بررسی تطبیقی توصیف فنون جنگی شاهنامه و معلقات سبع با تکیه بر فن مبالغه (موردپژوهی سروده «رستم و سهراب» و «معلقه عمر بن کلثوم»)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان‌ها، دانشگاه اراک، اراک، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین، قزوین، ایران

3 استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

جنگ و جنگاوری یکی از زمینه­های مشترک میان متون حماسی است. حجم زیادی از این متون به توصیف جنگ و شیوه­ها و فنون جنگی اختصاص دارد. بزرگ­نمایی و زیاده­روی در وصف، از ویژگی­های اصلی این قسم از متون است. توصیف صحنه­های رزم و پیکار در بخش پهلوانی شاهنامه فردوسی و معلقات عربی، مبتنی بر مبالغه، این سروده­ها را به یکدیگر پیوند می­زند. در مقاله حاضر، با نگاه تطبیقی به رزم «رستم و سهراب» در شاهنامه و معلقه «عمرو بن­کلثوم» تلاش گردید با تحلیل ابیات، گونه­های مبالغه و تصاویر حاصل از آن در ابیات رزمی مورد تحلیل قرار گیرد. این بررسی نشان می­دهد که در توصیف­های مبالغه­آمیز هر دو شاعر، عناصر طبیعی در محور این ترفند بدیعی قرار دارد که به مدد ابزارهای بیانی، به­ویژه تشبیه و استعاره، آفریده شده­اند. در اغراق­های پیکار «رستم و سهراب» علاوه­بر بخش حسی، گاه بُعد روانی تصویر می شود؛ اما در معلقه عمرو بن­کلثوم، اغراق­های شاعر فراتر از امور حسی و بصری نمی­رود و امور انتزاعی به دایره توصیفات او راه ندارد. از اقسام مبالغه نیز، غلو در شعر فردوسی نمود بارزی دارد؛ حال آن­که در معلقه عمرو بن­کلثوم دو گونه تبلیغ و اغراق، بیشتر خودنمایی می­کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Exaggeration in Battle Visualizations in ‘Book of Kings’ and ‘the Mu'allaqat’: A Comparative Study of ‘Amr ibn Kulthūm’ and ‘Rostam and Sohrab’

نویسندگان [English]

  • Hamid Abdollahian 1
  • Ali Asghar Shahbazi 2
  • Mohammad Hasanbeigi 3
1 Associate Professor, Department of Persian Literature, Faculty of Literature and Languages, Arak University, Arak, Iran
2 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University (RA) Qazvin, Qazvin, Iran
3 Assistant Professor, Department of History, Faculty of Humanities, Arak University, Arak, Iran
چکیده [English]

 One of the common features of epic texts is war and belligerence. A high volume of such texts is devoted to describing war as well as war methods and techniques. The tendency to exaggerate in depicting battles is a main feature of epic language. This feature can be clearly observed in ‘Rostan and Shorab’ tragedy and ‘Amr ibn Kulthum’. The present study made an attempt to comparatively analyze this literary device in the lines depicting battles in ‘Rostam and Sohrab and ‘Amr ibn Kulthūm'. The results show that natural factors form the main elements of exaggeration accompanied by such literary devices as metaphor and simile. In ‘Rostam and Sohrab’, the psychological aspects are also visualized besides the sensory aspect, but the visualizations in ‘Amr ibn Kulthum’ do not go beyond visual and sensory aspects and no abstract element is represented. Among the different types of exaggeration, auxesis is very frequent in Ferdowsi’s poem whereas overstatement and hyperbole predominate ‘Amr ibn Kulthum’. Another difference between the two literary works is the chain of exaggerative visualizations, which are absent from Arabic pre-Islamic poetry in general and from ‘Mu'allaqat’ in particular.

کلیدواژه‌ها [English]

  • battle techniques
  • visualization
  • Rostam and Sohrab
  • Amr ibn Kulthūm
  • exaggeration
ـ قرآن کریم.
ـ آیتی، عبدالمحمد (1390). معلقات سبع، تهران: سروش.
ابن ابی­سلمی، زهیر (2005). دیوان زهیر ابن ابی سلمی، شرح حمدو طماس، بیروت: دارالمعرفة.
ـ ابن­رشیق قیروانی، ابوعلی­الحسن (بی­تا). العمدة فی محاسن الشعر، وآدابه و نقده، تحقیق محی­الدین عبدالحمید، بیروت: دارالرجیل.
ـ احمدی، سهراب (1392). «بررسی تطبیقی و تاریخی اغراق در بلاغت عربی و فارسی»، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ جبوری، سعد (2000). البناء الفکری و الفنی لشعر الحرب عند العرب قبل الإسلام، چ1، مؤسسه الرسالة.
ـ جمال­الدین، محمدسعید (1389). نگاره­های فارسی بر سنگ­نوشته ادب عربی، ترجمه و تحقیق قاسم مختاری و محمود شهبازی، اراک: دانشگاه اراک.
ـ جمحی، ابن سلام (2001). طبقات الشعراء، تحقیق طه احمد ابراهیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ جندی، علی (1966). شعر الحرب فی العصر الجاهلی، چ3، قاهره: دارالفکر العربی.
ـ خطیب قزوینی، جلال­الدین محمد (2003)، الإیضاح فی علوم البلاغة، شرح ابراهیم شمس­الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ الخفاجی، حمدیة عباس جاسم (2005). «المبالغة والغلو عند شعراء المعلقات العشر»، رسالة الماجستیر، مجلس کلیة لتربیة البنات: جامعة بغداد.
ـ داد، سیما (1387)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
ـ رستموندی، تقی (1388). «آز و داد: آسیب­شناسی سیاسی شهریاری در شاهنامه فردوسی»، دو فصلنامه تخصصی پژوهش سیاست نظری، شماره 5، صص: 1ـ .19
ـ رمانی، ابوالحسن علی بن عیسی؛ خطابی، ابو سلیمان؛ جرجانی، عبدالقاهر (1976). ثلاث رسائل فی إعجاز القرآن، قاهره: دارالمعارف.
ـ زمخشری، محمود بن عمر (1407). الکشّاف عن حقائق التنـزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ سعدی، مشرف­الدین مصلح بن عبدالله (1386). کلیات سعدی، تهران: بادبادک.
ـ سموأل بن عادیا (1996). دیوان السموأل، تحقیق واضح صمد، بیروت: دارالجیل.
ـ شعار، جعفر و انوری، حسن (1395). غمنامه رستم و سهراب، تهران: نشر قطره.
ـ شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1368). موسیقی شعر، تهران: نشر آگه.
ـ شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1375). صور خیال در شعر فارسی، تهران: انتشارات آگه.
ـ شمیسا، سیروس (1387). انواع ادبی، تهران: نشر میترا.
ـ شمیسا، سیروس (1395). نگاهی تازه به بدیع، تهران: نشر میترا.
ـ عمرو بن­کلثوم تغلبی (1992). دیوان الشعر، تحقیق ایمن میدان، جده: النادی الأدبی الثقافی.
ـ غریب، رز (1378). نقد بر مبنای زیبایی­شناسی و تأثیر آن بر نقد عربی، ترجمه نجمه رجائی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ فردوسی، ابوالقاسم (1375). شاهنامه (جلد اول)، سعید حمیدیان، تهران: قطره.
ـ قدامة بن جعفر، ابی­الفرج (بی­تا). نقد الشعر، محمد عبدالمنعم الخفاجی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ قرشی، عالی سرحان (1985). المبالغة فی البلاغة العربیة تاریخها وصورها، بی­جا: مطبوعات نادی الطائف الأدبی.
ـ کاتبی، فریبا (1377). «صور گوناگون اغراق در شاهنامه فردوسی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر.
ـ کزازی، میرجلال­الدین (1371). زیباشناسی سخن پارسی (بدیع)، تهران: نشر مرکز.
ـ لونگینوس (1387). رساله لونگینوس در باب شکوه سخن، ترجمه رضاسیدحسینی، تهران: فرهنگستان زبان فارسی.
ـ المحاسنی، محمد زکی (1970)، الملحمة العربیة، قاهره: العربی للنشر والتوزیع.
ـ مشکور، محمد جواد (1375). فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی.
ـ میزانی، فرج الله (1388). حماسه داد: بحثی در محتوای سیاسی شاهنامه فردوسی، انتشارات حزب توده ایران.
ـ نظامی گنجوی (1313). لیلی و مجنون، تهران: مطبعه ارمغان.
ـ وحیدیان کامیار، تقی (1390)، بدیع از نگاه زیباشناسی، تهران: سمت.
ـ همایی، جلال­الدین (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: انتشارات اهورا.