جایگاه مدارس نظام در تحول آموزش نظامی دوره قاجار و پهلوی اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه آزاد واحد الکترونیکی، تهران، ایران

2 استادیار تاریخ پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی، تهران، ایران

چکیده

«مدارس نظام» از انواع مدارس نظامی بود که از اواسط دوره قاجار با هدف توسعه آموزش‌های نظامی ایجاد شدند و در دوره پهلوی اول با عنوان مدارس کل نظام توسعه پیدا کردند. این مدارس در کنار سایر آموزشگاه‌های نظامی در راستای اصلاحات دولت‌مردان برای تحول ساختاری- محتوایی در آموزش نظامی و تشکیل یک ارتش مدرن ایجاد شد. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی این پرسش است که مدارس نظام چه نقشی در توسعه و تحول آموزش نظامی دوره قاجاریه و پهلوی اول داشته است. بدین منظور با روش تحلیل تاریخی به زمینه‌ها و ضرورت‌های شکل‌گیری مدارس نظام پرداخته شده و سپس با بررسی ساختار و عملکرد این مدارس در دوره قاجار و پهلوی اول، نقش آنها در روند مدرن­سازی و تحول آموزش نظامی ایران تحلیل شده است؛ و به این نتیجه رسیده که مدارس نظام دوره قاجاریه در اصل در رقابت با مدرسه دارالفنون و غالباً با اهداف سیاسی و شخصی تأسیس شده است. با اینکه این مدارس به سبب محدود بودن و عدم تنوع و ساختار بسته آموزشی، منشأ تحول خاصی در آموزش نظامی دوره قاجار نشدند، در دوره پهلوی به دلیل تشکیلات منسجم خود و کیفیت آموزشی مورد قبول و تربیت دانش‌آموزان، در روند نوسازی آموزش نظامی و غیرنظامی سهم قابل‌ملاحظه‌ای ایفا کردند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Position of Military Schools in the Evolution of Military Education during the First Qajar and Pahlavi I Periods

نویسندگان [English]

  • Mehdi Sadeghzade 1
  • Reza Bigdelou 2
1 MA in Islamic Iranian History, Islamic Azad University, Electronic Branch, Tehran, Iran
2 Assistant Professor in History, Policing Sciences and Social Studies Research Institute, Tehran, Iran
چکیده [English]

With the aim of developing military education, the Nezām schools were established in the middle of the Qajar period and were developed more and more during the Pahlavi I period as Madares-e Nezām. These schools were established along with other military schools in line with the reforms of the statesmen for the structural-content evolution in military education and the formation of a modern army. This study, using the historical analysis method, was primarily aimed at illuminating the role Nezām schools played in the development and evolution of military education during the Qajar and Pahlavi I periods. The research concluded that the schools of the Qajar period were originally founded in competition with Dār ul-Funun school often to serve the political and personal goals of princes and military commanders. Therefore, although the Nezām schools failed to bring about a specific change in the military educational system of the Qajar period due to their limited number, lack of variety and structure of the educational package, they played a significant role in the process of military education and public educational modernization during the Pahlavi I period thanks to their coherent organization, acceptable educational quality and training of students and candidates for military purposes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nezām schools
  • military education
  • army
  • Qajar
  • Pahlavi

مراجع

لف ) کتاب‌ها
- آقامحمدی، صمد و قنبری، علیرضا و کلانی، ابراهیم (1396). سیر تحول نظام آموزش عالی در ایران و ارتش، تهران: انتشارات دانشگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء (ص).
- بزرگمهر، جلیل (1377). خاطرات جلیل بزرگمهر از دکتر محمد مصدق، تهران: نشر علم.
- بیگدلی، غلامحسین (1388). از کاخ‌های شاه تا زندان‌های سیبری، تهران: انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
- پژمان، جلال (1386). فروپاشی ارتش شاهنشاهی، تهران: انتشارات نامک.
- تکمیل همایون، ناصر (1376). تحولات قشون در تاریخ معاصر ایران، جلد 1، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- جلالی، هوشنگ (1390). تاریخ نظامی ایران از دوره صفویه تا پایان دفاع مقدس، تهران: انتشارات ایران سبز.
- خلیلی‌خو، محمدرضا (1373). توسعه و نوسازی در دوره رضاشاه، تهران، جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی.
- رزم‌آرا، علی (1382). خاطرات و اسناد حاجعلی رزم‌آرا، تهران: پژوهش شیرازه.
ستاد بزرگ‌ارتشتاران (1337). مقدمه تاریخ نظامی 33 ساله ارتش شاهنشاهی ایران، تهران: چاپخانه ارتش.
 - سرداری نیا، صمد (1382). دارالفنون تبریز؛ دومین مرکز آموزش عالی ایران، تبریز: انتشارات ندای شمس.
- سنگوی، رامش (1356). آریامهر شاهنشاه ایران، ترجمه سیروس صدیق ارشادی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- سینائی، وحید (1384). دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران (1357-1299)، تهران: انتشارات کویر.
- شمیم، علی‌اصغر (1379). ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: موسسه انتشارات مدبّر.
- شهبازی، داریوش (1399)، تاریخ قشون قاجاریه، تهران: نشر ماهریس.
- شیخ‌الاسلامی، جواد (1370). خاطرات سیاسی سر آرتور هاردینگ، تهران: موسسه انتشارات کیهان.
- صدیق، عیسی (1388). سیر فرهنگ در ایران و مغرب زمین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- عاقلی، باقر (1386). رضاشاه و قشون متحدالشکل، تهران: انتشارات نامک.
- علی بابایی، غلامرضا (1382). تاریخ ارتش ایران از هخامنشی تا عصر پهلوی، تهران: انتشارات آشیان.
- فراهانی، حسن (1385). روزشمار تاریخ معاصر ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى سیاسى‌.
 - فربد، ناصر (1383). تاریخ تحولات ارتش ایران، تهران: انتشارات کومش.
- قنبری، داریوش (1385). دولت مدرن و یکپارچگی ملی در ایران، تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
- کرونین، استفانی (1377). ارتش و حکومت پهلوی، ترجمه غلامرضا علی بابایی، تهران: انتشارات خجسته.
- کرونین، استفانی (1383). رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات جامی.
- لطیفیان، سعیده (1380). ارتش و انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- محبوبی اردکانی، حسین (1370). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، جلد 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- معتضد، خسرو (1377). اشرف از سرای سنگلج تا سریر سلطنت، جلد 1، تهران: انتشارات پیکان.
 - معتضد، خسرو (1383). ارتشبدها و حدیث تاریخ پهلوی، تهران: انتشارات زرین.
- معطوفی، اسدالله (1382). تاریخ چهار هزارساله ارتش ایران، جلد 2، تهران: انتشارات ایمان.
- مفتون دنبلی، عبدالرزاق (1351). مآثرالسلطانیه، به اهتمام غلامحسین صدری افشار، تهران: انتشارات ابن سینا.
- نفیسی، سعید (1366). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر؛ از آغاز سلطنت قاجاریه تا پایان جنگ نخستین با روسیه، جلد 1، تهران: انتشارات بنیاد.
- نوروزی فرسنگی، احمد (1386). ارتش در تاریخ و انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات زهد.
 - هدایت، مهدیقلی (1385). خاطرات و خطرات، زوار: تهران.
- یکرنگیان، میرحسین (1384). سیری در تاریخ ارتش ایران از آغاز تا پایان شهریور 1320، تهران: انتشارات خجسته.
ب) مقالات
- چمنکار، محمد جعفر (1397). «شکل‌گیری قوای سه گانه ارتش ایران در دوره پهلوی اول»، پژوهش‌نامه تمدن ایرانی، شماره 1، صص91-121.
- زندیه، حسن و یوسفی، جواد (1393). «ساختار آموزش انتظامی و نظامی در حکومت رضاشاه»، نشریه مطالعات تاریخ انتظامی، شماره 2، صص53-84.
- کرونین، استفانی (1394). «ورود مدرنیته به ایران؛ مأموریت‌های نظامی اروپایی‌ها در ایران عهد قاجار»، ترجمه  مهدی کاظمی و محمد نعمتی، فصلنامه علمی ترویجی مطالعات انتظامی، سال دوم، شماره 7، صص93-138.
- کناررودی، قربانعلی و مرادی‌نیا، محمدجواد (1401). «آموزش نظامی در مدارس نظامی و غیرنظامی» فصلنامه مطالعات تاریخی جنگ، دوره 6، شماره 1، صص 42-57.
پ) روزنامه‌ها و نشریات
- اطلاعات 1314، ش 2537: 7.
- اطلاعات 1307، ش 599: 4.
- اطلاعات 1315، ش 2861: 8.
- فرهنگ اصفهان، ش 89، 9 ربیع‌الثانی 1298.
- فرهنگ اصفهان، ش 103، 20 رجب 1298.
- تعلیم و تربیت، سال 4، مهر و آبان 1313، شماره 7 و8.
- تعلیم و تربیت، سال 1، آبان و آذر 1304، شماره 8 و 9.
ت) اسناد
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ ارسال گواهینامه‌های دانش آموزان دبستان نظام تهران و آمار آنها جهت تحویل به دبیرستان نظام (1317). شماره سند 018312-297.
 - سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ آیین‌نامه امتحانات نهائی شش‌ساله متوسطه دبیرستان‌های نظام تحت نظارت وزارت فرهنگ (1319). شماره سند 044514-297.
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ برنامه امتحانات نهایی مدرسه ابتدایی نظام و گزارشی از برگزاری امتحانات و تعداد قبول‌شدگان مدرسه فوق (1310-1309). شماره سند 016325-297.
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ مکاتبات وزارت جنگ و وزارت معارف در خصوص تعیین تکلیف حقوق و مزایای معلمان مدرسه نظام (1312). شماره سند 032754-310.
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ پیشنهاداتی مبنی بر تشویق دانش‌آموزان جهت ورود به دبیرستان‌های نظام (1315). شماره سند 001001-297.
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ بخشنامه عدم پذیرش دانش آموزان مدارس نظام در مدارس دولتی و ملی بدون اجاره کتبی (1310). شماره سند 004864-297.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار