بررسی نقش مکان گزینی در جنگ با تأکید بر جنگ های حکومت های صفاریان، آل بویه و سلجوقیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه سیستان وبلوچستان

چکیده

بهره­گیری از عوامل جغرافیایی از راهبردهای مهم جنگی در قرون نخستین اسلامی به شمار می­آمد. مکان­گزینی گاه بر کران بادیه انجام می­گرفت که عموماً بادیه­نشینان از این روش در برابر سپاهیان منظم بهره می­بردند. سپاهیان و مردم مناطق کوهستانی به هنگام جنگ، در کوه و درّه موضع می­گرفتند. در برخی موارد نیز مکان­ گزینی در کنار رودخانه و یا در جهت مخالف وزش باد انجام می­شد. ضرورت تحقیق حاضر که به بازشناسی نقش مکان­گزینی در جنگ­ها پرداخته از این­رو است که عموماً در تحقیقات جدید مغفول مانده و بجز یک مورد، تحقیقی در این باره انجام نشده است. مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی و با واکاوی منابع دست اول تاریخی به بررسی نقش مکان­گزینی در نتیجه جنگ­های سده­های نخستین اسلامی با تأکید بر مقطع صفاریان تا پایان سلجوقیان پرداخته است. پرسش اصلی مقاله این است که مکان­گزینی چه نقشی در نتیجه جنگ­های قرون نخست اسلام داشته است؟ در پاسخ به این پرسش نیز این مدعا مطرح شده که مکان­گزینی با توجه به منطقه مورد سکونت و شیوه زندگی سپاهیان انجام گرفته و مکان­گزینی با سود جستن از عوارض طبیعی، بخشی از راهبرد جنگی و از مؤلفه­های اثرگذار در تعیین نتیجه نبرد در این دوره تاریخی به­شمار می­آمد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Positioning in Wars Emphasizing Wars in the Eras of Saffarids, Buyids and Seljuqs

نویسنده [English]

  • mohsen morsalpour
چکیده [English]

Using geographic features was considered as an important war strategy in the early Islamic centuries. Positioning sometimes took place on the edge of deserts where nomads generally used this method against regular troops. The troops and people living in the mountains used to take positions in the mountains and valleys in times of war. In some cases, the river banks or the opposite direction of the wind were also chosen as fighting positions. The present paper studies the role of positioning which has been mostly neglected in new research, except for one study. Taking an analytical approach and by exploring historical first-hand sources, it thus analyzed the role of positioning in the outcomes of the wars of the first centuries of Islam highlighting Saffarids, Buyids and Seljuqs eras. In response to the main question of the study, which was the aforementioned role, given the habitation and ways of life of the warriors, it was argued that positioning played a very important role in determining the outcomes of wars and that by benefiting from natural features, positioning was considered as part of the war strategy and an influential factor in determining the outcome of the war in that historical epoch.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • positioning
  • war
  • Buyids
  • Saffarids
  • Seljuqs
  1.  
  1. ابن اثیر، عزالدین، (1371). الکامل فی التاریخ، ترجمه حالت­ـ خلیلی، جلدهای 18، 19 و 26، تهران: انتشارات علمی.
  2. ابن اسفندیار، (1320). تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال، تهران: کلاله خاور.
  3. ابن خلدون، عبدالرحمان، (1363). العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ج دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  4. ابن خلکان، احمد بن محمد، (1364). وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، محقق احسان عباس، جلد 5، قم: الشریف الرضی.
  5. ابوالفدا، عمادالدین، (1349). تقویم البلدان، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  6. افضل­الدین ابوحامد کرمانی، (1357). عقدالعلی للموقف الأعلی، تصحیح عامری نایینی، تهران: انتشارات روزبهان.
  7. ــــــــــــــــــــــــ (1326). بدایع الأزمان فی وقایع کرمان، فرآورده مهدی بیانی، تهران: بی­نا.
  8. باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، (1386). یعقوب لیث، تهران: انتشارات علوی.
  9. باسورث، ک.ا، (1384). تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
  10. بنداری، فتح بن علی، (1357). تاریخ سلسله سلجوقی، ترجمه محمد حسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  11. بیهقی، ابوالفضل، (1350). تاریخ بیهقی، تصحیح علی­اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه مشهد.
  12. تاریخ سیستان، (1366). به کوشش ملک­الشعرای بهار، تهران: انتشارات کلاله خاور.
  13. ترکمنی­آذر، پروین، (1392). دیلمیان در گستره تاریخ، تهران: سمت.
  14. جوینی، عطاملک، (1385). تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمد قزوینی و سید شاهرخ موسویان، تهران: انتشارات دستان.
  15. جوزجانی، منهاج سراج، (1363). طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
  16. حسینی حائری، مجدالدین محمد بن ابی طالب، (1342). زینه المجالس، تصحیح داوود شیرازی، تهران: کتابفروشی سنایی.
  17. راوندی، محمد بن علی،(1364). راحه الصدور و آیه السرور، تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
  18. زرین­کوب، عبدالحسین، (1386). تاریخ مردم ایران، ج دوم، تهران: امیرکبیر.
  19. ـــــــــــــــــــــ (1379). فتح ایران به دست اعراب و پیامد آن، در تاریخ ایران کمبریج، گردآوری ریچارد فرای، ترجمه حسن انوشه، ج چهارم، تهران: امیرکبیر.
  20. سیستانی، ملک شاه حسین، (1344). احیاء الملوک، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  21. طبری، محمد بن جریر، (1375). تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلدهای 14و15، تهران: انتشارات اساطیر.
  22. کمالی، امیر، (1394). «نقش مکان­گزینی در نتایج جنگ­های غزنویان»، پایان­نامه کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
  23. گردیزی، عبدالضحاک، (1363). تاریخ گردیزی، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
  24. مسعودی، ابوالحسن، (1374). مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  25. مسکویه، ابوعلی، (1376). تجارب الامم، ترجمه علینقی منزوی، ج5، تهران: انتشارات توس.
  26. مرسلپور، محسن، (1387). تاریخ سلجوقیان کرمان، کرمان: انتشارات مرکز کرمان­شناسی.
  27. محمد بن ابراهیم، (1343). سلجوقیان و غز در کرمان، تصحیح باستانی پاریزی، تهران: کتابخانه طهوری.
  28. میرخواند، محمد بن خاوندشاه بلخی، (نسخه خطی). روضه الصفا، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، شماره ثبت 816528.
  29. نرشخی، ابوبکر، (1363). تاریخ بخارا، تهران: انتشارات توس.
  30. نظام­الملک، حسن بن علی، (1384). سیاست­نامه، به کوشش جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.