ارزیابی مناسبات درونی ساختار اتحادیه نظامی کریم‌خان زند در شکل‌گیری حکومت زندیه (1160-1176 ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه جیرفت

چکیده

اتحادیه‌های نظامی مدعیان مختلف سلطنت همواره ترکیبی از دستجات ایلی و تفنگ­چی نواحی مختلف شهری و روستایی کشور بود. دستجات مذکور بر پایه ویژگی‌هایی همچون خویشاوندی یا هم‌جواری با خاندان حاکم و همچنین تعداد نفرات جنگجو، دارای نقش محوری یا فرعی در اتحادیه‌های نظامی بودند. ازاین‌رو، در پژوهش کنونی به این سؤال پاسخ داده می‌شود که کدام مناسبات سیاسی­ـ نظامی میان دستجات مختلف اتحادیه نظامی زند در تقابل با اتحادیه‌های نظامی قاجار و افغان به قدرت­گیری کریم‌خان زند انجامید؟ به‌منظور پاسخ‌گویی به سؤال مذکور، پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و طبقه‌بندی تحولات مرتبط با مناسبات درونی اتحادیه‌ نظامی زند به تحلیل و تفسیر این ویژگی‌ها و تأثیرات آن بر قدرت­گیری کریم‌خان (1160-1176 ق) می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ایلات وندی همچون (زند، مافی، نانکلی، جلالوند، بهنوی، سالاروند و جاف) ساکن نواحی پری، کمازان، گیلان، کاوردان، بر پایه پیوندهای قومی همچون گویش زبانی لکی و سنت فرماندهی شورایی نقش محوری در ائتلاف کریم‌خان ایفا می‌کردند. به سبب فقدان نسبی منافع شخصی و گروهی، کریم‌خان در صورت لزوم می‌توانست بدون حذف دستجات اتحادیه، با سایر دستجات ایلی و تفنگچی متحد شود و به پیروزی نهایی دست یابد.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Evaluation of the Effect of the Internal Relations of the Military Union Structure of Karim Khan Zand in the Formation of Zand Dynasty (1160-1176 AH)

نویسنده [English]

  • mehdi dehghani
چکیده [English]

The military unions of various rulers in monarchies always consisted of a combination of tribal and gunmen groups of various rural and urban areas of the country. Based on characteristics such as kinship or proximity with the ruling clan or the number of warriors, these groups had central or marginal roles in the military unions. The present research thus aimed to respond to this question that what type of political-military relations among different groups of the Zand military union vis-à-vis Qajar and Afghan military unions led to the rise to power of Karim Khan Zand. To answer this question, this study was performed using historical research and classifying internal relations in the Zand military union to as part of the analysis and interpretation of such features and their impacts on the accession of Karim Khan (1160-1176). The findings show that the vand tribes such as Zand, Maafi, Nankali, Jalalvand, Behnavi, Salarvand and Jaaf, inhabiting Pari, Kamazan, Gilan and Kaverdan regions played a key role in the coalition of Karim Khan Zand, based on the ethnic connections such as laki language and the tradition of consultative command. Due to the relative lack of personal and collective interests, Karim Khan could, in critical circumstances, unite with other tribes and gunmen groups, and gain victory without eliminating groups within the military union.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • military union
  • vand tribes
  • ethnic connections
  • gunmen bands
  • Karim Khan Zand
  1. تاپر، ریچارد (1377). «قومیت، جایگاه و معنای آن در مردم‌شناسی ایران و افغانستان». ترجمه سید ابوالقاسم حسینیون و عباس جلالی، مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره‌های 49 و 50.
  2. حبیبی، حسن و وثوقی، محمدباقر (1387). بررسى تاریخى، سیاسى و اجتماعى اسناد بندرعباس، تهران: بنیاد ایران‌شناسی.
  3. خوبی نژاد، بویراحمد (1392). «نقش قوم لر در تحولات سیاسی ایران از آغاز صفویه تا سقوط زندیه»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، راهنما علی بحرانی پور، مشاور محمدزمان خدایی، دانشگاه شهید چمران.
  4. دنبلی، عبدالرزاق (1383). مآثر سلطانیه، به کوشش فیروز منصوری، تهران: اطلاعات.
  5. دهقانی، مهدی (1394). «زمینه‌ها و عوامل مؤثر در تأسیس دولت زندیه»، رساله دکتری، راهنما رضا شعبانی، مشاوران عبدالرسول خیراندیش و حسن باستانی راد، دانشگاه شهید بهشتی.
  6. رستم الحکما، محمد هاشم آصف (1382) رستم التواریخ، مصحح میترا مهرآبادی، تهران: دنیاى کتاب.
  7. زندیه، حسن؛ ویسی قلعه گینه، فریبرز (1393) «رویکرد ایلات و طوایف کرمانشاهان در هم‌گرایی و واگرایی نسبت به حاکمان زندیه»، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، سال سوم، شماره 1 (پیاپی 5).
  8. ساروی، محمدفتح الله بن محمدتقی (1371) تاریخ محمدی، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: امیرکبیر.
  9. سیدی طبا زواره، سید حسین (1377). «روند گسترش تدریجی قدرت قاجارها و تأمین وحدت سیاسیایران»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، راهنما رضا شعبانی، مشاور علی مصدق، دانشگاه شهید بهشتی.
  10. شریف قاضی، ملامحمد (1379). زبده التواریخ سنندجی در تاریخ کردستان، به کوشش محمد رئوف توکلی، تهران: انتشارات توکلی.
  11. شیرازی، عبدالکریم بن علی‌رضا (1365). تاریخ زندیه، تهران: گستره.
  12. طبیبی، حشمت‌الله (1388). مبانی جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی ایلات و عشایر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  13. غفاری، میرزا ابوالحسن (1369). گلشن مراد، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: زرین.
  14. فسایی، حاج میرزا حسن حسینى (1382). فارسنامه ناصرى، 2 ج، تهران: امیرکبیر.
  15. کلانتر فارس، میرزا محمد، (1344). روزنامه، تصحیح عباس اقبال، تهران: سنایی و طهوری
  16. گزارش کارملیت‌ها از ایران (1381). ترجمه معصومه ارباب، تهران: نی.
  17. گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین (1344) مجمل التواریخ، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: ابن‌سینا.
  18. لنجانی، محمدحسن بن محمدرحیم (1391). جنه الاخبار، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  19. مجموعه کتاب آگاه: ایلات و عشایر (1362). تهران: آگاه.
  20. مستوفی، محمدحسین (1353). «آمار مالی و نظامی ایران در 1128 یا تفصیل عساکر فیروزی مآثر شاه سلطان حسین صفوی»، فرهنگ ایران زمین، ج 20، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه.
  21. مسلمانیان ‌قبادیانی، رحیم؛ مسلمانیان ‌قبادیانی، بهروز (1387). اسنادی از روابط ایران و روسیه از صفویهتا قاجاریه، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
  22. موسوى اصفهانى، محمدصادق (1363). تاریخ گیتی گشا در تاریخ زندیه، تهران: اقبال.
  23. نوری کوچی، سمیه (1388). «بررسی نقش بازماندگان حکومت صفوی در تکاپوهای سیاسی و نظامی پس از سقوط این سلسله تا پایان دوره زندیه (1165 ق- 1209)»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، راهنما محمدعلی رنجبر، مشاوران سید ابوالقاسم فروزانی و حسین پوراحمدی، دانشگاه شیراز.
  24. نیبور، کارستن (1354). سفرنامه، ترجمه پرویز رجبى. تهران: توکا.
  25. ورجاوند، پرویز (1344). روش بررسی و شناخت کلی ایلات و عشایر، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
  26. یاری زاده، ثریا (1389). «بررسی روابط ایل قاجار با سلسله افشاریه و زندیه»، پایان­نامه کارشناسی ارشد،  راهنما جهانبخش ثواقب، مشاور مهدی صلاح، دانشگاه لرستان.

-          Garthwaite, Gene R (2009). Khans and shahs. London: I.B.Tauris & Co Ltd.

-          Tapper, Richard (1997). Frontier nomads of Iran: apolitical and social history of the shahsevan. Cambridge: Cambridge University press.