سپاه اتابکان زنگی و تحولات تاریخی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه تاریخ اسلام، دانشکده مطالعات اسلامی، دانشگاه بین المللی اهل بیت، تهران، ایران

چکیده

اتابکان زنگی در تمام حکومت خود با حکومت‌های شام اعم از صلیبی و مسلمان جنگیدند از این‌رو نیروی نظامی بخش مهمی از حکومت آن ها بود. خاستگاه مؤسسان سلسله زنگیان دربار سلجوقیان بود. پیش از آن ها نیز سلاجقه در شام حضور داشتند ازاین‌رو سپاه اتابکان زنگی، با سپاه سلجوقیان شباهت‌هایی دارد. بااین‌حال، زنگیان بر اساس شرایطی چون جغرافیای شام و جزیره، نیروهای موجود در منطقه و مواجهه با دشمنان متفاوت مانند بیزانس و صلیب یان، تغییراتی در سپاه سلجوقی ایجاد کردند. این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال است که سپاه اتابکان زنگی چگونه بود و چه تحولاتی را تا سال 569ه.ق گذراند؟ بر اساس یافته‌های پژوهش، اتابکان زنگی اغلب مناصب نظامی سلجوقیان را در مراتب سپاهی خود را داشتند؛ اما تفاوت اصلی در نیروهای نظامی آن ها بود. ترکمانان نیروی اصلی سپاه را تشکیل می‌دادند و این نیروی اصلی به وسیله بردگان ترک، اعراب بدوی، جنگجویان کرد، پیاده‌نظام احداث و خراسانی تکمیل می‌شد. منابع مالی تأمین سپاه غالباً به‌صورت اقطاع، پول نقد و سهم از غنائم بود. با تبدیل‌شدن، صلیبیان به دشمن اصلی اتابکان زنگی، هم در ابزار جنگ و هم در نیروهای مورداستفاده آن‌ها تغییراتی به‌وجود آمد که عمدتاً برای دفع نیروهای سنگین اسلحه صلیبی بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Zangid Atabeg Army and Its Historical Evolutions

نویسنده [English]

  • Mahdi Mohamadi
Department of Islamic History, Faculty of Islamic Studies, Ahl al-Bayt International University, Tehran, Iran
چکیده [English]

   The Zangid Atabegs fought with the governments of the Levant, both Crusaders and Muslims, during their time which is why the military force was a significant part of their reign. Seljuks were the origin of the Zengid dynasty. Before them, the Seljuks were also present in the Levant. Therefore, The Zangid Atabeg army has similarities with the Seljuk army. However, the Zangid dynasty formed some changes in the old Seljuk army based on the geographical conditions of the Levant and the island, other forces, and enemies like the Byzantines and the Crusaders. This paper seeks to answer the question, what was the Zangid Atabeg army like, and what changes did it go through until the year 569 A.H.? Based on the findings of this research, the Zangid Atabeg held the majority of Seljuk military positions, but the main difference was their Cavalry. The Turkomans formed the core force of the army, and Turkish slaves, Bedouin Arabs, Kurdish warriors, Ehadath, and Khorasani infantry followed them. The army's financial resources were Iqta', cash, and spoils of war. As the crusaders became the main enemy of the Zangid Atabeg, there were changes in both the warfare and the forces they used, mainly to repel the heavy attacks of the crusader's arms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zangid Atabeg
  • Seljuks
  • Turkomans
  • Crusaders
  • the Levant

مراجع

  • ابرهارد مایر، هابز (1371). جنگ‌های صلیبی، ترجمه عبدالحسین شاهکار، شیراز: دانشگاه شیراز.
  • ابن­اثیر جرزی، علی­بن­محمد بن­محمد (بی­تا). التاریخ الباهر فی الدوله الاتابکیه بالموصل، تحقیق عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره: دارالکتب الحدیثة.
  • ابن­اثیر، علی­بن­محمد (1997). الکامل فی التاریخ، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
  • ابن­العبری، غریغوریوس ابوالفرج ابن أهرون (1992). تاریخ مختصر الدول، تحقیق أنطون صالحانی الیسوعی، بیروت» دار الشرق.
  • ابن­العدیم، عمر بن­احمد العقیلی (بی­تا). بغیة الطلب فی­تاریخ حلب، تحقیق سهیل زکار، بی­جا: دار الفکر.
  • ابن­العدیم، عمر بن­أحمد العقیلی (1996). زبدة الحلب فی­تاریخ حلب، تحقیق خلیل المنصور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • ابن­تغری بردی، ابوالمحاسن یوسف (بی­تا). النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره: وزارة الثقافة والإرشاد القومی، دار الکتب.
  • ابن­خلدون، عبدالرحمن­بن محمد بن محمد (1988). دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر.
  • ابن­شداد، ابوالمحاسن بهاءالدین یوسف­بن­ رافع (1994). النوادر السلطانیة و المحاسن الیوسفیة (سیرة صلاح­الدین الأیوبی)، محقق جمال­الدین الشیال، قاهره: مکتبة الخانجی.
  • ابن­قاضی شهبه، بدرالدین (1971). الکواکب الدریه فی السیره النوریه الریخ السلطان نورالدین محمود زنکی، تحقیق محمود زاید، بیروت: دارالکتب الجدید.
  • ابن­قلانسی، حمزةبن­أسد (1983). تاریخ دمشق لابن­القلانسی، تحقیق سهیل زکار، دمشق: دار حسان للطباعة و النشر.
  • ابن­منقذ شیزری، اسامه (1394). الاعتبار، از مجموعه تاریخ جامع جنگ‌های صلیبی(متون اسلامی جلد 12)، به کوشش عبدالله ناصری طاهری، مترجم بهادر قیم، قم: حوزه و دانشگاه.
  • ابن­واصل، جمال­الدین­بن سالم(1383). تاریخ ایوبیان، ترجمه پرویز اتابکی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • ابی­شامه، شهاب­الدین عبدالرحمن (1991). عیون الروضتین فی اخبار الدولتین النوریه و الصلاحیه، تصحیح ابراهیم الزیبق، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  • احمد عوض، محسن (2000). الحروب الصلیبیه العلاقات بین الشرق و الغرب، قاهره: عین للدراسات و البحوث الانسانیه و الاجتماعیه.
  • اصفهانى‏، عمادالدین محمدبن محمد بن­ حامد (2004). تاریخ دوله آل سلجوق، تصحیح یحیى مراد، بیروت: دارالعلمیه.
  • بارکر، ارنست (بی­تا). الحروب الصلیبیه، ترجمه سید الباز العرینی، بیروت: دارالنهضه العربیه.
  • باسورث، ادموند کلیفورد (1381). سلسله‏هاى اسلامى جدید راهنماى گاهشمارى و تبارشناسى، ترجمه فریدون بدره­اى، تهران: مرکز باستان­شناسى اسلام و ایران‏.
  • بندارى اصفهانى‏، فتح­بن­علی (2536). تاریخ سلسله سلجوقى،‏ ترجمه محمد حسین جلیلى‏، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  • بویل، جی.آ و دیگران (1387). تاریخ ایران کمبریج از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانیان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
  • بیهقى‏، ابوالفضل محمدبن­حسین (1374). تاریخ بیهقی، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.
  • حسینى، على­بن­ناصر (1380). زبدة التواریخ، اخبار الامراء و الملوک السلجوقیه، ترجمه و تصحیح رمضان على روح الهى‏ و محمد نورالدین‏، تهران: ایل شاهسون بغدادى.
  • حلبی، کامل­بن­حسین البالی (1419). نهر الذهب فی تاریخ حلب، حلب: دار القلم
  • حلی، أبوالبقاء هبة الله محمدبن­نما (1984). المناقب المزیدیة فی أخبار الملوک الأسدیة، تحقیق محمد عبدالقادر خریسات و صالح موسى درادکة، عمان- الأردن: مکتبة الرسالة الحدیثة.
  • حموی بغدادی، یاقوت (1380). معجم البلدان، ترجمه على­نقى منزوى‏، تهران: میراث فرهنگی.
  • حمیده، سالم محمد (1990). الحروب الصلیبی عهد الجهاد المبکر، بغداد: دارالشوون الثقافه العامه.
  • خاکرند، شکرالله و قناتغستانی، مهدی محمدی (1395). «تبیین آماری جنگ‌های اتابکان زنگی از سال 521 تا 569 هجری قمری»، فصلنامه علمی- پژهشی تاریخ اسلام، 17 (مسلسل 68)، شماره 4.
  • ذکار، سهیل (1995). مدخل إلی التاریخ الحروب الصلیبیه، دمشق: دار الفکر.
  • رانیسمان، استیون (1386). تاریخ جنگ‌های صلیبی، ترجمه منوچهر کاشف، تهران: علمی فرهنگی.
  • راوندى، محمدبن­على بن­سلیمان (1364). راحة­الصدور و آیة­السرور در تاریخ آل سلجوق، تحقیق و تصحیح محمد اقبال و مجتبى مینوى، تهران: امیر کبیر.
  • زنکی، جمال­ محمد حسن (1993). اماره دمشق فی تالمرحله المبکره للحروب الصلیبیه488- 549ه.، کویت: بی­نا.
  • شبارو، عصام محمد (1994). السلاطین فی المشرق العربی معالم دورهم السیاسی و الحضاری، بیروت: دار النهضه العربیه.
  • شبانکاره­اى، محمدبن على­بن محمد ‏(1381). مجمع الانساب، ترجمه میرهاشم محدث‏، تهران: امیرکبیر.
  • شنقیطی، محمدبن­مختار (2016). الحروب الصلیبیة على العلاقات السنیة الشیعیة، بیروت: شبکه العربیه للابحاث و النشر.
  • صلابی، علی محمد (2007). الدوله السلاجقه و بروز مشروع اسلامی لمقاومه التغلغل الباطنی و الغزو الصلیبی، صیدا: مکتبه العصریه.
  • صلابی، علی محمد (2006). الدوله الزنکیه و نجاح المشروع الاسلامی بقیاده نورالدین محمود شهید فی مقاومه تغلغل الباطنی و الغزو الصلیبی، بیروت: دار المعرفه.
  • طباخ، محمد راغب ‏(1408). إعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء، حلب: دار القلم العربی‏.
  • طقوش، محمد سهیل،(1380)دولت ایوبیان، ترجمه عبدالله ناصری طاهری، قم، حوزه و دانشگاه.
  • عاشور، س. (بی­تا). مصر و الشام فی عصر الایوبیین و الممالیک، بیروت: دارالنهضه العربیه.
  • عبادی، احمد مختار (بی­تا). فی التاریخ الایوبیین والممالیک، بیروت: دار النهضه العربیه.
  • عیساوه، محمد (2017). «الدور العسکری للمغاربه فی­الحروب الصلیبیه فی المشرق الاسلامی خلال عهدین الفاطمی و الزنکی(369ه-973م/569ه.-1171م.)»، دوریه کان التاریخیه، سنه العاشره، عدد السابع و الثلاثون.
  • قزوینى، ‏آصف خان و تتوى، قاضى احمد (1382). تاریخ الفی،‏ تصحیح غلام رضا طباطبایى مجد، تهران: علمى و فرهنگى.
  • قلقشندی، احمدبن­علی (بی­تا). صبح الأعشى فی صناعة الإنشاء، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • کاشفی سبزواری، حسین واعظ (1350). فتوت­نامه سلطانی، به­کوشش محمد جعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  • کلوزنر، کارلا (1381). دیوانسالاری در عهد سلجوقی، ترجمه یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر.
  • کاتب الأصبهانی، عمادالدین محمدبن­محمد (1987). البرق الشامی، تحقیق فالح حسین، عمان- الأردن: مؤسسة عبدالحمید شومان.
  • کلبی الشیزری، أبوالمظفر مؤید الدولة (بی­تا). الاعتبار، تصحیح فیلیب حتی، مصر: مکتبة الثقافة الدینیة.
  • لین­پول، استانلی (1389). طبقات سلاطین اسلام، ترجمه عباس اقبال، تهران: اساطیر.
  • لین­پول، استانلی (1995). صلاح‌الدین و السقوط المملکه القدس، ترجمه فاروق سعد ابوجابر، قاهره: الاهرام للنشر و التوضیع.
  • مجهول (1377). تاریخ آل­ سلجوق در آناطولى‏، تصحیح نادره جلالى، تهران: میراث مکتوب.
  • محسن حسین، محمد (2003). الجیش الایوبی فی عهد صلاح‌الدین ترکیبه تنظیمه اسلحته بحریته و ابرز المعارک التی خاضها، اربیل: دار ئاراس لطباعه و النشر.
  • محفوظ، جمال (1987). فن الحرب عند العرب فی الجاهلیة و الإسلام، مطبوع ضمن موسوعة الحضارة العربیة والإسلامیة، بی­جا: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
  • محمدی قناتغستانی، مهدی (1393). «بررسی نسبت تعداد حکومت شام با میزان پیروزی مسلمانان در جنگ‌های صلیبی از سال 490ق. تا سال 569ق.»، دو فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ در آیینه پژوهش، سال یازدهم، شماره اول.
  • محمدی، مهدی (1400). شیعیان امامی در جنگ‌های آغازین صلیبی با تأکید بر شمال شام، تهران: دانشگاه بین المللی اهل بیت.
  • محمود احمد، یاسر کامل (2022). «الکمائن الاسلامیه و دورها فی العملیات عسکریه ضد الصلیبیین فی الشرق اللاتینی (1096-1193م./489-589ه)»، وقایع التاریخیه، العدد 36.
  • مقریزی، احمدبن­علی (بی­تا). اتعاظ الحنفاء بأخبار الأئمة الفاطمیین الخلفاء، تحقیق محمد حلمی محمد أحمد، قاهره: المجلس الأعلى للشئون الإسلامیة - لجنة إحیاء التراث الإسلامی.
  • مقریزی، احمدبن­علی (1847). البیان و الإعراب عما بأرض مصر من الأعراب، تحقیق فردناد واسطون فیلد، ألمانیا: جوتنجن.
  • مقریزی، احمدبن­علی (1997). السلوک لمعرفة دول الملوک، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • نظام­الملک، خواجه ابوعلی حسن طوسی (1378). سیاست­نامه، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران: علمی فرهنگی.
  • همدانى‏، رشیدالدین فضل­الله (1386). جامع التواریخ، تاریخ آل سلجوق‏، تصحیح محمد روشن‏، تهران: میراث مکتوب.
  • Ayalon, David (1996). “The Mamlūks of the Seljuks: Islam's Military Might at the Crossroads”, Journal of the Royal Asiatic Society, Third Series, Cambridge University Press on behalf of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland,Vol. 6, No. 3.
  • Gibb, Hamilton (2011). The Damascus Chronicle of the Crusades, Extracted and Translated from the Chronicle of Ibn Al-Qalanisi, Reprint edition, London: Dover Publications.
  • Heidemann, Stefan (2001). “Arab nomads and Seljuq military”, Difference and Integration, 3, No. 3.
  • Mohamadi, Mahdi & Khakrand, Shokrollah (2020). “The Impact of War, Famine, and Disease on Insecurity in Northern Sham From 488 to 521 / 1095 to 1127 - A Statistical Survey”,  Journal of Research on History of Medicine, 9, No. 1.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار