کاربست شایعه در کنش سیاسی مخالفان حکومت پهلوی (1356 و 1357)

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران ، ایران

10.22034/hsow.2024.2014209.1510

چکیده

شایعه به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر در عملیات روانی در زمان انقلاب‌ها و ناآرامی‌ها استفاده می‌شود. در انقلاب اسلامی ایران، انقلابیون از شایعات برای اهداف خود استفاده کردند. این پژوهش با استفاده از روش تاریخی و تحلیلی، مستند به اسناد مرکز بررسی اسناد تاریخی به صورت سندخوانی و سند پژوهی نحوه استفاده از شایعات در مبارزات انقلابی علیه دستگاه امنیتی حاکمیت پهلوی را بررسی می‌کند. پرسش پژوهش این است که شیوۀ بهره‌گیری و استفاده از شایعه در بستر مبارزات انقلابی علیه دستگاه امنیتی  و حاکمیت پهلوی چگونه بود؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که انقلابیون در استفاده از شایعات برای ایجاد هراس در نیروهای امنیتی و برانگیختن جامعه موفق‌تر بودند. انقلابیون با ایجاد باور «ایران بدون شاه» در جامعه و ایجاد هراس در نیروهای نظامی و انتظامی، از شایعات بهره بردند. آن‌ها با استفاده از فن‌هایی مانند عددسازی تعداد معترضین، شایعات را ایجاد کردند  که در نهایت موجب فروپاشی پهلوی و  پیروزی انقلاب  شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The use of rumors in the political action of the opponents of the Pahlavi government (1977 -1979))

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mahmood Sadat Bidgoli 1
  • Hamid Najar 2
1 Assistant Professor of History Department, Imam Khomeini Research Institute and Islamic Revolution, Tehran, Iran
2 PhD student of Islamic Revolution History, Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute, Tehran, Iran
چکیده [English]

Rumor is considered as one of the tools of psychological operations against the enemy. Rumors were spread by the revolutionaries and they spread rumors at the community level. In addition to field campaigns, the revolutionaries had launched a significant campaign against SAVAK in the field of information and psychological warfare. The current research with the historical method and the descriptive-analytical method and with the help of archival documents and original sources seeks to answer the question, what was the method of exploiting and using rumors in the context of revolutionary struggles against the security apparatus of Pahlavi rule?
The findings show that the power of these rumors was in social arousal and on the one hand creating fear in the security forces of the ruling apparatus and the revolutionaries were more successful than SAVAK in using this tool of psychological operations. According to the published documents of rumors in the years 1356 and 1979, the revolutionaries mostly used rumors with the aim of creating the belief of Iran without a king in the society, creating intimidation and fear in the military and law enforcement forces. They had the upper hand in creating these rumors and are considered the winners of the war of narratives because, according to SAVAK sources, people did not accept the official narrative of the events and their causes. For maximum exploitation, the revolutionaries gave a coefficient to the previous rumor and used techniques such as numbering the number of protesters and participants in the marches.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rumor
  • Iranian Islamic Revolution
  • SAVAK
  • psychological war
  • Pahlavi period

مراجع

  • استمپل، جان. دی (1377). درون انقلاب ایران ، ترجمۀ منوچهر شجاعی، تهران: رسا.
  • امیرعباس هویدا به روایت اسناد ساواک، (1382). ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1376). ج 1، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1377). ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1377). ج 3، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1378). ج 4، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1378). ج 5، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1378). ج 6، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1382). ج 11، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1383). ج 15، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1384). ج 16، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1384). ج 17، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1384). ج 19، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1385). ج 20، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1385). ج 21، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1386). ج 23، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (1387). ج 25، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان اصفهان، (1383). ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان اصفهان، (1394). ج 4، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان بوشهر، (1395). ج 2، 1395: تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان چهارمحال و بختیاری، (1388). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان قزوین، (1393). ج 3، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان قزوین ،(1393). ج 4، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان مازندران، (1397). ج 3، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان مازندران، (1397). ج 5، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان مازندران، (1397). ج 6، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان مازندران، (1397). ج 7، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان مازندران، (1397). ج 8، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان مازندران، (1397). ج 11، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، روزشمار استان مازندران (بابل)، (1390). ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، روزشمار استان مازندران (ساری)، (1390). ج 1، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، روزشمار استان مازندران (ساری)، (1390). ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، روزشمار استان مازندران (ساری)، (1398). ج 5، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان مرکزی، (1392) . ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، روزشمار استان همدان، (1390). ج 3، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان یزد، (1395). ج 5، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • پارسونز، آنتونی (1363). غرور و سقوط، ترجمۀ منوچهر راستین، چ 2، تهران: انتشارات هفته.
  • جمشید آموزگار به روایت اسناد ساواک، (1381). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • جنیدی، رضا (1393). تکنیک‌های عملیات روانی و شیوه‌های مقابله. تهران: انتشارات به‌نشر.
  • زنان دربار به روایت اسناد ساواک (اشرف پهلوی)، (1381). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • زونیس، ماروین (1370). شکست شاهانه. تهران: طرح نو.
  • شاپور بختیار به روایت اسناد ساواک، (1390). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • عاقلی، باقر (1380). شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج 1، تهران: گفتار.
  • عاقلی، باقر (1397). نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران: بدرقه جاویدان.

 

  • علی امینی به روایت اسناد ساواک، (1392). ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، (1380). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • میرکیایی، سید مهدی (1401). «کارکرد شایعه‌سازی در فرهنگ سیاسی عامه دورۀ قاجاریه»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 10، شمارۀ 43.
  • هژبر یزدانی به روایت اسناد ساواک، (1394). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
  • ‌ یاران امام به روایت اسناد ساواک (آیت‌الله سید مرتضی پسندیده)، (1380). ج 20، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.

- Porter, L (2017). Popular Rumour in Revolutionary Paris, 1792-1794. Basingstoke: Palgrave Macmillan.‌

- Smelser, N. J. , Turner, . Ralph H. and Killian, . Lewis M (2020). “collective behaviour. Encyclopedia Britanica”.https://www.britannica.com/science/collective-behaviour.

- Tacket, T (2011). “Rumor and Revolution: The Case of the September Massacres”. French History and Civilization,vol4.

مطالعات تاریخی جنگ

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 05 اردیبهشت 1403

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار