تحلیل جنگ‌های اعراب با ساسانیان بر اساس عناصر راهبردی کلاوزویتس؛ از قادسیه تا نهاوند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده علوم تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

مسأله این پژوهش شناسایی و بررسی مؤلفه‌های تعیین­کننده در سرنوشت جنگ­های ساسانیان با مسلمانان از قادسیه تا نهاوند است. نبود مطالعات نظری و فقدان تطبیقی این کارزار­ها با نظریه‌های جنگی معاصر، تلاشی مضاعف برای تطبیق گزارش‌های تاریخی بر اساس یکی از مهم‌ترین نظریات جنگ نیاز داشت تا این پرسش را پاسخ دهد که دو قدرت ساسانی و نیروی نوظهور اعراب مسلمان در صحنه­های نبردهای چهارگانه از چه عوامل و عناصر راهبردی بهره­ بردند که سرانجام به پیروزی اعراب در جنگ‌ها انجامید؟ در پاسخ بدین پرسش اصلی، داده‌های منابع، بر اساس نظریه عناصر راهبردی 15 گانه کلاوزویتس (در 5 زمینه اصلی ذهنی، فیزیکی، ریاضی، جغرافیایی و آماری) تحلیل و تبیین شده و این مدعا را مطرح که تفوّق اعراب مسلمان در عناصر ذهنی نقش تعیین کننده داشته و تأثیر این تفوّق بر سایر عناصر فیزیکی، ریاضی، جغرافیایی و آماری نمود خود را در پیروزی مسلمانان نمایانده است. بنابراین، با استناد بر این عناصر راهبردی پیروزی مسلمانان، بیش از آن که به عوامل ماورائی و قدسی نسبت داده شود، عوامل عینی و تاریخی را باید در نظر گرفت.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From Qādisiyyah to Nahāvand: An Analysis of Arab Wars with Sassanians Based on Clausewitz's Strategic Elements

نویسنده [English]

  • nayereh dalir
چکیده [English]

This research aimed to identify and study the elements determining the fate of Sassanid wars with Muslims from Qādisiyyah to Nahāvand. The lack of theoretical studies in general and the lack of comparative studies of wars relying on contemporary warfare theories in particular required extra effort by the researcher to adapt historical reports based on one of the most important war theories to answer this question that what strategic factors Sassanians and the emerging Arab forces, as two major powers, used in their four battles that led to the victory of the Arabs. In response to this fundamental question, the data were analyzed and explicated using the fifteen key elements of Clausewitz's theory (in five main subjective, physical, mathematical, geographical and statistical domains). As a result, the present study found that the supremacy of the Muslim Arabs in subjective elements has played a decisive role in their victory, and that the influence of this superiority on other physical, mathematical, geographic and statistical elements has been manifested in the victory of the Muslims. Finally, referring to these strategic elements, the victory of the Muslims, instead of being merely attributed to supernatural and sacred factors, must have had to do with objective and historical factors that have to be taken into account.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • strategic elements
  • Clausewitz
  • Battle of al-Qādisiyyah
  • Madain
  • Jalawla
  • Nahāvand
  1. ابن­اثیر، عز الدین على بن اثیر (1371). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خلیلى، تهران: مؤسسه مطبوعاتى علمى.
  2. ابن­خلدون، ابوزید عبدالرحمن بن محمد (1363). العبر تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبد المحمد آیتى، چ اول، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  3. ابن­مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد (1369). تجارب الأمم، ترجمه ابو القاسم امامى، جلد نخست، تهران: انتشارات سروش.
  4. اشپولر، برتولد (1373). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری و مریم میراحمدی، چ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  5. بلاذری، احمدبن یحیی (1337). فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران: نشر نقره.
  6. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک محمد بن اسماعیل (1368). تاریخ ثعالبی؛ غرر اخبار ملوک فرس و سیرهم، محمد فضائلی، تهران: نشر نقره.
  7. حاج بابائی، مجید؛ زارعی، علی (1393). «جایگاه امور فرامادی در فتوحات مسلمانان در ایران»، مجله علمی پژوهشی فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره 15، سال 5، ص116-95.
  8. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1371). ترجمه محمود مهدوی دامغانی، چ چهارم، تهران: نشر نی.
  9. طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ الرسل و الملوک؛ تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چ پنجم، تهران: انتشارات اساطیر.
  1. کریستین­سن، آرتور (1368). ایران در زمان ساسانیان‏، ترجمه رشید یاسمى‏، چ ششم، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
  2. مسعودی، ابوالحسن على بن الحسین (1374). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چ پنجم، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
  1. کلاوزویتس، کارل فون (1385). در باب جنگ؛ کتاب سوم راهبرد، ترجمه حسن درگاهی، جلد چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه جامع امام حسین (ع).
  2. کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم (1372). الفتوح، ترجمه محمد بن احمد مستوفى هروى، تحقیق غلامرضا طباطبائى مجد، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى.
  3. محمودپور، محمود (1397). «توان نظامی اعراب در فتوحات اولیه»، مجله علمی پژوهشی مطالعات تاریخی جنگ، دانشگاه اراک و انجمن ایرانی تاریخ، ش2.
  1. میرخواند، محمد بن خاوند شاه بن محمود (1380). روضه الصفا فی سیرة الانبیا و الملوک و الخلفا، به تصحیح جمشید کیان­فر، تهران،: انتشارات اساطیر.
  2. یاقوت حموی، شهاب­الدین ابو عبد الله یاقوت بن عبد الله (1995). معجم البلدان، ط الثانیة، بیروت: دار صادر.
  3. یعقوبى، احمد بن ابى یعقوب ابن واضح (1371). ترجمه محمد ابراهیم آیتى، چ ششم، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.