بهره برداری از ترورهای بیولوژیک در مناسبات سیاسی و نظامی حکمرانان در تاریخ اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشجوی دکتری، گروه تاریخ و تمدن اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دانشیار، گروه تاریخ و تمدن اسلامی ، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22034/hsow.2024.2016189.1516

چکیده

در عرصه حوادث سیاسی تاریخ اسلام و ایران؛ برای حذف مخالفان و رقبا و تحقق اهداف سیاسی و نظامی از ترور بیولوژیک استفاده می­شده است. این نوشتار تلاش دارد شگردهای مسموم­سازی، کاربرد زهر و تدبیرهای پیشگیری از آن را در عرصه سیاسی- نظامی تمدن اسلامی بررسی کند. مطالعات نشان می­دهد مسموم­سازی رجال سیاسی، بزرگان دینی و نظامی، تغییر نتایج جنگ‌ها به روش ترور بیولوژیک فرماندهان و مسموم­سازی سپاه در درگیری‌های نظامی و چالش‌های سیاسی مورد توجه صاحبان قدرت بوده است. مسئله این پژوهش بررسی کاربرد سم و زهر به عنوان سلاح بیولوژیک در حوادث مهم تاریخی اسلام و تحلیل شیوه­های بهره­برداری از این روش به عنوان ساده­ترین راه حذف فرماندهان نظامی و سیاسی و تغییر در نتایج جنگها و رویدادهای سیاسی بر اساس این پرسش است که چگونه ترور بیولوژیک سرنوشت حوادث سیاسی و نظامی را در عرصه حوادث تاریخ اسلام تغییر می­داده است؛ و روشها و عوامل دستیابی به اهداف سیاسی و نظامی در مسموم­سازی چگونه بوده است؟ دستاوردهای پژوهش نشان داد که ترور بیولوژیک تأثیرات مهمی را در مقاطع سیاسی و نظامی حساس در تاریخ اسلام داشته است و توانسته سرنوشت بسیاری از رویدادها را تغییر دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Exploitation of biological terrors in the political and military relations of the rulers in the history of Islam

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Dehghan 1
  • Seyyede Nargess Tanhaii 2
  • mahbobeh farkhondehzadeh 3
1 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 PhD student, Department of Islamic History and Civilization, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
3 Associate Professor Department of Islamic Sciences, Faculty of Theology Ferdowsi University of Mashhad, Iran
چکیده [English]

Killing opponents and eliminating rivals and achieving utilitarian interests using various methods such as poisoning has been one of the tools of authority in the military and political arena. This article, which is compiled with a descriptive-analytical approach and relying on library sources, tries to briefly examine and study the causes and methods of poisoning, the methods of using poison and the methods of its prevention among Muslims and Islamic Iran. Studies indicate that poisoning has been used as a biological weapon to eliminate rivals, political figures, religious and military leaders, as well as to change the results of wars and one of the common strategies in the midst of military conflicts. The process of poisoning and assassination was carried out by the method of food poisoning, poisoning of medical tools and military weapons and accessories such as clothes by maidservants, slaves and trusted people.
Key words: poison, biological terror, poisoning, poisoning tools.

کلیدواژه‌ها [English]

  • poison
  • biological terror
  • poisoning
  • poisoning tools
- ابن ابى اصیبعه، احمدبن قاسم (1386). عیون الأنباء فی طبقات الأطباء، ترجمه سید جعفر غضبان‏، تهران: دانشگاه علوم پزشکى ایران‏.
- ابن اثیر، عزالدین(1385).  تاریخ کامل اسلام و ایران، جلد 13، ترجمه عباس خلیلی، تهران، انتشارت علمی و فرهنگی.
- ابن بی بی، یحیی بن محمد(1350). اخبار سلاجقه روم به انضمام مختصر سلجوقنامه ابن بی‏بی‏، تهران: کتابفروشی تهران.
- ابن حمدون، ‏محمدبن حسن­بن محمدبن علی(1996). التذکرة الحمدونیه، تصحیح إحسان عباس و بسکر عباس، بیروت: دار صادر.
- ابن خلدون، عبدالرحمن(1363). العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتى، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.          
- ابن خلدون، عبدالرحمن(1375). مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادى، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
- ابن قتیبه دینوری(بی تا). الامامه و السیاسه، تصحیح علی شیری، بیروت: دارالاضواء.
- ابن­سعد، محمد بن سعد کاتب واقدى(1374). الطبقات الکبرى، ترجمه‏ محمود مهدوى دامغانى‏، تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه.
- ابن­طقطقی، محمدبن علی(1360). تاریخ فخرى، ترجمه محمد وحید گلپایگانى، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ابن­عبدالبر، یوسف بن عبدالله بن محمد(1412). الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت: دارالجیل.
- ابن­عماد حنبلی، شهاب الدین(1406). شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، دمشق: دار ابن کثیر.
- ابن­مسکویه، ابو على مسکویه الرازى(1379). تجارب الأمم‏، تحقیق ابو القاسم امامى، تهران: سروش .
- ابوالفرج اصفهانى، على­بن حسین(1339). فرزندان آل ابیطالب، ترجمه جواد فاضل، تهران: کتابفروشى على اکبر علمى.
- ابوالفرج اصفهانى، على­بن حسین(1994). الأغانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- اتحادیه، منصوره و سیروس سعدوندیان(1362). خاطرات تاج السلطنه، تهران: تاریخ ایران.
- اسفزارى،‏ معین الدین محمد زمچى(1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تصحیح‏ سید محمد کاظم امام،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- اشپولر، برتولد(1373). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامى‏، ترجمه جواد فلاطورى و مریم میراحمدى‏، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
-ا عتمادالسلطنه، محمدحسن خان(1367). تاریخ منتظم ناصرى، تصحیح محمد اسماعیل رضوانى‏، تهران: دنیاى کتاب.
- اقبال آشتیانی، عباس(1384). تاریخ مغول، تهران: امیر کبیر.
- آملى،‏ اولیاء الله(1348). تاریخ رویان‏، تصحیح منوچهر ستوده‏، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- بلاذری، أبوالحسن أحمدبن یحیى(1988). فتوح البلدان، بیروت: مکتبة الهلال.
- بلعمی، ابوعلی(1378). تاریخنامه طبرى، تحقیق محمد روشن، تهران: سروش.
- بنداری  اصفهانی، فتح بن علی(بی تا ). تاریخ سلسله سلجوقی، ترجمه محمد حسین خلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- بیهقی، ابوالفضل محمد(1375). تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- تنوخى، محسن بن علی(1975). ‏الفرج بعد الشده، تصحیح عبود الشالجی‏، بیروت: دارصادر.
- جرجانی، اسماعیل(1344). ذخیره خوارزمشاهی، تهران: انجمن آثار ملی.
- جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن زفر(1374). ترجمه تاریخ یمینى، تحقیق جعفر شعار، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
- جهشیارى، ابوعبدالله محمدبن عبدوس(1408). ‏الوزراء و الکتّاب، بیروت: دارالفکر الحدیث.
- حر عاملی، محمد بن حسن(1412). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشیعه، جلد 11. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
- الحمود، محمدحسن(1385). «سیر سم شناسی در متون پزشکی اسلامی،» ترجمه غلامرضا جمشید نژاد اول، آینه میراث، شماره 35.
- خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین(1975). تاریخ حبیب السیر، تهران: خیام.
- دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود(1371). اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران: نشر نى.
- ذهبی، شمس­الدین محمدبن احمد(1413). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمرى،  بیروت: دارالکتاب العربى.
- راوندی، مرتضی(1382). تاریخ اجتماعى ایران، تهران: نگاه.
- شیزرى، عبدالرحمن­بن نصر(1994). النهج المسلوک فی سیاسة­الملوک، شیزرى، بیروت: بی نا.
- طبری، محمدبن جریر(1375). تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد 6. تهران: اساطیر.
- طرطوشی، أبو بکر محمد بن محمد(1415). سراج الملوک، تصحیح نعمان صالح‏، ریاض: دار العاذریة للطباعة و النشر. 
- عقیلى علوى شیرازى، سید محمد حسین بن محمد هادى(1385). خلاصة الحکمه، تصحیح اسماعیل ناظم، قم: اسماعیلیان.
- عنصر المعالی، کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار(1383). قابوس نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
- فیلسوف­الدوله، عبدالحسین بن محمد حسن(1383). مطرح الأنظار فی تراجم أطباء الأعصار و فلاسفة الأمصار، تهران: دانشگاه علوم پزشکى ایران.
- قاضى احمد تتوى، آصف خان قزوینى(1382).‏ تاریخ الفی‏، تصحیح غلامرضا طباطبایى مجد، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
- کتبی، محمود(1335). تاریخ آل­مظفر، تهران: ابن­سینا.
- مبرد، أبوعباس محمدبن یزید(1987). الکامل فی اللغة و الأدب، تصحیح تغارید بیضون و نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- مستوفی قزوینی، حمدالله(1364).تاریخ گزیده، تحقیق عبدالحسین نوایى، تهران: امیر کبیر.
- مسعودی، علی بن الحسین(1374).مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
- مقدسی، محمدبن احمد(1361). أحسن التقاسیم فى معرفة الأقالیم، ترجمه علینقى منزوى، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
- منشی کرمانی، ناصرالدین (1362). سمط العلی للحضره العلیاء، تهران: اساطیر.
- نجفی، محمدحسن(بی تا). جواهرالکلام فی شرح شرایع­الاسلام، دارالکتب الاسلامیه، تهران: بازار سلطانی.
 - نخجوانى، محمدبن هندوشاه(1979). ‏دستور الکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح عبدالکریم على اوغلى علیزاده‏، مسکو: - فرهنگستان علوم جمهورى شوروى سوسیالیستى آذربایجان.
- نظام الملک طوسی(1378). سیاست نامه، تصحیح هیوبرت دارک، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- نویری، احمد بن عبدالوهاب(1364). نهایه الارب فی فنون الادب، تهران: امیرکبیر.
- ولوی، علیمحمد، سرخی کوهی خیلی، ملیحه(1393). «بررسی فرآیند مسموم­سازی در دوران امارت و خلافت معاویه،» مطالعات تاریخ اسلام، سال ششم، شماره 20.
- یعقوبى، احمدبن ابى یعقوب ابن واضح(1371). تاریخ یعقوبى، ترجمه محمدابراهیم آیتى، تهران: علمى و فرهنگى.
- Shabani A. Zarei A. Mohammadi R.  (2022). The Biological Weapons And Their Functions In the Middle Ages history of Iran. International Journal of the Humanities. emamali shabani. Ali Zareei. Reza Muhammadi. Volume 29, Issue 1. PP: 1-23.