تحلیل دلایل جنگ‌های پیروز ساسانی با هپتالیان(484میلادی-459میلادی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 دانشجوی ارشد ایران باستان، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

10.22034/hsow.2024.2017346.1520

چکیده

مرزهای شرقی ایران از دیرباز مورد هجوم اقوام همسایه قرار داشته است. اقوام آریایی از همین مرزها وارد فلات ایران شدند. بنابر برخی روایات، کوروش هخامنشی، جان خود را برای حفاظت از این مرزها از دست داده است. تداوم مسئله فوق در زمان ساسانیان چالش­هایی را برای این حکومت به همراه داشت. هر اندازه که مرزهای غربی ایرانشهر ساسانی برای ایشان مهم و پرخطر بود، مرزهای شرقی نیز از اهمیت ویژه­ای برخوردار بوده است. از نشانه­های تأیید این موضوع، وجود دیوارها و قلعه­های متعدد در این مناطق برای جلوگیری از یورش این اقوام مهاجم به داخل قلمرو است. یکی از اقوامی که به مرزهای شرقی ایران یورش می­آوردند، هپتالیان بودند. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی دلایل وقوع جنگ با هپتالیان در دوران زمامداری پیروز است. پژوهش حاضر با روش و رویکرد توصیفی- تحلیلی با استناد به منابع کتابخانه­ای سعی در یافتن پاسخی مناسب برای این پرسش دارد که چه دلایلی در حمله پیروز علیه هپتالیان تاثیرگذار بوده است؟ یافته­های پژوهش حاضر نشان می­دهد دلایل زیادی برای حمله پیروز علیه هپتالیان وجود داشته است، اما دلیل اقتصادی را می­توان از مهمترین دلایل در وقوع این جنگ­ها به شمار آورد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the reasons for the wars between peroz and hephthalites (459 AD- 484 AD)

نویسندگان [English]

  • Mohsen Momeni 1
  • Amin Amini 2
  • Farid Khademizola 2
1 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Urmia University, Urmia, Iran
2 Master Student of Ancient Iran History, Faculty of Literature and Humanities, Urmia University, Urmia, Iran
چکیده [English]

Abstract
The eastern borders of Iran have long been attacked by neighboring tribes. Aryan tribes entered the Iranian plateau from these borders. According to some traditions, Achaemenid Cyrus lost his life to protect these borders. The continuation of that problems during the Sassanid era brought challenges for this government. As much as the western borders of Sasanian Eranshahr were important and dangerous for them, the eastern borders were also had special importance. One of the signs confirming this issue was the existence of numerous walls and castles in these areas to prevent the invasion of these invading tribes into the territory. One of the tribes that attacked the eastern borders of Iran were the Hephthalites .The aim of this study is to investigate the reasons for the wars with Hephthalites during the reign of Peroz. The present research, with descriptive-analytical method and reference to library sources, tries to find a suitable answer for this question, what reasons were effective in Peroz's attack against Hephthalites? The informations of the present research show that there were many reasons for the peroz attack against the Hephthalites, but the economic reason can be considered one of the most important reasons for the occurrence of these wars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sassanian؛ hephthalite؛ peroz؛ Zoroastrian
  • War
  • -  آلتهایم، فرانس، (1393)، ساسانیان و هون­ها، ترجمه هوشنگ صادقی، تهران: فرزان روز.

    -  ابن اثیر، عزالدین علی، (1371)، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، جلد چهارم، تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.

    -  ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، (1363)، العبر تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، جلد اول، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

    -  بلعمی، ابو علی محمد ابن محمد، (1353)، تاریخ بلعمی، تصحیح محمدتقی بهار، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: چاپخانه تابش.

    -  پروکوپیوس، ( 1382)، جنگ­های ایران و روم، ترجمه محمد سعیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    -  پیرنیا، حسن (مشیرالدوله)؛آشتیانی، اقبال، (1389)، تاریخ ایران، تهران: انتشارات پارمیس.

    -  تشکری، عباس، (1356)، ایران به روایت چین باستان: نگاهی به روابط سیاسی، تجاری و فرهنگی ایران و چین تا اسلام، تهران: مؤسسه روابط بین المللی وابسته به وزارت امور خارجه.

    -  ثعالبی، ابو منصورمحمدبن عبدالملک، (1384)، شاهنامه ثعالبی ، ترجمه محمود هدایت، تهران: اساطیر.

    -  دینوری، ابو حنیفه احمد ابن داود، (1364)، اخبار الطوال، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی

    -  دریایی، تورج، (1383)، شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: ققنوس.

    -  دریایی، تورج، (1387)، تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمه مهرداد قدرت دیزجی، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

    -  رایگانی، ابراهیم، (زمستان1397)، «بررسی اوضاع مذهبی و باورهای اعتقادی پادشاهان عصر میانی ساسانی (پیروز اول ، قباد اول ، خسرو اول ) بر اساس نوشته­های پروکوپیوس مورخ رومی»، مجله معرفت ادیان، سال دهم، ش1، ص 101 تا 106.

    -  زرین کوب، عبدالحسین؛ زرین کوب، روزبه، ( 1379)، تاریخ ایران باستان ، جلد چهارم تاریخ سیاسی ساسانیان، تهران: انتشارات سمت.

    -  سین لیان، جان، (1385)، تاریخ روابط چین و ایران، ترجمه جان هون نین، تهران: انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی.

    -  شاپور شهبازی، علیرضا، (1389)، تاریخ ساسانیان ترجمه بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسه آن با تاریخ بلعمی، ترجمه و تحقیق و تعلیقات علیرضا شاپور شهبازی، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

    -  شاپور شهبازی، علیرضا، (بهار و تابستان 75)، « ارتش در ایران باستان »، مجله باستان شناسی و تاریخ، سال دهم، شماره دوم، ص 22 تا 36.

    -  صالحی، کورش؛ صفرزایی، عبدالله، (پائیز 1390)، « روابط هیاطله با ساسانیان در شرق خراسان »، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشنامه خراسان بزرگ، سال دوم، شماره 4، ص 91 تا 112.

    -  طبری، محمد ابن جریر، (1391)، تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه صادق نشأت، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

    -  طبری، محمد ابن جریر، ( 1362)، تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: انتشارات اساطیر.

    -  عفیفی، رحیم، (1383)، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته­های پهلوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.

    -  غبار، میرغلام محمد، ( 1375)، افغانستان در مسیر تاریخ، جلد اول ، قم: نویسنده به همراه صحافی احسانی.

    -  فرخ، کاوه، (1387)، سواره نظام زبده ارتش ساسانی، ترجمه بهنام محمدپناه، تهران: سبزان.

    -  فردوسی، ابوالقاسم، (1970م)، شاهنامه چاپ مسکو، ویراستار Азерa A. ، جلد هشتم، مسکو: بنیاد شرقشناسی فرهنگستان علوم روسیه (اتحاد جماهیر شوروی سابق).

    -  کاویانی پویا، حمید، داغمه چی، ماریا، ( پاییز و زمستان 1392)، «جایگاه و نقش استحکامات هیرکانیا در منازعات مرزهای شرقی ساسانیان»، پژوهش های علوم تاریخی، دوره پنجم، شماره دوم، ص 133 تا 152.

    -  کریستین سن، آرتور، (1386)، ایران در زمان ساسانیان: تاریخ ایران ساسانی تا حمله عرب و وضع دولت و ملت در زمان ساسانیان، ترجمه اقبال آشتیانی، تهران:کوشش.

    -  کیان راد، حسین، (1385)، جامعه و اقتصاد عصر ساسانی، جلد اول، تهران: انتشارات سخن.

    -  گروسه، رنه، (1365)، امپراطوری صحرانوردان، ترجمه عبدالحسین میکده، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

    -  لباف خانیکی، میثم، ( زمستان 1396)، « تأملی بر تاریخ و آثار فرهنگی هپتالیان در ایرانِ عصر ساسانی »، فصلنامه پژوهش های تاریخی، سال پنجاه و سوم، دوره جدید، سال نهم، شماره چهارم، ص 139-161.

    -  مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، ( 1378)، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    -  مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد، ( 1369)، تجارب الامم و تعاقب الهمم، ترجمه ابوالقاسم امامی ، جلد اول، تهران : سروش.

    -  نفیسی، سعید، (1387)، تاریخ تمدن ایران ساسانی، تهران: کتاب پارسه.

    -  وینتر، انگلبرت؛ دیگناس، بئاته، (1398)، روم و ایران دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی، ترجمه کیکاووس جهانداری، چاپ سوم، تهران: نشر فرزان روز.

    -  ویسهوفر، یوزف، (1401)، ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقب فر، چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات ققنوس.

    -  ویدن گرن، گئو، (1391) ، فئودالیسم در ایران باستان، ترجمه هوشنگ صادقی ، چاپ اول، تهران: انتشارات کتاب آمه.

    • Daryaee, Touraj.(2008), Sasanian Iran, 224-651 CE: Portrait of a Late Antique empire, Costa mesa California: Mazda.
    • Korbanov, A, ( 2010), the hephthalites archaeological and historical analysis, phd thesis submitted to the faculty of historical and cultural sciences of free university, berlin: freie universitat.
    • Lecomte, Olivier, ( 2007), Gorgan and Dehistan ( the north-east frontier of the Iranian empire), proceeding of the british academy 133, the british academy, pp 295-312.
    • Leriche , P; Grenet, F, (1988), bactria, Enclyclopaedia iranica , Vol III, pp 339-344.
    • B.A, (1992), History of civilization of the central Asia: The crossroads of civilization: A.D. 250 to 750, Unesco publishing.
    • Mc govern, William,(1939), The Early Empire Of Central Asia (a study of the scythians and the huns and the part they played in the world history), North Carolina: The university of north Carolina press.
    • Nokandeh, J, Sauer,E.W, Omrani Rekavandi,H, (2006), Linear Barriers of Northern Iran (The Great wall of Gorgan and the wall of Tammishe, Iran, 44: 121-173.
    • Sebeos, (1999), The Armenian History attributed to Sebeos, translated by R.W.Thomson, Liverpool university press.
    • Senior, B, (summer 1996), some new coins from sind, Oriental numismatic society newsletter, 149 ,page 6.
    • Shapur shahbazi, A, (2004), Hormozd III, Enclyclopaedia iranica.
    • Syvanne, I, (2021), The Three Hephthalite wars of peroz, Historia i swiat nr 10, pages 95 to 116.