo-Persian Wars especially the aforementioned treaty. The results indicate that Sir Gore Ouseley acted as a mediator in the negotiations between Iran and Russia since 1227 AH /1812. However, he had an important role in defeating Abbas Mirza's forces in Aslanduz, with his tendency toward Russia and his removal of British officers from the Iranian troops. Promising the reclaim of the Iranian lands by the Russian emperor, and using other promises and threats, he also forced other people to accept the unequal conditions of peace with Russia.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Russo-Persian Wars
  • Sir Gore Ouseley
  • Fath Ali Shah
  • the Treaty of Gulistan
-        آبراهامیان، یرواند (1383). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
-        آوری، پیتر و دیگران (1388). تاریخ ایران دورۀ افشار، زند و قاجار: پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمۀ مرتضی ثاقب فر، تهران: جامی.
-          اتکین، موریل (1382). روابط ایران و روس (1780-1828)، ترجمۀ محسن خادم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-          اعتضاد السلطنه، علیقلی میرزا (1370). اکسیر التواریخ، به کوشش جمشید کیانفر، تهران: ویسمن.
-          اعتمادالسلطنه، محمد حسن (1357). صدرالتواریخ، به کوشش محمد مشیری، تهران: روزبهان.
-          ـــــــــــــــــــــــــ (1367). تاریخ منتظم ناصری، به کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
-          پالمر، رابرت روزول (1392). تاریخ جهان نو، ترجمۀ ابوالقاسم طاهری، تهران: امیر کبیر.
-          تاج­بخش، احمد (1362). سیاست­های استعماری روسیۀ تزاری، انگلستان و فرانسه در ایران، تهران: اقبال.
-          ترنزیو، پیوکارلو (1359). رقابت روس و انگلیس در ایران و افغانستان، ترجمه عباس آذرین، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-          تیموری، ابراهیم (1384). دو سال آخر: یادداشت­های روزانه سرجان کمبل نماینده انگلیس در دربار ایران سالهای 1834-1833، تهران: دانشگاه تهران.
-          جوانشیر قراباغی، میرزا جمال (1384). تاریخ قراباغ، به کوشش حسین احمدی، تهران: وزارت امور خارجه.
-          جونز، سرهار فورد (1386). روزنامه سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران: ثالث.
-          حائری، عبدالحسن (1387). نخستین رویارویی­های اندیشه­گران ایرانی با دو رویه بورژوازی تمدن غرب، تهران: امیرکبیر.
-          خاوری شیرازی میرزا فضل الله (1380). تاریخ ذوالقرنین، به کوشش ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
-          خورموجی، محمد جعفر (1344). حقایق الاخبار ناصری، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: زوار.
-          دروویل، گاسپار (1387). سفرنامه دروویل، ترجمه جواد محیی، تهران: گوتنبرگ.
-          دنبلی، عبدالرزاق (1383). مآثر سلطانیه، به کوشش فیروز منصوری، تهران: اطلاعات.
-          رائین، اسماعیل (1373). حقوق بگیران انگلیس در ایران، تهران: جاویدان.
-          راوندی، مرتضی (1382). تاریخ اجتماعی ایران، تهران: امیر کبیر.
-          رایت، دنیس (1364). ایرانیان در میان انگلیسی­ها، ترجمۀ منوچهر طاهرنیا، تهران: آشتیانی.
-          ــــــــــــ (1383). انگلیسیان در ایران، ترجمۀ غلام­حسین صدری افشار، تهران: اختران.
-          رستم­الحکما، محمدهاشم­آصف (1380). رستم التواریخ، به کوشش عزیزالله علیزاده، تهران: فردوسی.
-          زندفر، فریدون (1394). سرگوراوزلی، اولین سفیر انگلیس در دربار قاجار و میانجی عهدنامۀ گلستان، تهران: نشرآبی.
-          ساروی، محمد تقی (1371). تاریخ محمدی «احسن التواریخ»، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: امیر کبیر.
-          سایکس، سرپرسی (1380). تاریخ ایران، ترجمۀ محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: افسون.
-          سپهر، محمدتقی لسان الملک (1390). ناسخ التواریخ: تاریخ قاجاریه، به کوشش جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
-          شمیم، علی اصغر (1383). ایران در دورۀ سلطنت قاجار، تهران: زرین.
-          طاهری، ابوالقاسم (1354). تاریخ روابط بازرگانی و سیاسی ایران و انگلیس، تهران: انجمن آثار ملی.
-          علوی شیرازی، محمد هادی(1357). دلیل السفراء: سفرنامۀ میرزا ابوالحسن خان شیرازی (ایلچی) به روسیه، به کوشش محمد گلبن، تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
-          فسائی، حاج میرزا حسن( 1388). فارسنامۀ ناصری، تصحیح وتحشیۀ منصور رستگار فسائی، تهران: امیر کبیر.
-          قائم مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم (2537). نامه­های پراکنده قائم مقام فراهانی، به کوشش جهانگیر قائم مقامی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-          کرزن، جرج (1380). ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
-          مارکام، کلمنت (1367). تاریخ ایران در دورۀ قاجار، ترجمۀ میرزا رحیم فرزانه، به کوشش ایرج افشار، تهران: فرهنگ ایران.
-          ماله، آلبر و ژول ایزاک (1382). تاریخ قرن هیجدهم و انقلاب کبیر فرانسه، ترجمه رشید یاسمی، تهران: امیرکبیر.
-          محمود میرزا قاجار (1389). تاریخ صاحبقرانی، به کوشش نادره جلالی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
-          محمود، محمود (1376). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلستان در قرن نوزدهم، تهران: اقبال
-          مروزی، میرزا محمدصادق وقایع­نگار (1369). آهنگ سروش: تاریخ جنگ­های ایران و روس، گردآوری حسن آذر، تصحیح هوشنگ آذر، بی­جا: نشر مصحح.
-          موریه، جیمز (1386). سفرنامۀ جیمز موریه، ترجمۀ ابوالقاسم طاهری، تهران: توس.
-          مهدوی، عبدالرضا هوشنگ (1385). تاریخ روابط خارجی ایران، تهران: امیرکبیر.
-          نفیسی، سعید (1344). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران: بنیاد.
-          نوائی، عبدالحسین (1369). ایران و جهان از مغول تا قاجاریه، تهران: هما.
-          واتسن، رابرت گرانت (2536). تاریخ قاجار، ترجمۀ عباسقلی آذری، بی­جا: بی نا.
-          هدایت، رضا قلیخان (1380). تاریخ روضۀ الصفای ناصری، به کوشش جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
-          ـــــــــــــــــ (1373). فهرس التوارخ، یه کوشش عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ب) مقالات
-          اسچرباتوف (1353). «مقدمات جنگ دوم ایران و روسیه»، ترجمۀ محمود کی، فصلنامه بررسی­های تاریخی، شماره 51، ص 47-94.
-          دهقان­نژاد، مرتضی و دیگران (1390). «واکاوی آغاز دورۀ دوم جنگ­های ایران و روسیه»، فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، سال سوم، شماره 10، ص 37-55.
-          زرگری­نژاد، غلامحسین (1390). «موافقت­نامه­ی گلستان، قرارداد متارکه­ی جنگ یا عهدنامه­ی قطعی؟!»، فصلنامه­ی مطالعات تاریخ اسلام، سال سوم، شماره هشتم، ص 77-101
-       Aitchison, C.U (1865), a Collection of Treaties, Engagements, and Sunnuds Relating to India and Neighboring Countries, Calcutta: Cutter, Military Orphan Press.
-       Alexander, James Edward (1827), Travels from India to England, London: Parbury, Allen.
-       Andreeva, Elena (2007), Russia and Iran in Great Game: travelogues and Orientalism, London: Rutledge.
-       Edward, William, Allen, David &Paul Muratoff (2011), Caucasian Battle Fields: A History of the Wars on Turco- Caucasian Border 1828-1921, New York: Cambridge University.
-       Ingram, Edward (2001), The British Empire as World Power, London: Frank Class.
-       Jones, B.S (1832), Papers Relative to the Progress of the British in India and the Subsidiary System of Alliance, London: J.L. Cox.
-       Krausse, Alexis (1900), Russia in Asia: A Record and A study 1558-1899, London: Grand Richard.
-       Martin, Vanessa (2013), Anglo-Iranian Relations since 1800, New York: Rutledge.
-       Mostashari, Firuzeh (2006), on the Religious frontier: Tsarist Russia and Islam in Caucasus, London: I.B Tauris.
-       Ouseley, Sir William (1823), Travels in Various Countries of the East More Particularly Persia, London: Rodwell and Martin.
-       Reynolds, James (1846), Memoir of the late Right Hon. Sir Gore Ouseley, baronet, London:  Harison & co.
-       Sicker, Martin (2001), Islam World in Declines from the Treaty of Karlovitz to the Disintegration of the Ottoman Empire, New York: Green Wood.
-       Terway, Vinodini (1977), East India Company and Russia 1800-1857, New Delhi: S.Chand.