تبیین و تحلیل تأثیر موقعیت جغرافیایی بر عملکرد نظامی حکومت ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانش آموخته ی کارشناسی ارشد تاریخ ایران باستان، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

ساسانیان یکی از سلسله‌های مهمی بودند که در فلات ایران به قدرت رسیدند. این حکومت به‌واسطۀ شرایط، موقعیت و وسعت جغرافیایی سرزمین خود نمی‌توانست یا به‌نوعی امکان نداشت که تحت تأثیر محیطی که در آن قرار گرفته بود، واقع نشود. موقعیت جغرافیایی در بروز جنگ‌های گسترده و طولانی که ساسانیان در مدت فرمانروایی خود، چه در جبهه دفاعی و چه در حمله‌ها و عملیات‌های نظامی که در اکناف و اطراف سرزمین خود انجام داده‌اند، تأثیر مهمی داشته است. سؤال این پژوهش این است که موقعیت جغرافیایی در فعالیت‌های نظامی و راهکارهای دفاعی ساسانیان چه تأثیری داشته است؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که ساسانیان در این سرزمین و موقعیت جغرافیایی حساس فعالیت‌های نظامی خود را با ویژگی‌های ژئوپلیتیکی و استراتژیکی سرزمین خود تطبیق ‌دادند و فعالیت‌های نظامی آنان متأثر از موقعیت جغرافیایی فلات ایران واقع می‌شد. وجود استحکامات طویل نظامی در شرق، شمال شرق، جنوب غرب و همچنین تقسیمات نظامی که ساسانیان انجام دادند متأثر از موقعیت جغرافیایی آنان بوده است. روش این پژوهش به‌صورت توصیفی – تحلیلی است و داده‌های این پژوهش نیز به‌صورت مطالعات کتابخانه‌ای گردآوری‌شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining and Analyzing the Effect of Geographical Position on Military Performance of Sasanian Rule

نویسندگان [English]

  • Esmail Sangari 1
  • Ahmad Asadi 2
1 Associate Professor, Department of History,Faculty of Literaturi and Humanities, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 MA in Ancient Iranian History, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The Sasanians were one of the important dynasties that gained power in the Iranian plateau. Given the geographical conditions and location, as well as their vast territory, it was impossible for this government not to be influenced by its environment. Geographical position was effective in the outburst of military operations of the Sasanians and their defensive and offensive battles in different internal and surrounding regions and during the period of their rule. This research concerned the effect the geographical position had on the military actions and defensive tactics of the Sasanians. The results of this descriptive-analytical research that collected data using library sources show that the Sasanians coordinated their military actions with the specific geopolitical and strategic situation of their territory, and their military actions were influenced by the geographical location of the Iranian plateau. The establishment of long military fortifications in the eastern, northeastern, and southwestern regions along with the military divisions made by the Sasanians, all were influenced by their geographical position.

کلیدواژه‌ها [English]

  • geographical position
  • military activities
  • defensive tactics
  • Sasanian Empire
- آلتهایم، فرانتس و دیگران (1382). تاریخ اقتصاد دولت ساسانی، ترجمه هوشنگ صادقی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- آرزومانی، فریدون (1393). هنر ساسانی، تهران: پازینه.
- اللهیاری، فریدون (1393). اعراب و راهبرد نظام ساسانی در بین‌النهرین و خلیج‌فارس و جزیره العرب، تهران: امیرکبیر.
- استنفورد، مایکل (1395). درآمدی بر فلسفه تاریخ، ترجمه احمدگل محمدی، تهران، نشر نی.
- اچ بیکر، الن (1392). جغرافیا و تاریخ (پیوند مرزها)، ترجمه مرتضی گودرزی، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
- اقتداری، احمد (1345). خلیج‌فارس، بی‌جا: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.
- اصفهانی، حمزة بن حسن (1367). تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک الارض و الانبیا)، ترجمه جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
- اسدبین، زهرا (1390). فعالیت‌های نظامی، تجاری ساسانیان در خلیج‌فارس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات خلیج‌فارس، دانشگاه شهید چمران اهواز.
- بیک محمدی، حسن (1377). مقدمه‌ای بر جغرافیای تاریخی ایران، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
- بیک محمدی، حسن (1387). مقدمه‌ای بر تاریخ علم جغرافیا، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
- پروکوپیوس  (1347). جنگ‌های ایران و روم، ترجمه محمد سعیدی، تهران: ترجمه و نشر کتاب.
- پیگولوفسکایا، نینا (1391). ایران و بیزانس در سده‌های ششم و هفتم میلادی، ترجمه کامبیز میر بهاء، تهران: ققنوس.
- پیگولوفسکایا، نینا (1372). اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده‌های چهارم-ششم میلادی، ترجمه عنایت‌الله رضا، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- پیگولوفسکایا، نینا (1387). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه عنایت‌الله رضا،  تهران: علمی و فرهنگی.
- پاشازانوس، حمیدرضا (1394).« سیراف: تجارت دریایی ایران و چین در اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی»، پژوهش‌های ایران‌شناسی، سال پنجم، شماره 1: بهار و تابستان، صص 63-50.
- تاریخ کمبریج (1384). سرزمین ایران، ویراستار، ویلیام بین فیشر، ترجمه مرتضی ثاقب فر، جلد 1، تهران: جامی، چاپ اول.
- حافظ نیا، محمدرضا (1381). جغرافیای سیاسی ایران، تهران: سمت..
- حافظ نیا، محمدرضا (1371). خلیج‌فارس و نقش استراتژیک تنگۀ هرمز، تهران: سمت.
- حافظ نیا، محمدرضا (1386). قدرت و منافع ملی، تهران: نشر انتخاب.
- حسینی ولشکلایی، سید حبیب، یوسف جمالی، محمد کریم، سنگاری، اسماعیل، ترابی فارسانی، سهیلا (1400).«تبیین و تحلیل نقش و اهمیت نظامی سواحل جنوبی دریای کاسپی در حفظ امنیت شاهنشاهی ساسانی(651-222م.)»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال بیست و دوم، شماره 88: پاییز، صص 98-79.
- حسین طلایی، پرویز (1395). «جغرافیای تاریخی شهر آمد و جایگاه آن در مناسبات ایران و روم در روزگار ساسانیان»، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 21: پاییز و زمستان.
- خوانساری نژاد، احسان، موسوی کوهپر، سیدمهدی، خراشادی، سٌرور (1400). «استراتژی نظامی در امپراتوری ساسانی»، مطالعات باستان‌شناسی، سال سیزدهم، شماره 3: پاییز، ص 27.
- دریایی، تورج (1390). ناگفته‌های امپراتوری ساسانی، ترجمه آهنگ حقانی، محمود فاضلی بیرجندی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
- دریایی، تورج (1392). ساسانیان، ترجمه شهرناز اعتمادی، تهران: توس.
- دریایی، تورج (1388). شهرستان‌های ایرانشهر، ترجمه شهرام جلیلیان، تهران: انتشارات توس.
- دورانت، ویلیام جیمز، دورانت، آریل (1396). درس‌های تاریخ، ترجمه محسن خادم، تهران: ققنوس.
- دورانت، ویلیامز جیمز (1378). تاریخ تمدن مشرق زمین گاهواره تمدن، جلد اول، ترجمه احمد آرام و دیگران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- دینوری، ابوحنیفه احمد ابن داود (1364). اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
- روشندل، جلیل (1347). امنیت ملی و نظام بین‌المللی، تهران: سمت.
- زرین‌کوب، عبدالحسین و زرین‌کوب، روزبه (1394). تاریخ ایران باستان (4) تاریخ سیاسی ساسانیان، تهران: سمت..
- زین‌العابدین، یوسف، کارساز، انام (1389). «جایگاه موقعیت جغرافیایی در نظریه‌های ژئوپلیتیک»، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال سوم، ش: 1، صص 55-45.
- سامی، علی (1393). تمدن ساسانی، تهران: سمت.
- شاپور شهبازی، علیرضا (1389). تاریخ ساسانیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- شکوئی، حسین (1383). فلسفه جغرافیا، تهران: گیتاشناسی.
- شیپمان، کلاوس (1384). مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: نشر و پژوهش فروزان روز.
- شفیعی، آرین (1395): نتایج و تأثیرات رقابت‌های سیاسی-اقتصادی ایران و روم شرقی (بیزانس) در دریای سرخ، اقیانوس هند و خلیج‌فارس در عصر ساسانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات خلیج‌فارس، دانشگاه شهید چمران اهواز.
- طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری (تاریخ الرّسل و الملُوک)، جلد 2، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
- عزتی، عزت‌الله (1396). ژئوپلیتیک، تهران: سمت، چاپ دوازدهم.
- فرای، ریچارد نلسون (1388). تاریخ باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: سروش.
- فرنود، رضا (1395). اطلس تاریخی دوره ساسانی، تهران: نشر نی.
- کریستن سن، آرتور امانوئل (1391). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: زرین.
- کرتیس، جان (1394): بین‌النهرین و ایران در دوران اشکانی و ساسانی (وازنش و باز زایی در حدود 238 ق.م.642 میلادی)، ترجمه زهرا باستی، تهران: سمت.
- کیان راد، حسین (1385). جامعه و اقتصاد عصر ساسانی، تهران: انتشارات سخن.
- کاویانی پویا، حمید، داغمه چی، ماریا (1392). «جایگاه و نقش استحکامات هیرکانیا در منازعات مرزهای شرقی ساسانیان»، پژوهش‌های علوم تاریخی، دوره پنجم، شماره 2: پاییز و زمستان.
- گردیزی، ابوسعید عبدالحی (1363). تاریخ گردیزی، به تصحیح و تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
- گوردن ایست، دابلیو (1392). تاریخ در بستر جغرافیا، ترجمه حسین حاتمی نژاد و حمیدرضا پیغمبری، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
- مرادیان، خدا مراد (1355). کشور حیره در قلمرو شاهنشاهی ساسانیان، بی‌جا: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
- ماکسمیوک، کاتارزینا (1397): جغرافیای جنگ‌های ایران و روم، ترجمه حسین طلائی، تهران: امیرکبیر.
- محمودآبادی، اصغر (1387): پژوهش‌هایی در تاریخ؛ فرهنگ و سیاست ایران باستان، اهواز: مهر یار.
- مشکور، محمدجواد (1371). جغرافیای تاریخی ایران باستان، تهران: دنیای کتاب.
- مشکور، محمدجواد (1343). ایران در عهد باستان، جلد 1، تهران: تربیت‌معلم و تحقیقات تربیتی.
- مهرآفرین، رضا (1397). شهرهای ساسانی، تهران: سمت.
- میرزاوند، مسلم (1393). «جستاری درزمینۀ حضور نظامی ساسانیان در خلیج‌فارس»، فصلنامه پارسه، سال چهاردهم، ش: 23، صص 153-140.
- نولدکه، تئودور (1358). تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمه عباس زریاب، تهران: انجمن آثار ملی.
- هندیجانی، محمد، محمدی فر، یعقوب (1396). « نگاهی به متصرفات انیرانی ساسانی در قفقاز جنوبی بر اساس داده‌های باستان‌شناختی»، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش‌نامه‌ی انجمن ایرانی تاریخ، سال هشتم، ش: 32، صص 103-81.
- وینتر، انگلبرت، دیگناس، بئاته (1386). روم و ایران: دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: فروزان روز.
- Brosius, Maria (2006): Peoples of the Anclent World: The Persians, Routledge, USA and Canada.
- Daryaee, T. 2003. The Persian Gulf Trade in Late Antiquity, Journal  of World History, vol. 14, 1:1-16.
- Farrokh, Kaveh & Karamian, Gholamreza & Maksymiuk, Katarzyna (2018): A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce University of Natural Sciences and Humanities, Poland.
- Huyse, Ph (1999). "Shahpur, Ka'bai-yi Zardusht", Die dreisprachige Inschrift Shabuhr I. an. Der Ka'ba-I Zardusht, vol. 1, Corpus In Scriptionum, London.
- Goldstin, Josha  s, (1999) : International Relations, Longman, Newyork.
- Winter, E.& Dignas, B. (2007): Rom und das Perserreich. ZweiWeltmachte  zwische  confrontation and koexistenz, Cambridge University Press, United States of America.
- Maksymiuk, Katarzyna (2015): Geography of Roman IranianWars. Military Operations of Rome and Sasanian Iran, UPH,  Siedlce, Poland.
- Rezakhani, Khodadad (2017): Reorienting the Sasanians East Iran in Late Antiquity, Edinburgh University Press, Stockport.