جنگ و آسیب‌های زیست محیطی آن در دوره صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار،گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

2 دانش اموخته کارشناسی ارشد دانشگاه اراک و دبیر آموزش و پرورش اداره کل آموزش و پرورش استان مرکزی

چکیده

   دوران صفویه یکی از دوره‌های پر چالش تاریخ ایران است که طی آن منازعات خارجی بخش عمده‌ای از فضای ایران را تحت تأثیر قرار داد. در این دوران، جنگ‌های گسترده‌ای در مناطق غربی و شرقی کشور با عثمانی‌ها و ازبکان رخ داد. این جنگ‌ها علاوه بر وارد آوردن خسارات جانی و مالی، تأثیرات تخریبی قابل توجهی را نیز به همراه داشت. مقاله حاضر آسیب‌های زیست محیطی ناشی از جنگ‌های این دوران را بررسی می­کند. سوال پژوهش این است که جنگ‌های دوران صفویه چه تأثیرات زیست محیطی را در پی داشتند. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که حملات گسترده عثمانی‌ها یا ازبکان به سرزمین ایران و همچنین برخی از سیاست‌های دفاعی صفویان در برابر این حملات، منجر به تخریب منابع آب و آسیب‌های جدی به منابع تغذیه شد؛ و این امر باعث بروز قحطی و بروز بیماری‌های مختلف در جامعه شد. با توجه به گستردگی جنگ‌ها و تعداد زیاد نبردها، این قحطی­ها و بروز بیماری‌ها اجتناب­ناپذیر بود. بنابراین، مشخص است که جنگ‌های دوران صفویه تأثیرات گسترده و عمیقی روی فضای زیست محیطی ایران داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Environmental Damages of Wars in the Safavid Era

نویسندگان [English]

  • Farhad Sabouri Far 1
  • Mohammad Hassan Beigi 1
  • Majid Veismeh 2
1 Assistant Professor, Department of History, Faculty of Humanities, Arak University, Arak, Iran
2 MA, Arak University, and Teacher in the Ministry of Education
چکیده [English]

The Safavid era is one of the challenging periods in the Iranian history during when foreign disputes significantly influenced Iran’s environment. During this period, extensive wars against the Ottomans and Uzbeks occurred in the western and eastern regions of the country. These wars, in addition to causing human and financial losses, had considerable destructive effects. The present article examines the environmental damages resulting from the wars of this period. The results of the study showed that the extensive attacks of the Ottomans or the Uzbeks on Iranian lands, as well as some defensive policies of the Safavids against these attacks, led to the destruction of water resources and serious damages to food resources, which caused famine and various diseases in the society. Given the extent of the wars and the large number of battles, the famines and disease outbreaks were inevitable. Therefore, it is clear that the wars of the Safavid era had extensive and profound effects on Iran’s environmental space.

کلیدواژه‌ها [English]

  • war
  • environmental damages
  • Safavids
  • human and financial losses
- اوزون چارشلی، اسماعیل حقی (1370). تاریخ عثمانی، ج 2، ترجمه وهاب ولی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
- پارسادوست، منوچهر (1381). شاه اسماعیل اول، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ دوم.
- پارسادوست، منوچهر (1381). شاه اسماعیل دوم و شاه محمدخدابنده، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- پارسا دوست، منوچهر (1381). شاه تهماسب اول، تهران: شرکت سهامی انتشار،چاپ دوم.
- پورگشتال، هامر (1387). تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمه، میرزا زکی علی آبادی، ج2، به کوشش جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
- حسینی قمی، قاضی احمد (1383). خلاصه التواریخ،  تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
- خواند میر، امیر محمود (1370) ایران در روزگار شاه اسماعیل و شاه تهماسب صفوی، تصحیح غلامرضا طباطبایی، تهران: موقوفات افشار.
- خواند میر، غیاث الدین حسینی (1362). تاریخ حبیب السیر، به کوشش دبیر سیاقی، تهران: خیام، چاپ سوم.
- دالساندری، وینچنتو؛ زنو، کاترین (1381). سفرنامه­های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیریان، تهران: خوارزمی، چ دوم.
- دلاواله، پیترو (1380). سفرنامه، 2ج، ترجمه محمود به­فروزی، تهران: قطره.
- روملو، حسن بیک (1384). احسن التواریخ، 3 ج، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
- شاردن، جان (1372). سفرنامه، 5ج، تصحیح اقبال یغمایی، تهران: توس.
- شاو، استانفورد جی(1370). تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید، 2ج، ترجمه محمود رمضان­زاده، مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
- صالحی، نصرالله (1388). « لشکرکشی سلطان مراد چهارم به ایروان و تبریز»، فصلنامه ایران و اسلام، سال 19، شماره 1، پیاپی، 75، ( 77-106).
- عالم آرای شاه طهماسب (1370). به کوشش ایرج افشار، تهران: دنیای کتاب.
- فلور، ویلم (1388). دیوان و قشون در عصر صفوی، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: آگه.
- الحسینی، خورشاه بن­ قباد (1379). تاریخ ایلچی نظام شاه، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- منجم، ملاجلال الدین (1366). تاریخ عباسی، به کوشش سیف الله وحیدنیا، تهران: وحید.
- منشی، اسکندربیگ (1377)، تاریخ عالم آرای عباسی، 3ج، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
- واله اصفهانی، محمد یوسف (1382)، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، به کوشش محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- واله اصفهانی، محمد یوسف (1372). خلد برین، به کوشش میرهاشم محدث، تهران: موقوفات افشار.