بررسی عوامل و پیامدهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نبرد چالدران (920 ه.ق /1514م) براساس گزارش مورّخان ترک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه علوم انتظامی امین

چکیده

تکوین و تحوّل قدرت صفویان تا حد زیادی با جغرافیای آناتولی عجین شده است. همزمان با نخستین فعالیت­های صفویان برای کسب قدرت، عمده تلاش­های آن­ها در منطقه مرزی آناتولی متمرکز بود؛ از سوی دیگر عثمانی­ها هم از زمان اواسط دوره بایزید دوم، تلاش­های زیادی برای تسلط بر این مناطق می‌کردند. پس با تکاپوی جدّی صفویان برای قدرت‌گیری از زمان شاه اسماعیل و نگاه ویژه به آناتولی، طبیعی بود که عثمانی‌ها نیز، تلاش زیادی برای مقابله با صفویان و زیاده‌خواهی‌های آنان در این مناطق داشته باشند، حاصل این اقدامات و تلاش‌ها در دوران سلیم اول منجر به نبرد چالدران (920 ق/1514م) گردید. بر همین‌ اساس، سؤال اصلی نوشتار حاضر این است‌ که عوامل و پیامدهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نبرد چالدران در بین ایران و عثمانی از دیدگاه مورّخان و محققان ترک عثمانی چه بوده است؟ دستاورد تحقیق حاکی از این است که توسعه­طلبی شاه اسماعیل در دیاربکر با توسل به حربه عقیدتی (تشیع) باعث شد سلطان سلیم برای حفظ سلطنت خود با توسل به شیخ‌الاسلام‌های عثمانی و پایگاه مذهبی محکم، نبرد چالدران‌ در مرزهای غربی ایران را طراحی نمود، برای ‌اینکه در صورت موفقیت بر راه اصلی تجارت جهانی از شرق به غرب تسلط می­یافت، ولی به اهداف اصلی خود دست نیافت.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Factors, and Political, Social and Cultural Consequences of the Battle of Chaldiran (920 AH / 1514 AD) According to Turkish Historians

نویسنده [English]

  • hasan mojarabi
چکیده [English]

The evolution of the power of the Safavids was largely ingrained in Anatolia's geography. Concurrent with the Safavids' first activities for gaining power, the majoriy of their efforts focused on the Anatolian border region, where, on the other hand, the Ottomans, from the middle of the Bayezid II period, were struggling hard to dominate. Therefore, with the serious attempt of the Safavids to gain more power since the time of King Isma'il and a special consideration for Anatolia, it was natural that the Ottomans strived to confront the Safavids and their avarice to regin these areas, resulting in the efforts during Selim I, which led to the Battle of Chaldiran (920 AH / 1514 AD). Accordingly, the main question of this paper is what were the political, social, and cultural, factors and consequences of the Battle of Chaldiran between Iran and the Ottoman from the perspective of the Ottoman Turkic historians and scholars? The research findings indicate that the expansionism of Shah Isma'il in Diyarbakir resorting to theocracy (Shi'ism) led Sultan Salim to plan the Battle of Chaldiran on the western Iranian border to preserve his own monarchy by having recourse to Ottoman Sheikh al-Islam and a strong religious base. His success would bring him domination over the world trade's thorougfare from the East to the West, but he failed to acheive his main goals.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ottoman
  • Safavid
  • Chaldiran
  • King Isma'il
  • Sultan Selim
  1. آقاجری، هاشم (1380). کنش دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
  1. اسپناقچی پاشازاده، محمد عارف (1379). انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، تصحیح رسول جعفریان، قم: دلیل ما.
  2. افندی، خواجه سعدالدین (1280). سلیم نامه، استانبول: بی‌نا.
  3. اوزون چارشلی، اسماعیل حقی (1379). تاریخ عثمانی، ترجمه ایرج نوبخت، تهران: کیهان.
  4. بدلیسی، ادریس بن حسام‌الدین (1995). سلیم شاهنامه، به اهتمام حجابی قیرلانقیج (رساله دکتری)، آنکارا، دانشگاه آنکارا، انستیتوی علوم اجتماعی.
  5. پاشازاده، عاشق، (1932م). تواریخ آل عثمان، استانبول: مطبعه عامره.
  6. پور گشتال، هامر (1387). تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمه میرزا زکی علی‌آبادی، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
  7. جعفریان، رسول (1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  8. خور شاه بن قباد الحسینی (1379). تاریخ ایلچی نظام شاه، به تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه دا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  9. دورسون، داود (1381ش). دین و سیاست در دولت عثمانی، ترجمه منصوره حسینی و داود وفایی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  10. رحیملو، یوسف (1375). «بررسی در تشبثات مذهبی عثمانی‌ها در برابر صفویان»، دانشگاه تبریز، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره 3.
  11. سومر، فاروق (1371). نقش ترکان آناتولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ترجمه احسان اشراقی و محمدتقی امامی خویی، تهران: گستره.
  12. شاو، استانفورد جی (1370ش). تاریخ امپراطوری عثمانی و ترکیه جدید، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
  13. صولاق زاده، محمود (1297). تاریخ صولاق زاده، استانبول: باب عالی جوازنده (محمود بک) مطبعه سنده.
  14. ترکمان، اسکندربیگ (1382). عالم‌آرای عباسی، مصحح ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
  15. ناشناس، (1384)،  عالم‌آرای شاه اسماعیل، با مقدمه و تصحیح و تعلیق اصغر منتظر صاحب،  تهران: علمی و فرهنگی.
  16. علی زاده‌جورکویه، زینب (1389). «روند مناسبات ایران و عثمانی در دوره شاه اسماعیل اول صفوی»، نامه تاریخ پژوهان، شماره 23.
  17. فرید بیگ، محمد (1332ق). احسن التواریخ (تاریخ دولت علیه عثمانی)، ترجمه میرزا عبدالباقی مستوفی اصفهانی، بی­جا: بی­نا.
  18. فریدون بیگ (1274ق). منشآت السلاطین، استانبول: مطبعه عامره.
  19. کیدو، اکرم (1395ش). نهاد شیخ‌الاسلام در دولت عثمانی، ترجمه سید محمدرضی مصطفوی نیا و حسن حضرتی، تهران: ندای تاریخ.
  20. مطراقچی، نصوح (1379ش). بیان منازل (سفر عراقین)، ترجمه، رحیم رئیس نیا، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
  21. میراحمدی، مریم (1371). تاریخ سیاسی اجتماعی ایران در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
  22. نوایی، عبدالحسین (1386). روابط سیاسی واقتصادی ایران در دوره صفویه، تهران: سمت.                                                                                                              
  23. Akgunduz, Ahmat (1991). Osmanli Kanunnameleri Ve Hukuki Tahlilari, III, Istanbul.
  24. Âli, Gelibolulu Mustafa (1997).  Kitabü’t-tarih-i künhü’l-ahbar (Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesindeki 901 ve 920 No. lu nüshalara gore), haz. Ahmet Uğur ve öte.Kayseri, Erciyes Üniversitesi.
  25. Pashazade, Ashik (1914). Ashik pashazade Tarihi (al-osmon tarihi), Istanbul.
  26. Boyonagaga, Yilmaz (1977).Türk Islam Sentezi, Istanbul.
  27. Birdoğan, Nejat (1990). Anadolunun Gizli Tarihi, Alevilik, Hamburg.
  28. Bitlisi, Serefhan (1976). seref name, moskova.
  29. Celal, zade, Mustafa (1990). Selim Name, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1000 temel Eser, Ankara.
  30. Çelebi, Mehmet Hemdemi (1989). Solak zade Tarihi Haz. Vahıd Çubuk, Kültür bakanlığı Yayınları, Sevinc Matbaası, Ankara.
  31. Dedeyev, Bilal (2009). caldiran savasinakadar osmanli –safavi iliskilarine birbakis, uluslrrarasi sosyal rastirmalar dergisi.
  32. Farzalibeyli, Sahin (2002). Resmi Belgelerde 23 Agustus caldiran Savasininnedenleri ve Sonuclari, XIII, Turk Tarih kongerasi4-8 ekim1999, Ankara.
  33. Garcia, Jose Manuel (2002). The Persian Gulf: in the 16th-17th centuries, Tehran, House of the Foreign Ministry.
  34. Gündüz, tufan (editör) (2012). Osmanli Tarİhi El Kitabı, Grafıker Yayınları, Ankara 2012.
  35. Hami, Ismail (1971). osmanli tarihi kronolijisi, Istanbul.
  36. Hamer, Joseph von (1329). Dvleti osmaniyeTarihi, cIII, Istanbul.
  37. İbn Kemal, Ahmed Şemseddin Kemalpaşazade, Tevarih-i al-i Osman: VIII. Defter
  38. Karaca, Behset (2002). “Safavi Devleti'nin Ortaya Çıkışı ve II. Bayezid Dönemi Osmanlı Safevi İlişkileri, Türkler, Yeni Türkiye yayınları, cilt 9, Ankara.
  39. Kılıç, Ramzi, (2001). Osmanlı-İran Siyasi Anlaşmalari, İstanbul,2001.
  40. Kırzıoğlu,Fahrettın (1993). Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi1 1453-1590(Ankara, 1993.
  41. Kitapçi, Zekeriyai, Türk Dünyasi Araşirmalari, No 40
  42. Küçükdağ, Yusuf (1999). Osmanlı Devletının Şah İsmaile Karşi Aldığı Önlemler, Osmanlı. C, I. Ankara.
  43. Müneccimbaşı Ahmet Dede (1974). Müneccimbaşı Tarihi, C.2, çev: İsmail Erunsal, İstanbul.
  44. Peçevi, İbrahim (1980). Tarih,F.Derin ve V.Çabuk,Haz.İstanbul.
  45. Tekin dağ,Şehabeddin, (1968). ŞahKulu Baba Tekli İsyanı. Belgelerle Türk Tarih Dergisi.
  46. Tansel, Selahattin (1967). “Yeni Kaynak ve Vesîkaların Işığı Altında Yavuz SultanSelim’in Îran Seferi”, Tarih Dergisi.
  47. Tansel, Selahattin (1969). Yavuz Sultan Selim, Millı Gitim Basimevi, Ankara.
  48. Uzunçarşılı, Ismail  Hakkı (1988). İsmail Hakkı Osmanlı Tarihi, kuruluştan İstanbul’un fethine kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
  49. Velidi, Toğan (1970). A.Z, Umumi Türk Tarihine ğiriş, Istanbul.