منازعات جانشینی بویهیان و تأثیر آن بر افول فرهنگ و تمدن اسلامی با تأکید بر علوم عقلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تاریخ دانشگاه لرستان

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان

3 استاد گروه تاریخ دانشگاه لرستان

چکیده

در قرون چهارم و پنجم، حاکمیت بویهی با ماهیت خاندانی،بخش قابل توجهی از قلمرو اسلامی را زیر فرمان داشت. اگر چه در قرن چهارم، فرهنگ و تمدن اسلامی در اوج رونق و شکوفایی بود؛ ولی تحت تأثیر عوامل متعدد از قرن پنجم به بعد، روند افول و سیر نزولی به خود گرفت. تقارن زمانی این پدیده با دوران ضعف سیاسی ناشی از منازعات داخلی در حکومت بویهیان، مؤید این پندار است که بین دو پدیده، رابطه علّی- معلولی برقرار بوده است. این پژوهش با روش توصیفی­ـ تحلیلی، ضمن تشریح این منازعات به بررسی و تبیین تأثیر آن‌ها در فرهنگ و تمدن اسلامی پرداخته، به این پرسش پاسخ می‌دهد که منازعات جانشینی بویهیان چگونه بر افول فرهنگ و تمدن اسلامی به ویژه علوم عقلی اثر گذاشت؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که منازعات جانشینی بویهیان به کاهش قدرت سیاسی امیران این سلسله منجر شد و این امر نیز به نوبه خود ضعف نهاد وزارت، قدرت­یابی رقیبان سیاسی سلطان، تضعیف رونق اقتصادی، تشدید ناامنی‌های اجتماعی، گسترش منازعات فرقه‌ای و شیوع جریان‌های فکری عقل‌ستیز را در پی داشت که این عوامل موجبات رکود علوم عقلی و در نتیجه افول و انحطاط فرهنگ و تمدن اسلامی را فراهم ساختند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Buyids' Succession Struggles and Their Impact on the Decline of Islamic Culture and Civilization, Emphasizing Rational Sciences

نویسندگان [English]

  • Elham Aqajari 1
  • mohsen rahmati 2
  • Jahanbakhsh Savaqeb 3
1 Department of History, Faculty of Literature, Lorestan university
2 Department of History, Faculty of Literature, Lorestan University
3 Department of History, Faculty of Literature, Lorestan University
چکیده [English]

The Buyid dynasty, having a familial nature, ruled a significant portion of the Islamic territory in the fourth and fifth centuries. Although the Islamic culture and civilization was at its flourishing peak in the fourth century, it began to decline from the fifth century onward due to numerous factors. The coincidence of this phenomenon with the era of political weakness of Buyids caused by interior struggles confirms a causal relationship between the two events. Using a descriptive-analytical method, by describing the struggles, this study seeks to explain their impact on Islamic culture and civilization, and to answer this question that how the Buyid’s succession struggles contributed to the decline of Islamic culture and civilization, especially in the area of rational sciences. The findings show that the Buyid’s succession conflicts led to the decline of the political power of the Buyid's emirs, which in turn led to the weakness of the ministry, the strengthening of the political opponents of the Sultan, the weakening of economic prosperity, the escalation of social insecurity, the spread of sectarian strife and the prevalence of anti-rational currents. These factors gave rise to the decline of the rational sciences and, consequently, the decline of the Islamic culture and civilization.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Buyids
  • substitution conflicts
  • Islamic culture and civilization
  • rational sciences
  1. آقا بزرگ تهرانی، محمدحسن (1408). الذریعة إلی تصانیف ‌الشیعة، تهران: اسماعیلیان قم و کتابخانه‌ اسلامیه.
  2. ابن ابی ‌اصیبعه، احمد بن قاسم (1376ق). عیون الأنباء فی طبقات الأطباء. بیروت: دارالفکر.
  3. ابن‌اثیر، عزالدین ‌ابوالحسن علی ‌بن ‌ابی‌ الکرم (1965).  الکامل فی ‌التاریخ، بیروت: دارالصادر، دار بیروت.
  4. ابن‌جوزی، عبدالرحمان بن‌ علی (1992). المنتظم فی‌تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  5. ابن‌خلدون، عبدالرحمان بن خلدون (1408). تاریخ ‌ابن‌خلدون، بیروت: دارالفکر.
  6. ابن‌خلکان، شمس‌الدّین احمد بن محمّد (1977). وفیات‌الأعیان و أنباءُ أبناءِ‌الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت: دار‌الصادر.
  7. ابن‌شادی (1318). مجمل‌التواریخ و القصص، تصحیح محمد تقی‌بهار، تهران: کلاله خاور.
  8. ابن­طقطقی، محمدبن­علی(1858). الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الإسلامیة، غریفزولد: بی­نا. 
  9. ابن‌عبری، غریغوریوس الملطّی (1992). تاریخ مختصر الدول، بیروت: دارالشرق.
  10. ابن‌کثیر، ابوالفداء الحافظ (1991). البدایة و النّهایة، بیروت: مکتب‌ المعارف.
  11. اخوان الصفا (بی‌تا). رسایل اخوان الصفا و خلان الوفاء، بیروت: نشر الدار الإسلامیة.
  12. بیرونی، ابوریحان (1923). آثارالباقیة عن القرون الخالیة، تحقیق ادوارد زاخائو، لیپزیگ.
  13. بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1374). تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، تهران: علم.
  14. جلیلیان، قهرمان (1392). «نقش آل‌بویه در توسعه فرهنگ شیعه»، پژوهش‌های علوم انسانی، سال4، شماره21، صص119-132.
  15. حموی بغدادی، شهاب‌الدین ابوعبدالله (1995). معجم‌البلدان، بیروت: دارصادر.
  16. ــــــــــــــــــ (بی‌تا). معجم‌الأدباء، تحقیق عباس احسان، بیروت: دارالغرب الاسلامی. 
  17. ذهبی، شمس­الدین(1403)، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب ارنووط و دیگران، بیروت: مؤسسةالرسالة، 1403.
  18. ذهبی، شمس‌الدین محمد ‌بن ‌احمد (1993). تاریخ الاسلام وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت: دارالکتب العربی.
  19. رضایی، محمد و فاطمه اروجی(1397). «تأثیر ناامنی بر فرایند زوال شهر شیراز در نیمه دوم حکومت آل بویه»، پژوهشنامه تاریخ های محلی  ایران، سال 7، شماره  1(پیاپی 13)، صص41-52.
  20. سبط بن جوزی، یوسف بن قزاوغلی (2013). مرآة الزمان فی التواریخ الأعیان، تحقیق محمد انس الحسن و کامل محمد الخراط، دمشق: دارالرسالة العالمیة.
  21. سبکی عبدالوهاب بن­علی (1992). طبقات الشافعیه الکبری، تحقیق محمود محمد الطناحی و عبدالفتاح محمد الحلو، قاهره: دارالإحیاء الکتب العربیة.
  22. شاکری، مریم؛ خضری، احمدرضا (1389). «مجالس و انجمن‌های علمی و فرهنگی دوران آل‌بویه»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، سال 7، شماره2 (پیاپی26)، صص99ـ124.
  23. صابی ابوالحسین هلال بن المحسن (1904). تاریخ (الجزء الثامن)، ضمیمه تحفة الأمراء فی التاریخ الوزراء، بیروت، مطبعه الآباء الیسوعیین.
  24. صفا، ذبیح­ الله (1371). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
  25. عتبی، ابونصر محمد بن عبدالجبار؛ منینی، احمد (1286ق). الفتح الوهبی علی شرح التاریخ العتبی، قاهره: بولاق.
  26. غُنیمه، عبدالرحیم (1372). تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ترجمه­ نورالله کسایی، تهران: دانشگاه تهران.   
  27. فارسى، عبدالغافر بن اسماعیل‏ (1384). المختصر من کتاب السیاق لتاریخ نیسابور، تصحیح محمد کاظم محمودى،تهران: میراث مکتوب‏.
  28. فدایی‌عراقی، غلام‌رضا (1383). حیات علمی در عهد آل‌بویه، تهران: دانشگاه تهران.
  29. قفطی (1371). تاریخ الحکماء، ترجمه فارسی قرن یازدهم هجری به کوشش بهمن دارائی، تهران: دانشگاه تهران.
  30. کرمر، جوئل. ل (1375). احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه، انسان‌گرایی در رنسانس اسلامی، ترجمه محمدسعید حنایی‌کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  31. گردیزی، عبدالحی بن سعید (1363). تاریخ گردیزی، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
  32. محمدی، ذکرالله و محسن پرویش(1392). «دارالعلم‌های آل‌بویه و نقش آنان در رشد و شکوفایی علم و دانش»، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال4، شماره7، صص173-195.
  33. مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
  34. مسعودی، علی بن حسین (1408). مروج‌الذهب و معادن الجوهر، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دارالفکر.
  35. مسکویه الرازی، ابوعلی (1379). تجارب‌الأمم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
  36. همدانی، محمد بن ‌عبدالملک (1977). تکمله تاریخ طبری، ضمیمه تاریخ الطبری، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، مصر: دارالمعارف
  37. Busse, Heriber (1975), “Iran under the Būyids”. The Cambridge History of Iran, vol. IV, ed. R. N. Frye, Cambridge: Cambridge University Press.
  38. Bulliet, Richard. W (1973). “The Political-religious history of Nishapur in the eleventh century”, in Islamic Civilization 950-1150, Editor: D. S. Richards, Oxford: Brono Cassirer Publishers.
  39. lliet, Richard. W (1972).  The Patricians of Nishapur: A Study in Medieval Islamic Social History, Cambridge: Mass.
  40. Peacock, A.C.S (2010).  Early Seljūq History, London: Routledge.