تحلیلی بر رویکرد مذهبی تاریخ‌نگاری صفوی از جنگ‌های شیوخ صفوی؛ روایتی مقدس از جنگ‌هایی مقدس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی، استادیار گروه تاریخ دانشگاه یاسوج.

2 کارشناس ارشد تاریخ اسلام

چکیده

طریقت صفوی در زمان شیخ جنید (مرگ 864 ق) و شیخ حیدر (مرگ 893ق) با عبور از مرحله سجاده­نشینی و ارشاد از راهبرد نظامی برای نیل به اهداف سیاسی خویش استفاده نمودند. آن‌ها توانستند قدرت و نفوذ در امور دنیوی را به قدرت معنوی رهبران طریقت صفوی ضمیمه ساخته و تشکیلات منسجم نظامی­ای را به وجود آورده که یاری­گر شاه­اسماعیل­اول (حک930-907ق) در تشکیل سلسله صفویان بود. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر شیوه گردآوری اطلاعات از منابع تاریخی، درصدد پاسخ به این سؤال می­باشد که: جنگ‌های دوره شیخ جنید و حیدر در تاریخ‌نگاری دوره صفوی چگونه بازتاب یافته­اند؟ به نظر می­رسد که تاریخ‌نگاری صفوی سعی نموده با روایتی تقدیس­گرایانه، جنبه­­ای مقدس به این جنگ‌ها ببخشد. یافته‌ها نشان می­دهد که شکست و پیروزی در جنگ‌های این دوره بار حماسی به خود گرفته اما این حماسه‌سرایی‌ها رنگ و بوی اعتقادی و مذهبی دارند و نه ملی. به‌واقع تاریخ‌نگاری صفوی روایتی مقدس از جنگ‌هایی مقدس ارائه نموده که هر رخدادی (چه پیروزی و چه شکست) در بافتاری از تقدس­گرایی مورد ارزیابی قرار گرفته است. در همین راستا مورخان صفوی از تعابیر قرآنی و حدیثی و همچنین ایجاد شباهت میان رهبران طریقت صفوی و ائمه معصومین (علیهم­السلام) برای بیان و روایت این جنگ‌ها استفاده نموده­اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Religious Approach of Safavid Historiography to the Wars of Safavid Sheikhs: A Sacred Narrative of Sacred Wars

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Mehmannavaz 1
  • Ali Etesami 2
1 PhD in History of Islamic Iran, Assistant Professor, Department of History, Yasuj University
2 ** MA in History of Islam; Email: alietsami@yahoo.com
چکیده [English]

 
By surpassing the stage of prostration and guidance, the Safavid tariqa at the time of Sheikh Junayd (died in 864 AH) and Sheikh Haydar (died in 893 AH) adopted a military strategy to achieve their political goals. They were able to attach power and influence in worldly affairs to the spiritual power of the leaders of the Safavid tariqa and create a cohesive military organization that aided Shah Ismail-I (930-907 AH) in establishing the Safavid dynasty. Relying on collecting information from historical sources, the present descriptive-analytical study seeks to answer that question that how the wars fought in Sheikh Junayd and Sheikh Haydar's era have been reflected in the historiography of the Safavid period. It seems that Safavid historiography has tried to give a sacred aspect to these wars using a sacred narrative. The findings show that defeats and victories in the wars of this period have assumed an epic burden, but this epic writing practice has a religious rather than a national atmosphere. In fact, Safavid historiography has presented a sacred narrative of sacred wars in which every event (whether victory or defeat) has been evaluated within a context of sanctity. Against this backdrop, in describing and narrating these wars, Safavid historians have used Qur’anic and Hadith-based expressions besides drawing similarities between the leaders of Safavid tariqa and the Imams (AS).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid historiography
  • religious narrative
  • Sheikh Junayd
  • Sheikh Haydar
  • sacred war
  1. قرآن کریم.
  2. امینی هروی، ابراهیم بن میرک جلالدین (1383). فتوحات شاهی، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  3. براهنی، رضا (1380). طلا در مس، ج1، تهران: زریاب.
  4. ترکمان‏، اسکندربیگ (1382). تاریخ عالم‏آراى عباسى‏، مصحح ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
  5. ثواقب، جهانبخش (1392). «بررسی و تحلیل مناسبات سیاسی – نظامی شیوخ صفوی با شروانشاهان (900-864 هـ ق / 1495- 1460 م)»، پژوهش‌های تاریخی، سال49، ش 1(پیاپی17).
  6. جنابدی، میرزابیگ بن حسن (1378). روضة­الصفویه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  7. حسینی­استرآبادی؛ سیدحسین بن مرتضی (1366). از شیخ صفی تا شاه صفی، بکوشش احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی.
  8. حسینی­قمی، قاضی احمد بن حسین (1383). خلاصةالتواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  9. خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین (1380). تاریخ حبیب السیر، ج 4، تهران: خیام.
  10. خورشاه الحسینی، ابن قباد (1379). تاریخ ایلچی نظام­شاه، تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه­دا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  11. روملو، حسن بیگ (1384). احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، ج 2، تهران: اساطیر.
  12. زرین­کوب، عبدالحسین (1375). تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر.
  13. ساثگیت، بورلی (1379). تاریخ چیست و چرا، ترجمه رویا منجم، تهران: نگاه سبز.
  14. سیوری، راجر (1394). ایران­ عصر ­صفوی، ترجمه­ کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
  15. شاملو، ولی قلی بن داود قلی (1371). قصص الخاقانی، به تصحیح و پاورقی حسن سادات ناصری، ج 1، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  16. شیخ صدوق (بی­تا). من لایحضره الفقیه، جلد 2، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه.
  17. شیرودی، مرتضی (1384). «جنگ، انواع، انگیزه­ها و جنگ تحمیلی»، رواق اندیشه، ش 46.
  18. صادقیان، محمدعلی (1371). طراز سخن در معانی و بیان، تهران: انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
  19. طبرى، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده‏، ج 6، تهران: اساطیر.
  20. عباسی، مجید و مرادی، حسین (1394). «جنگ سایبر از منظر حقوق بین­الملل بشردوستانه»، مجلس و راهبرد، سال 22، ش 81.
  21. قزوینی، یحیی بن عبدالطیف (1314). لب التواریخ، مصحح سید جلال‌الدین طهرانی، تهران: موسسه خاور.
  22. قزوینى اصفهانى،‏محمد یوسف واله (1372). خلدبرین‏، تصحیح میرهاشم محدث، تهران‏: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  23. مسائلی، محمود و ارفعی، عالیه (1371). جنگ و صلح از دیدگاه حقوق و روابط بین­الملل، تهران: پژوهشکده تحقیقات راهبردی.
  24. مستوفى، محمد محسن (1375). زبده التواریخ‏، تصحیح بهروز گودرزى‏، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  25. ملاکمال (1334). تاریخ ملاکمال، با تصحیح ابراهیم دهگان، اراک: بی­نا.
  26. منشی­قزوینی، بوداق (1378). جواهرالاخبار، تصحیح محسن بهرام­نژاد، تهران: میراث مکتوب.
  27. ناشناس (1384). عالم‌آرای شاه اسماعیل، با مقدمه و تصحیح و تعلیق اصغر منتظر صاحب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  28. وحیدقزوینی، میرزا محمدطاهر (1383). تاریخ جهان‌آرای عباسی، مقدمه و تصحیح سید سعید میرمحمدصادق زیر نظر احسان اشراقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    1.