تهاجمات قراخانیان به بخارا و سقوط دولت سامانیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران.

چکیده

ظهور سامانیان در 287 /900 بدنبال توفیقات جنگی در نبرد با صفاریان، علویان طبرستان و پاره ای قبایل ترک مرزنشین شرقی خراسان و ماوراءالنهر شکل گرفت. لیکن تشدید زیاده‌ خواهی سپاهیان از نیمه قرن چهارم، امور دیوانی و کشورداری دولت سامانی را دچار ازهم گسیختگی نمود و وزراء و اهل دیوان را در اطاعت اهل شمشیر درآورد. سوال اصلی پژوهش اینست که آیا تهاجمات قراخانیان؛ سبب فروپاشی سامانیان شد یا تثبیت ترکان غزنوی؟
یافته‌های تحقیق حاضر مبتنی بر اینست که اگر سقوط سامانیان را از ضربت سرداران آل افراسیاب بدانیم، بی‌شک بسترسازی این فروپاشی را باید در تدارکات سپهسالاران غزنوی در حذف آل سامان ایرانی تبار دانست. سقوط بخارا توسط قراخانیان، براستی متأثر از سقوط نیشابور توسط غزنویان بود.
طرح مسئله در پژوهش کنونی به تثبیت و تقویت غزنویان بازمیگردد نه تهاجم قراخانیان. این طمع غزنویان بود که با تهاجمات قراخانیان برانگیخته شد و بهانه نهایی برای حذف دولت سامانی را فراهم ساخت. حتی فقهای ماوراءالنهر نیز بتدریج بر حاکمیت غزنویان صحه گذاردند. معاهده صلح قطوان ، تقسیم واقعی قدرت بین حذف قراخانیان و اقتدار غزنویان در دو سوی جیحون را بروشنی محقق گرداند.
روش تحقیق تحلیلی- توصیفی و مستند به منابع اصلی قرون چهارم و پنجم است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Qarakhanid Invasions of Bukhara and the Fall of the Samanid Government

نویسنده [English]

  • Javad Heravi
Department of History, Islamic Azad University of Sciences and Research, Tehran
چکیده [English]

The emergence of the Samanids in 287/900 followed the success of war in battle with the Saffarids, the Alawids of Tabarestan and some Turk’s tribes bordering the eastern of Khorasan and Transoxiana. However, the intensification of the arrogance of the armies from the fourth century disrupted the court affairs and governance of the Samanid government and made the ministers and the court obey the sword. The main question of this study is if the invasions of the Qarakhanids caused the collapse of the Samanids or the engendered stability of the Ghaznavid Turks?
The findings of the study show that if we assume the fall of the Samanids as a blow from the commanders of Ale-Afrasiab, undoubtedly the bedrock of this collapse should be considered in the preparations of the Ghaznavid generals to eliminate the Iranian Samanids. The fall of Bukhara by the Qarakhanids was really influenced by the fall of Neishabour by the Ghaznavids.
The problem of this study concerns the consolidation and strengthening of the Ghaznavids, not the Qarakhanids' invasions. It was the greed of the Ghaznavids that was aroused by the invasions of the Qarakhanids and provided the final excuse for the removal of the Samanids. Even the jurists of Transoxiana gradually confirmed the rule of the Ghaznavids. The Qatawan peace treaty clearly realized the real division of power between the Qarakhanids and the Ghaznavids on both sides of the Oxus.
The research method is analytical-descriptive and documented to the main sources of the fourth and fifth centuries.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • invasion of the Qarakhanids
  • rebellion of the Ghaznavids
  • the fall of Bukhara
  • peace of Qatawan
  • collapse of the Samanid
  1. ابن اثیر، عزالدین (1383). تاریخ کامل. ترجمه حمیدرضا آژیر. تهران، اساطیر، ج12.
  2. ابن اسفندیار (1366). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال. تهران، پدیده خاور.
  3. ابن العبری (1364). تاریخ مختصرالدول. ترجمه تاج پور- ریاضی. تهران، اطلاعات.
  4. ابن خلدون، عبدالرحمن (1369). مقدمه ابن خلدون. ترجمه پروین گنابادی. تهران، علمی و فرهنگی.
  5. استار، استیون فردریک (1398): روشنگری در محاق (عصر طلای آسیای میانه...). ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
  6. اشپولر، برتولد (1369). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه فلاطوری. تهران، علمی، ج 1.
  7. بارتولد، و.و (1358). گزیده مقالات تحقیقی. ترجمه کریم کشاورز. تهران، امیرکبیر.
  8. بارتولد، و.و (1366). ترکستان نامه. ترجمه کریم کشاورز. تهران، آگاه، ج 1.
  9. بارتولد، و.و (1376). تاریخ ترکهای آسیای میانه. ترجمه غفار حسینی. تهران، طوس.
  10. 10.باسورث، ا.ک (1353). «ورود ترکان به سرزمین‌های اسلامی». ترجمه دولتشاهی. سخن، س23،ش6.
  11. باسورث، ا.ک (1381). سلسله‌های اسلامی جدید. ترجمه فریدون بدره ای. تهران، انتشارات باز.
  12. بیرونی، ابوریحان (1363). آثارالباقیه. ترجمه اکبر دانا سرشت. تهران، امیرکبیر.
  13. بیهقی، ابوالحسن ابن فندق (1361). تاریخ بیهق. به همت احمد بهمنیار. تهران، فروغی.
  14. بیهقی، ابوالفضل (1356). تاریخ بیهقی. تصحیح علی اکبر فیاض. مشهد، دانشگاه فردوسی.
  15. بیات، نادر (1367). تورانیان از پگاه تاریخ تا پذیرش اسلام. تهران، ایرانشهر.
  16. ثعالبی، ابومنصور (1368). لطایف المعارف. ترجمه علی اکبر شهابی. مشهد، به نشر.
  17. ثعالبی، ابومنصور (1393). یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر. بیروت، دارالفکر.
  18. حموی، یاقوت (1399). معجم البلدان. بیروت، دار صادر.
  19. خضری بک، شیخ محمد (1382). محاضرات تاریخ الامم. قاهره، مطبعه الاستقامه.
  20. ذهبی، ابی عبدالله (1413). تاریخ الاسلام ووفیات مشاهیر والاعلام. تحقیق تدمری. بیروت، العربی.
  21. رازی، فخرالدین (1382). جامع العلوم؛ ستّینی. تصحیح علی آل داود. تهران، بنیاد موقوفات افشار.
  22. رشیدالدین، فضل الله (1338). فصلی از جامع التواریخ. به کوشش دبیر سیاقی. تهران، فروغی.
  23. رضا، عنایت الله (1374). ایران و ترکان در روزگار ساسانیان. تهران، علمی و فرهنگی.
  24. زامباور، ادوارد دریترفن (1356). نسب نامه خلفا و شهریاران. ترجمه جواد مشکور. تهران، خیام.
  25. شبانکاره ای، محمد (1363). مجمع الانساب. تهران، امیرکبیر.
  26. صابی، هلال بن محسن (1337). تاریخ هلال صابی. تصحیح امد روز. قاهره، ج 8.
  27. طبری، محمدبن جریر (1369). تاریخ طبری. ترجمه پاینده. تهران، اساطیر، ج15.
  28. عتبی، محمدبن عبدالجبار (1357). ترجمه تاریخ یمینی. ترجمه جرفادقانی. باهتمام جعفر شعار. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  29. عوفی، محمد (1335). جوامع الحکایات. به همت محمد رمضانی. تهران، کلاله خاور.
  30. عوفی، محمد (1361). لباب الالباب. به کوشش ادوارد براون و عباسی. تهران، بی نا.
  31. غفوراٌف، باباجان (1377). تاجیکان. دوشنبه، عرفان.
  32. غفوراٌف، باباجان (1376). «علل اوجگیری و سقوط سامانیان». ترجمه میرزا ملا احمد. ایران شناخت. پاییز. شماره 6.
  33. فرای، ریچارد نلسون (1365). بخارا دستاورد قرون وسطی. ترجمه محمود. تهران، علمی فرهنگی.
  34. فردوسی (1396). شاهنامه. به کوشش خالقی مطلق. تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج8.
  35. فروزانی، ابوالقاسم (1393). قراخانیان بنیان گذاران نخستین سلسله ترک فرارود. تهران، سمت.
  36. گردیزی، ابوسعید (1363). تاریخ گردیزی. به اهتمام حبیبی. تهران، دنیای کتاب.
  37. گروسه، رنه (1368). امپراطوری صحرانوردان. ترجمه میکده. تهران، علمی و فرهنگی.
  38. گروسه، رنه (1375). چهره آسیا. ترجمه غلامعلی سیار. تهران، فرزان.
  39. گمنام (1318). مجمل التواریخ و القصص. تصحیح بهار. بهمت رمضانی. تهران، کلاله خاور.
  40. لمبتون، آن.ک.س (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران. ترجمه آژند. تهران، نی.
  41. مبیّن، ابوالحسن (1394). ((بررسی منازعات غزنویان و قراخانیان در خراسان)). فصلنامه پژوهشنامه تاریخ، س10، ش 40 (پاییز 1394).
  42. مرادزاده، رضا (1378). ((پژوهشی پیرامون روابط سامانیان وچین)). نامه آل سامان. تهران، مجمع.
  43. مس اٌف، رحیم (1395). تاریخ تاجیکان با مٌهر کاملاً سری. بکوشش آرش ایرانپور. تهران. شیرازه.
  44. مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران، امیرکبیر.
  45. مستوفی، حمدالله (1377). ظفرنامه. زیرنظر پورجوادی. تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
  46. مقدسی، ابوعبدالله (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمه علی نقی منزوی. تهران، مولفان و مترجمان ایران، ج1.
  47. منهاج سراج، عثمان بن محمد (1364). طبقات ناصری. تصحیح حبیبی. تهران، اطلاعات، ج1.
  48. میرخواند، محمد (1375). روضة الصفا. به اهتمام عباس زریاب خویی. تهران، علمی.
  49. میهنی، محمدبن منور (1376). اسرار التوحید. به اهتمام شفیعی کدکنی. تهران، آگاه.
  50. نرشخی، ابوبکر (1363). تاریخ بخارا. ترجمه ابونصرالقباوی. تلخیص محمدبن زفر. تصحیح مدرس رضوی. تهران، توس.
  51. نسفی سمرقندی، عمر (1378). القند فی ذکرعلما سمرقند. تحقیق یوسف الهادی. تهران، میراث.
  52. نظام الملک طوسی (1372). سیرالملوک (سیاست نامه). هیوبرت دارک. تهران، علمی و فرهنگی.
  53. - نظراُف، حق نظر (1377). عوامل صعود و سقوط دولت سامانیان. دوشنبه. آل سامان.
  54. نعمت اٌف، نعمان (1377). سامانیان و احیای تمدن فارسی تاجیکی. برگردان به خط فارسی حمزه کمال و بحرالدین علوی. دوشنبه. دفتر نشر فرهنگ نیاکان.
  55. . هروی جواد (1387). ((عوامل سیاسی فروپاشی دولت سامانیان در ایران))، پژوهش نامه تاریخ، س3، ش12، (تابستان 87).
  56. هروی، جواد (1389). ((دولت سامانیان در عرصه سیاست خارجی)). دو فصلنامه جستارهای تاریخی، س1، ش2 (پاییز و زمستان 1389).
  57. . هروی، جواد (1393). تاریخ سامانیان عصر طلایی ایران بعد از اسلام. تهران، امیرکبیر.
  58. . یوسفی، غلامحسین (1370). فرخی سیستانی (شرح احوال و روزگار و شعر او). تهران، علمی.
    1.