رودخانه‌های عراق و استراتژی‌های نظامی عباسیان( 334-132ه.ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه یاسوج

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ اسلام

10.52547/HSOW.3.4.23

چکیده

خلفای عباسی قرن‌ها با کنترل و تأمین امنیت عراق و سرزمین‌های اطراف آن، مرکز خلافت خویش را به منطقة تجاری امن تبدیل کردند. این رونق اقتصادی وامدار چند عامل بود: دوری از مخالفان حکومت و پایگاه­های آنان؛ نزدیکی به حامیان خویش؛ موقعیت جغرافیای سیاسی بغداد در نزدیکی به دو رودخانه­ی بزرگ دجله و فرات. این رودخانه­ها و آبراهه‌های متعدد آن، برای عباسیان دو استفادة مهم داشت: 1.استفادة تجاری؛ 2.استفادة نظامی. البته مهمترین کاربرد رودخانه­ها برای عباسیان، استفاده­های نظامی و استراتژیک برای سرکوب شورشیان داخلی و خارجی بود. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی تاریخی با اتکاء به شیوه­ی گردآوری اطلاعات از منابع تاریخی، در پی پاسخ­گویی چند پرسش­ است: اهمیت نظامی رودخانه­های عراق عرب برای خلافت عباسیان چه بود؟ و آنان چه راهبردها و شیوه­های جنگی در رودخانه­های عراق داشتند؟ یافته­های پژوهش نشان می­دهد که رودخانه­های عراق از جمله دجله و فرات برای عباسیان به چند دلیل حائز اهمیت بودند: تسلط بر راههای تجاری و ارتباطی، و دوری از مراکز مخالفان حکومتی. آنان برای غلبه بر این شورشیان از شیوه­های تهاجمی و بازدارنده­ی مختلفی بهره می‌گرفتند از جمله: شبیخون زدن، سیستم­های جاسوسی و اطلاعاتی، تهاجمات ناگهانی، خدعه و نیرنگ، به کار بردن علائم و پرچم­ها، و جنگ روانی.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iraq’s Rivers and Abbasids’ Military Strategies (132- 334 AH)

نویسندگان [English]

  • Nematollah Zakipour 1
  • Majid Shamousi Motlagh 2
1 Corresponding author: Assistant Professor, Department of History, University of Yasouj
2 ** MA in Islamic History, University of Yasouj
چکیده [English]

For centuries, the Abbasid caliphs turned the centers of their caliphate into secure business areas through controlling and securing Iraq and its surrounding territories. Several factors contributed to such flourishing economic condition which consisted of staying away from the opposition and their bases, proximity to their governments' supporters, and the political geography of Baghdad in terms of being close to the Tigris and Euphrates. These rivers and their numerous waterways had two important commercial and military functions for the Abbasids. The most important function of rivers for the Abbasids, however, was military and strategic helping them to suppress domestic and foreign rebels. The present study that takes a historical-descriptive-analytical approach seeks to answer the following questions, relying on the method of collecting information from historical sources: What was the military importance of the Arab Iraq's rivers for the Abbasids' caliphate? And what strategies and methods of warfare did they employ in the Iraq’s rivers? The findings show that the Iraqi rivers, including the Tigris and Euphrates, were important to the Abbasids for several reasons such as providing dominance of commercial and communicative routes, and distancing from government opposition centers. They used a variety of offensive and deterrent methods to defeat insurgents, including spying, information and intelligence systems, sudden attacks, deceit, deploying signs and flags, and psychological warfare.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abbasids
  • Iraq's rivers
  • military strategies
  • domestic and foreign
  1. ازدی، یزید بن محمد(2006). تاریخ موصل، تحقیق احمد عبدالله محمود، 2جلد، بیروت: دارالکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون.
  2. ابن‌اثیر، عزالدین‌ابوالحسن‌شیبانی(1956). الکامل‌فی‌التاریخ، تحقیق ابی الفداء عبدالله قاضی، 13 جلد، بیروت: دار‌ الکتب العلمیه.
  3. ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد(1966). العبر و دیوان المبتداء والخبر، تصحیح خلیل شحاده، 6جلد، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  4. ابن‌خلکان، احمد بن محمد(1973). وفیات الاعیان و انباء الزمان، تحقیق احسان عباس، 8 جلد، بیروت: دار الفکر.
  5. ابن‌ طقطقی، محمد بن علی(1997). الفخری، تحقیق عبدالقادر محمد مایو، حلب: دارالقلم العربی.
  6. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر(1988). البدایه و النهایه، تحقیق علی شیری، 7 جلد، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
  7. ابن‌منظور، محمد بن مکرم(1984). لسان العرب، تحقیق علی شیری، 18 جلد، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
  8. بلاذری، احمد بن یحیی( 1988). فتوح البلدان، تصحیح رضوان محمد رضوان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  9. تنوخی، ابوعلی محسن بن علی(1971). نشوار المحاضره و اخبار المذاکره، تحقیق عبود شالجی، 8 جلد، بیروت: بی­نا.
  10. جنابی، خالد جاسم(1989). تنظیمات الجیش فی العصر العباسی الثانی 218-334ه، بغداد: دارالشؤون الثقافیه العامه.
  11. جهشیاری، محمد بن عبدوس(1988). الوزراء و الکتاب، مقدمه­ حسن زین، بیروت: دارالفکر الحدیث.
  12. خلیفه بن‌خیاط، ابی­عمرو(1967). تاریخ خلیفه بن خیاط، تحقیق نجیب فواز، بیروت: دارالکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون.
  13. صولی، ابوبکر محمد بن یحیی(1935). اخبار الراضی بالله و المتقی بالله، تحقیق ج هیورث دن، قاهره: مطبعة الصاوی.
  14. طبری، محمد بن جریر(1967). تاریخ الرسل و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، 11جلد، بیروت: روائع التراث العربی.
  15. غالب، عبدالرحیم(1988). موسوعه العماره الاسلامیه، بیروت: جروس برس.
  16. فوزی، فاروق عمر(1988). تاریخ العراق فی عصور الخلافه العربیه الاسلامیه، بغداد: مکتبه النهضه العربیه.
  17. قائدان، اصغر(1380). «تحول و تطور در نیروی دریایی مسلمانان(تا پایان خلافت عباسی)»، فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم، سال دوم، شماره دوم، صص 119-142.
  18. قلقشندی، احمد بن علی(1985). مآثرالأنافه فی معالم الخلافه، تحقیق عبدالستار احمد فراج، بیروت: عالم الکتب.
  19. محفوظ، محمد جلال­الدین(1976). المدخل الی العقیده و الإستراتیجیه العسکریه الاسلامیه، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  20. مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین(1966). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیقعبدالامیر مهنا، 4 جلد، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  21. مسکویه، احمد بن محمد(1991). تجارب الأمم وتعاقب الهمم. تحقیق سید کسروی حسن، 3 جلد، قاهره: دارالکتاب الاسلامیه.
  22. همذانی، محمدبن عبدالملک(1961). تکمله التاریخ الطبری، تحقیق ألبرت یوسف کنعان، بیروت: مطبعه الکاثولیکیه.
  23. یاقوت‌حموی، شهاب­الدین ابوعبدالله(1995). معجم البلدان، 7 جلد، بیروت: دار صادر.
  24. یعقوبی، احمد بن اسحاق(2002). البلدان، تحقیق محمد امین ضناوی، بیروت: دارالکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون.