بررسی تکاپوهای تبلیغی و نظامی فاطمیان در ایالت جزیره

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ اسلام، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

2 استاد تاریخ، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

3 دانشیار تاریخ، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

10.22034/hsow.2024.2020659.1528

چکیده

فاطمیان اسماعیلی پس از تثبیت قدرت و حکومت خویش در مصر (358-565ق./965-1171م.)، در اندیشه گسترش اندیشه اسماعیلی در سراسر دنیای اسلام و سیطره برآن، به ستیزه با خلافت عباسی (132-656ق./749-1258م.) پرداخته و در صدد براندازی آن بودند. از سیاست­های آنها برای رسیدن به این هدف، گسترش فعالیت دعوه فاطمی در مناطق مختلف و تکاپوهای نظامی در مناطق زیر سلطه عباسیان برای پیشروی و نفوذ در این مناطق بود. یکی از مناطقی که می­توانست به­عنوان پایگاهی برای هر دو نوع فعالیت تبلیغی و نظامی فاطمیان قرار گیرد، ایالت جزیره بود که موقعیت سرزمینی و بافت اجتماعی آن، دست فاطمیان را در سیطره بر بغداد و براندازی عباسیان و روآوری آسان­تر به قلمرو شرقی خلافت عباسی باز می­کرد. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی در صدد است تا ضمن بررسی سیاست­های فاطمیان به­ویژه تکاپوهای نظامی آنان در ایالت جزیره، بدین پرسش پاسخ دهد که فاطمیان برای حضور در ایالت جزیره چه سیاستی را به­کار بستند؟ یافته پژوهش نشان می­دهد که به دلایل اهمیت جغرافیایی- راهبردی و بافت جمعیتی قبیله­ای برخوردار از نیروی انسانی، فاطمیان هم از طریق فعالیت­های داعیان خود و هم از طریق هم­پیمانی با حکام محلی و فعالیت­های نظامی فرماندهان حامی خود تلاش داشتند در ایالت جزیره حضور پیدا کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Studying the propaganda and military efforts of the Fātimids in the province of Jazeera

نویسندگان [English]

  • Roya Rezai 1
  • Jahanbakhsh Savagheb 2
  • Mohsen Rahmati 2
  • Mojtaba Gravand 3
1 PhD student in History of Islam, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Lorestan, Khoramabad, Iran
2 Full Professor of History, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Lorestan, Khoramabad, Iran
3 Associate Professor of History Department, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Lorestan, Khoramabad, Iran
چکیده [English]

After consolidating their power and government in Egypt (965-1171), the Ismaili Fātimids fought with the Abbasid caliphate (749-1258) and tried to overthrow it, with the intention of spreading Ismāili thought throughout the Islamic world and controlling it. One of their policies to achieve this goal was the expansion of the Fatimid da'wah activity in different areas and military efforts in the areas under the Abbasid rule to advance and influence in these areas. One of the areas that could be used as a base for both types of missionary and military activities of the Fātimids was the Jazeera state, whose territorial position and social context allowed the Fatimids to control Baghdad and overthrow the Abbasids and make it easier to reach the eastern territory of the Abbasid Caliphate was opening. This article aims to analyze the policies of the Fātimids, especially their military efforts in the Jazeera state, in a descriptive-analytical way, and to answer the question of what policy the Fātimids used to stay in the Jazeera state? The findings of the research show that due to the geographical-strategic importance and demographic structure of the tribes with manpower, the Fātimids tried both through the activities of their claimants and through alliances with local rulers and the military activities of the supporting commanders, to be present in the Jazeera state.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jazeera state
  • Fātimids
  • Abbāsids
  • Bani-oqail

مراجع

- ابن­ابى­الوفاء القرشی، عبدالقادربن محمد (1413/1993). الجواهر المضیئة فی طبقات الحنفیة، تحقیق عبدالفتاح محمد الحلو، قاهره: دار هجر للطباعه و النشر.
- ابن­­اثیر، عزالدین أبی­الحسن على­بن محمد (1385، 1386ق./1966). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، دار بیروت.
- ابن­تغری­بردی، جمال­الدین ابوالمحاسن یوسف (1392ق.). النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره: وزاره الثقافه والارشاد القومی، المؤسسة المصریه العامه.
- ابن­جوزى، أبوالفرج عبدالرحمن­بن على­بن محمد (1412ق./1992). المنتظم فى تاریخ الملوک و الأمم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن­حوقل، محمد (1938). صورة الأرض‏، بیروت: دار صادر.
- ابن­خردادبه، عبیدالله­بن عبدالله (1992)‏. المسالک و الممالک، بیروت: دار صادر‏.
- ابن­خلکان، شمس­الدین احمدبن محمد (بی­تا). وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقیق احسان عباس: بیروت: دار صادر.
- ابن­طُوَیر، عبدالسلام­بن حسن القیسرانی (1430/2010). نزهة المُقلَتَین فی اخبار الدّولتین، تحقیق ایمن فؤاد سیّد، بیروت: مؤسسه البیان.
- ابن­عدیم، عمربن احمدبن ابى­جراده (1425). زبدة الحلب من تاریخ حلب‏، تحقیق سهیل زکار، دمشق: دار الکتاب العربی‏.‏
- ابن­عدیم، عمربن احمدبن ابی­جراده (بی­تا). بغیة الطلب فى تاریخ حلب‏، تحقیق سهیل زکار، بیروت: دارالفکر.
- ابن­عمید، شیخ مکین جرجیس ابوالیاس­بن ابى­مکارم­بن ابى­طیب (1625). تاریخ المسلمین من صاحب شریعه الاسلام ابى­القاسم محمد الى الدوله الاتابکیه، لیدن: چاپخانه زبان­هاى شرقى.
- ابن­القلانسی، اب‍ی­ی‍ع‍ل‍ی‌ ح‍م‍زه‌­­بن اسد تمیمی (1403/1983). تاریخ دمشق، تحقیق سهیل زکار، دمشق: دار حسّان  للطباعه والنشر.
- ابن­القلانسی، أبی­یعلی حمزه­‌­بن اسد تمیمی (1908). تاریخ ابویعلی حمزه بن القلانسی المعروف بذیل تاریخ دمشق، بیروت: مطبعه الآباء الیسوعیین.
- ابن­کثیر، الحافظ اسماعیل­بن عمر (1398ق./1978). البدایه و النهایه، تحقیق خلیل شحاده، بیروت: دارالفکر.
- ابن­میسر، تاج­الدین محمدبن علی (بی­تا). المنتقی من اخبار مصر، تلخیص تقی­الدین احمدبن علی المقریزی، تحقیق ایمن فؤاد سید،  قاهره: المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیه.
- ابن­ندیم، محمدبن اسحاق (بی­تا).  الفهرست لإبن الندیم، بیروت: دار المعرفه.
- اصطخرى، ابراهیم­بن محمد (2004). المسالک و الممالک، تصحیح محمد جابر عبدالعال‏ حینى، قاهره: الهیئة العامة لقصور الثقافة.
- بکری، ابوعبید عبدالله­بن عبدالعزیز (1992). المسالک و الممالک، تحقیق اُدرَیان فان لیوفن و اُندرى‏ فیرى، بیروت: دارالغرب الاسلامی‏.
- تامر، عارف (1390ق./1970). القرامطه، بیروت: دار المکتبة الحیاه.
 - تامر، عارف (1991). تاریخ الاسماعیلیه، الدعوة و العقیده، لندن: ریاض الریس للکتب و النشر.
- تامر، عارف، (1980). الموسوعه التاریخیه للخلفاء الفاطمیین، الخلیفه الثامن: المستنصربالله، دمشق: دارالجیل.
-  حموی الرومی البغدادی، شهاب­الدین ابوعبدالله یاقوت­بن عبدالله (1995): معجم­البلدان، بیروت: دارصادر.
- داعی، ادریس عمادالدین القریشی (2008): عیون الأخبار و فنون الآثار فی فضائل الأئمة الأطهار، تحقیق مصطفی غالب، بیروت: دار الاندلس.
- دفتری، فرهاد (1386). تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان­روز.
- زمانی محجوب، حبیب و احمد بادکوبه هزاوه (1391). «بررسی وضعیت شیعیان در حلب عهد بنی­مرداس»، مطالعات تاریخ اسلام، سال چهارم، ش14.
- سامر، فیصل (1970). الدولة الحمدانیه فی الموصل و حلب، بغداد: الجمهوریه العراقیه، وزارة التعلیم العالی و البحث العلمی.
- السبکى، تاج­الدین (بی­تا). طبقات الشافعیة الکبرى، قاهره: دار الاحیاء الکتب العربیه.
- السمعانى، أبوسعید عبدالکریم­بن محمد (1962). الانساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیى المعلمى الیمانى، حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف العثمانیه.
- الصفدی، صلاح­الدین خلیل­بن ایبک (1420/2000). الوافی بالوفیات، تحقیق احمد الارناؤوط و ترکی مصطفی، بیروت: دار احیاء التراث.
- عبدالحمید، صائب (1424). معجم مورخی الشیعه الامامیه، الزیدیه، الاسماعیلیه، قم: موسسة دائره­المعارف فقه اسلامی.
- فروزانی، ابوالقاسم؛ پوراحمدی، حسین و لیدا مودت (1393). «مناسبات سیاسی حکومت شیعی بنی­مرداس با فاطمیان و سلجوقیان»، پژوهش­نامه تاریخ اسلام، سال چهارم، ش14.
  - قزوینى، زکریابن محمد (1998). آثارالبلاد و اخبارالعباد، بیروت: دار صادر.
  - کراچکوفسکى، ایگناتى یولیانوویچ (1379)‏. تاریخ نوشته­های جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمه ابوالقاسم پاینده‏،  تهران: علمی فرهنگی.
 - لسترنج، گای (1386). جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
- لوئیس، برنارد (1362). تاریخ اسماعیلیان، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
 - معزی، مریم (1390). پیشگامان حکومت­های شیعی: تاریخ حمدانیان و فاطمیان، تهران: سمت.
 - مقدسى، أبوعبدالله محمدبن أحمد کرمی (بی­تا). أحسن التقاسیم فى معرفة الأقالیم، بیروت: دار صادر.
 - مقریزى، تقی­الدین احمدبن على (1418)‏. المواعظ و الإعتبار بذکر الخطط و الآثار، بیروت: دار الکتب العلمیه.
 - مقریزى، تقی­الدین احمدبن على (1427/2006). کتاب المقفّى الکبیر، تحقیق محمد الیعلاوی، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
- مودت، لیدا و جواد موسوی دالینی (1395). «مناسبات سیاسی حکومت بنی­عقیل شیعی با آل­بویه، فاطمیان و سلجوقیان»، شیعه­شناسی، سال چهاردهم، ش55.
- مؤید فی‌الدین، هبه‌الله­بن موسی (1949). سیرة المؤیدالدین داعی الدعاة، تحقیق محمد کامل حسین، قاهره: دار الکاتب المصری.
-  هروی، علی­بن ابوبکر (1423/2002). الاشارات الی معرفة الزیارات، تحقیق علی­عَمر، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیه.
-  همدانی، ابوالحسن محمدبن‌ عبدالملک، (2008). قِطع تاریخیه من کتاب عنوان السیر فی محاسن اهل‌البدو و الحضر، جمعه و أعاد بناءه شایع عبدالهادی الهاجری، تونس: دار الغرب‌ الاسلامی.
مطالعات تاریخی جنگ

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 05 اردیبهشت 1403

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار