رهیافتی بر تأثیر فتوحات صدر اسلام بر نگره جهاد ابتدایی طبری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

2 دانشیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

3 استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

4 استاد تمام، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

رویکرد عالمان در حوزه تفکر و دانش متأثر از عوامل گوناگونی است. رویدادهای تاریخی یکی از عوامل رویکرد عالمان به حوزه مذکور است. به­ طور مشخص می توان گفت، رویداد تاریخی فتوحات خلفای نخستین و غنائم حاصل از آن تأثیر گسترده­ای بر ارتقاء زندگی مادی مسلمانان آن عصر گذاشت. این مطلوبیت به ­دست آمده از غنائم به تأثیرپذیری اندیشۀ عالمان آن عصر و عصرهای نزدیک به آن، از مؤلفۀ برجستۀ آن فتوحات که همان جهاد ابتدایی است، منجر شد. به­ گونه­ ای که برخی از اندیشمندان همچون طبری (م310ه.ق.) به­ جهت تثبیت نظام معنایی سامان یافته از فتوحات خلفا در اذهان جمعی اجتماع، غالب آیات جهاد را با انگارۀ جهاد ابتدایی فهم نمودند. این نگرش تفسیری، رابطه معناداری را با فضای فکری حاکم بر دوران حیات وی نسبت به فتوحات خلفای نخستین پررنگ می­ نماید. پژوهش حاضر گامی نو و در واکاوی و اثبات این انگارۀ معنادار بوده­ است. این پژوهش به روش تحلیلی- انتقادی می­ باشد. دستاوردهای یافت شده گواه آن است که طبری در فهم آیات جهاد از مسیر درست علمی خارج شده­ است. وی متأثر از فتوحات خلفای نخستین و در راستای صحه نهادن بر آن، گاه به ذکر روایتی مدلس، نسخ تمامی آیات مقیده جهاد به نفع جهاد ابتدایی و عدول از محکمات سیره نبوی اقدام کرده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Approach to the Influence of Early Islamic Conquests on Tabarī’s Thought of Primary Jihad

نویسندگان [English]

  • Zahra Ghotbi 1
  • Ali Hasanbegi 2
  • Mohammad Reza ghasemi 3
  • ebrahim ebrahimi 4
1 PhD Student of Qur’an and Hadith Science, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Humanities, Arak University, Arak, Iran
2 Associate Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Humanities, Arak University, Arak, Iran
3 Assistant Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Humanities, Arak University, Arak, Iran
4 Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Humanities, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Various factors affect the approach of scholars in the field of thinking and knowledge, of which historical events is considerable. The historical event of the conquests of the first caliphs and war booty clearly had a great impact on promoting the economic life of Muslims living in that era. The benefits obtained from the booty also influenced the thought of scholars of that time and the eras close to it, concerning the outstanding component of those conquests, i.e. the primary jihad. Accordingly, some thinkers such as Tabarī (d. 310 AH) in order to stabilize the semantic system organized by the conquests of the caliphs in the collective mind of the community, understood most of the Qur’anic ayahs of jihad with the idea of ​​primary jihad. This interpretive attitude emphasizes a meaningful relation with the intellectual atmosphere dominant during his lifetime about the conquests of the first caliphs. This analytical-critical research is a new step in analyzing and proving this meaningful concept. Findings show that Tabarī has deviated from the correct scientific path in understanding ayahs of jihad. Influenced by the conquests of the first caliphs and in order to approve them, he has sometimes tried to mention an untruthful narration, abrogating all jihad ayahs in favor of primary jihad, and deviating from the firm principles of the conduct of the Prophet.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tabarī
  • jihad ayahs
  • conquests
  • first caliphs
  • ابن­حنبل، احمد (1416ق). مسند الامام احمد بن حنبل، قاهره: دارالحدیث.
  • ابن ابی­الحدید معتزلی، عبدالحمید بن هبه­الله (بی­تا). شرح نهج­البلاغه، تهران: جهان.
  • ابن­اثیر، علی­بن ابی­ الکرم (1385ق). الکامل، بیروت: دارصادر.
  • ابن­اثیر، علی­بن ابی الکرم (بی­تا). اسد الغابه، بیروت: دار احیا التراث العربی.
  • ابن­جعد، علی­بن جعد جوهری (بی­تا). مسند، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • الهی خراسانی، مجتبی؛ محمد، مروارید (1396). «نقد مستند روایی نظریه جهاد دعوت بررسی موردی حدیث مقاتله»، فصلنامه علمی پژوهشی جستارهای فقهی و اصولی، سال سوم، شماره 8.
  • انتظاری، احسان (1398). «نقد و بررسی مهمترین رویدادهای دوران حکومت خلیفه دوم»، فرهنگ پژوهش، شماره 39.
  • بلاغی نجفی، محمد­جواد (1402ق). آلاء­الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بعثت.
  • بلاذری، احمد بن یحیی (1398ق). فتوح­البلدان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • بلاذری، احمد بن یحیی (1424ق). الانساب الاشراف، بیروت، دارالفکر.
  • بیهقی، احمد بن الحسین (بی­تا). السنن الکبری، بیروت: دارالفکر.
  • باصری، وحید (1399). «تأثیر گفتمان خلفا بر رویکرد عبدالله بن عباس به نهضت امام حسین(ع)»، مطالعات تاریخی جنگ، دوره چهارم، شماره­ی اول (پیاپی11).
  • ثقفی، ابن هلال (1371). الغارات، ترجمه عبد الحمید آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • حسن بگی، علی؛ محمد حسن­ بیگی (1398). «واکاوی تأثیر برخی باورهای کلامی بر تحلیل تاریخ اسلام با رویکرد آسیب شناختی»، دو فصلنامه علمی مطالعات تاریخی جهان اسلام، شماره 13.
  • حسن بیگی، علی (1393). «واکاوی تأثیر باور کلامی مورخان مسلمان بر همانندسازی میان جنگ­های خلفا با جنگ­های پیامبر(ص)»، مجله علمی پژوهشی پژوهش­های اعتقادی کلامی، شماره 15.
  • خویی، سید ابوالقاسم (1382). بیان درعلوم و مسائل کلی قرآن، ترجمه محمدصادق نجمی و هاشم هاشم­زاده هریسی، تهران: وزارت ارشاد.
  • رسولی محلاتی، هاشم (1397ق). زندگانی پیامبر (ص)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  • صدوق، محمد بن علی­بن الحسین (1398ق). التوحید، تهران: مکتبة الصدوق.
  • رشید رضا، (بی­تا). المنار، بیروت: دارالفکر.
  • طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع­البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  • طوسی، محمد بن حسن (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث ­العربی.
  • طباطبایی، محمدحسین (1417ق). المیزان­فی تفسیرالقرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه­ی مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1412ق). جامع­البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  • طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (بی­تا). تاریخ­ الرسل و الملوک،، بیروت: دارالتراث.
  • غفاری، علی اکبر؛ مستفید، حمیدرضا (1380). ترجمه عیون اخبار الرضا(ع)، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • فاضل لنکرانی، محمد جواد (1397). مشروعیت جهاد ابتدایی در قرآن، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
  • قائدان، اصغر (1397). «سازماندهی جنگی در غزوات عصر پیامبر(ص)»، مطالعات تاریخی جنگ، سال دوم، شماره سوم.
  • کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تصحیح و تحقیق علی اکبر غفار و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • مسلم، مسلم بن حجاج (1420ق). صحیح مسلم بشرح الامام النووی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • متقی هندی، علی بن حسام (بی­تا). کنزالعمال، بیروت: موسسه الرساله.
  • نیشابوری، حاکم (1406ق). المستدرک، بیروت: دارالمعرفة.
  • واقدی، محمد بن عمر (1369). مغازی، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.